حلقه اتصال نسل قدیم و جدید آواز ایران

فهیمه پناه آذر_روزنامه نگار


حسام‌الدین سراج، از شاگردان استاد محمدرضا شجریان است، از جمله شاگردانی که اواخر دهه ۵۰ در کلاس‌های شجریان در رادیو حضور داشته و معتقد است کلاس‌های شجریان در حین آنکه کلاس آواز بوده، کلاس اخلاق برای شاگردان محسوب می‌شده؛ سراج از ویژگی‌های ممتاز استادش می‌گوید و اینکه به عقیده‌اش بهترین اثر شجریان تصنیف «مرغ سحر» است. وقتی از سراج می‌پرسیم به نظرتان بهترین آثار شجریان کدام است؟ می‌گوید:« من تمام آثار استاد شجریان را دوست دارم، اما تصنیف مرغ سحر تاثیر زیادی روی همه مردم و از جمله من گذاشته است،‌ در این تصنیف انسان را مرغ شکسته بالی که اسیر روزمرگی و سیاست‌های دنیاست، ترسیم می‌کند؛ مرغی که در جهت آزادی خود تلاش می‌کند تا رهایی یابد و شجریان آن را برای مردم ایران و بشریت می‌خواند.»

کلاس‌های آواز همراه با کلاس اخلاق 
حسام‌الدین سراج در گفت‌وگو با همشهری از آشنایی‌اش با شجریان می‌گوید:« آشنایی من با شجریان به سال ۵۸ بر می‌گردد که از کلاس‌های ایشان در رادیو استفاده می کردیم. کلاس‌های ایشان به جهات مختلف بسیار قابل استفاده بود. حسنش این بود که درس آواز را از یک خواننده تعلیم می‌دیدیم ؛ یعنی ایشان رموز صدا و خوانندگی را حین تدریس ردیف به ما می گفتند. کلاس ایشان در حین اینکه کلاس آواز باشد کلاس اخلاق بود و ویژگی رفتاری ایشان برای ما آموزنده بود. همیشه با نهایت احترام با شاگردان رفتار می‌کردند.»

شجریان یک استثنا بود
این خواننده در پاسخ به این سوال که استاد شجریان چه جایگاهی در موسیقی ایرانی دارند، توضیح می‌دهد:«استاد شجریان در آواز ایرانی یک استثنا است. حلقه اتصال نسل قدیم آواز ایرانی و نسل جدید است. ایشان شیوه قدما را به نحو احسنت کار کرده است. اهل پژوهش و تحقیق بوده و ملودی‌ها را با شعرهایی که می‌خوانده تنظیم کرده است.آوازهای ایشان اغلب طراحی شده است یعنی هر کدام از گوشه‌ها با مضمون شعری که خوانده می‌شود، تناسب دارد. شیوه آوازی ایشان خسته کننده نیست و تا به پایان جذابیت خودش را برای شنونده حفظ می‌کند.» وی در ادