هر ثانیه 360مترمربع از طبیعت ایران محو می‌شود

 سیدمحمد فخار- خبرنگار

 روند تخـریب ارزشمندترین بخش از منابع طبیعی ایران همچنان نگران‌کننده است. جنگل‌ها که قیمتی‌ترین دارایی بشر روی زمین هستند، در کشور ما با سرعت بالایی تخریب می‌شوند و تاکنون هیچ‌یک از طرح‌های کنترل و توقف بهره‌برداری نتوانسته جبران مافات کند.
براساس یک مقاله علمی منتشرشده از سوی 5 استاد دانشگاه در حوزه جنگل و منابع طبیعی، مساحت فعلی جنگل‌های ایران 1.9میلیون هکتار است که معادل 3.7درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد. بنا بر گواهی اسناد موجود، سطح این جنگل‌ها طی سال‌های 1343 تا به امروز 1.5میلیون هکتار کاهش یافته است. در عین حال، روند تخریب جنگل‌های کشور با سرعت فزاینده‌ ادامه دارد. جنگل‌ها‎ ‎به‎ ‎عنوان‎ ‎یک‎ ‎اکوسیستم‎ ‎حیاتی، ‎ ‎نقش‎ ‎مهم‎ ‎و‎ ‎تأثیرگذاری‎ ‎بر‎ ‎زندگی‎ ‎بشر ‎روی‎ ‎کره‎ ‎مسکون‎ ‎دارند‎ ‎و‎ ‎از‎ ‎‎نظر‎ ‎‎تنوع‎ ‎زیستی، ‎پناهگاه‎‎ ۸۰‎درصد‎ ‎از‎ ‎گونه‌‎های‎ ‎گیاهی‎ ‎و‎ ‎جانوری‎ ‎کره‎ ‎زمین‎ ‎است. ‎همچنین‎ ‎معیشت‎‎ ۲۵‌‌‎درصد‎ ‎از‎ ‎جمعیت‎ ‎جهان‎ ‎‎به‎ ‎‎اکوسیستم‌‌‎های‎ ‎جنگلی‎ ‎وابسته‎ ‎است و‎ ‎سلامت‎ ‎و‎ ‎امنیت‎ ‎غذایی‎ ‎بخش‎ ‎قابل‌‌‎توجهی‎ ‎از جوامع بشری را به‌‎صورت‎ ‎مستقیم‎ ‎و‎ ‎‎غیر‎‎مستقیم‎ ‎تحت‎ ‎تأثیر‎ ‎قرار می‌‎دهد.

سرعت نگران‌کننده
گرچه برآورد دقیق از روند تخریب جنگل‌ها وجود ندارد و نقشه‌برداری‌های ماهواره‌ای صورت نگرفته است، اما مقایسه آمار سال98 با آمار سال‌1335 نشان می‌دهد که طی 6دهه اخیر، 1.5میلیون هکتار از سطح جنگل‌‌های کشور کاسته شده است.
محمدعلی زارع چاهوکی، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در این‌باره به همشهری می‌گوید: آماری که سال‌92 درباره تخریب جنگل‌ها اعلام شده بود، هنوز جریان دارد و در هر ثانیه 360مترمربع از سطح جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب می‌شود؛ این یعنی سالانه 1.5درصد از جنگل‌های ایران نابود می‌شوند و در هر 5سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شود. بدین‌ترتیب اگر روند تخریب با سرعت فعلی ادامه یابد، تا سال‌1460 اثری از جنگل‌های امروزی ایران باقی نمی‌ماند.
به گفته این استاد دانشگاه، عوامل طبیعی مانند خشکسالی، یخبندان، سیل و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها برای تامین چوب صنعتی، تغییر کاربری، آتش‌سوزی، عدم‌اجرای درست و کامل طرح‌های مدیریت جنگل، چرای بی‌رویه دام، عدم‌استفاده بهینه از نتایج پژوهش‌های علمی درمدیریت جنگل‌ها، عدم‌جلب مشارکت مردمی در حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها، ضعف قوانین در برخورد با متجاوزین به منابع جنگلی، عوامل اقتصادی و نیازهای معیشتی بهره‌برداران ازجمله عوامل تخریب جنگل‌ها طی دهه‌های اخیر است.

هشدار به فائو
مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به‌تازگی در پیامی به کمیته جنگلداری فائو اعلام کرد: «با توجه به پیش‌بینی‌های جمعیتی تا سال‌۲۰۵۰ و نیاز به ۵۹۳‌میلیون هکتار اراضی جدید برای کشاورزی، تداوم روند تخریب جنگل‌ها و به موازات آن تخریب سرزمین در سطح هشدار‌دهنده ادامه خواهد یافت.»
براساس گفته‌های این مقام مسئول، پیشروی بیابان‌ها در ایران و جهان به‌دلیل دخالت‌های انسانی و از سویی تغییرات اقلیمی، امنیت حیاتی را در مراکز جمعیتی تهدید می‌کند. از این‌رو توجه به دستورالعمل‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی برای مدیریت جنگل‌ها ضروری است. ‎
براساس آنچه مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به فائو نوشته است: «‎‎تخریب سرزمین و خشکسالی سبب شده تا برخی ‌شهرها و مناطق جمعیتی در ایران از توفان‌های گردوغبار که منشأ آن عمدتا در کشورهای همسایه ایران قرار دارد، متاثر شود. ‎ ‎گردوغبار حتی اکوسیستم‌های جنگلی غرب ایران را تحت‌تأثیر قرار داده و ‎ ‎پدیده گردوغبار دارای ابعاد جهانی، منطقه‌ای و محلی است که تأثیرات چند‌وجهی در حوزه زیست‌محیطی، بهداشتی، امنیت غذایی، ساختارهای زیربنایی و منابع پایه حیاتی بر جای گذاشته است.»

اهمیت طرح‎تنفس‎ ‎‎‎جنگل‌
طی سال‌های اخیر تمامی ‎عملیات‎ ‎بهره‌‌برداری‎ ‎در‎ ‎جنگل‌های‎ ‎هیرکانی ممنوع شده است. طرح تنفس جنگل با هدف‎ ‎توجه‎ ‎به‎ ‎ابعاد‎ ‎حیاتی‎ ‎خدمات‎ ‎‎‎اکوسیستمی‎ ‎این‎ ‎جنگل‌ها‎ ‎به‎ ‎ویژه‎ ‎از‎ ‎منظر‎ ‎تامین‎ ‎آب، ‎ ‎حفظ‎ ‎خاک، ‎ ‎بهداشت‎ ‎و‎ ‎سلامت، ‎ ‎اکوتوریسم، ‎ ‎تنوع‎ ‎زیستی‎ ‎و‎ ‎شاخص‎‎های‎ ‎‎توسعه‎ ‎‎پایدار از سال95 در حال اجراست. براساس آنچه سازمان جنگل‌ها اعلام کرده، وسعت این طرح ‎در‎ ‎‎سطحی‎ ‎بالغ‎ ‎بر یک میلیون‎ ‎هکتار اجرا شده و قرار است طبق برنامه با رویکرد‎ ‎حفاظتی‎ ‎و‎ ‎‎حمایتی‎ ‎و‎ ‎بهره‌‎‎گیری‎ ‎از‎ ‎جنگلداری‎ ‎چند‎منظوره‎ ‎با‎ ‎تأکید‎ ‎بر‎ ‎مشارکت‎ ‎جوامع‎ ‎محلی‎ ‎مدیریت‎ ‎شود. ‎این‎ ‎اقدام‎ ‎می‌‌‎تواند‎ ‎با‎ ‎مشارکت‎ ‎‎مراجع‎ ‎بین‌‎المللی‎ ‎‎مرتبط‎ ‎به‎ ‎عنوان‎ ‎الگویی‎ ‎مناسب‎ ‎در‎ ‎امر‎ ‎حفاظت‎ ‎و‎ ‎صیانت‎ ‎از‎ ‎جنگل‌های‎ ‎طبیعی‎ ‎توسط‎ ‎سایر‎ ‎کشورها‎ ‎مورد‎ ‎الگو‎‎‎برداری‎ ‎قرار‎ ‎گیرد.‎

تهدیدات پیش‌رو
عرصه‌های جنگلی کشور به‌دلیل وسعت با تهدیدات فراوان روبه‌رو هستند. طی دهه‌های اخیر قاچاق چوب در مناطق جنگلی سرعت بالایی داشت و جنگل‌های دست‌کاشت نیز نتوانستند جبران مافات کند. طرح‌های توقف بهره‌برداری از جنگل نیز اگرچه طی 4سال اخیر به اجرا درآمد، اما همچنان قاچاق غیرقانونی چوب از جنگل‌ها ادامه دارد.
به اعتقاد کارشناسان منابع طبیعی، ویلاسازی در دل جنگل‌ها تهدید جدی دیگری است که در استان‌های گیلان و مازندران با سرعت نگران‌کننده ادامه دارد و دامنه روستاهای دیدنی موجود در دل جنگل هیرکانی را هر روز گسترده‌تر می‌کند. دفن زباله نیز بلای دیگری است که موجب شده‌ خاک ارزشمند جنگل و تنوع گیاهی و جانوری موجود با تهدید فرسایش مواجه شود که بی‌شک به مرگ جنگل‌ها و در نتیجه به تخریب سرزمین می‌انجامد.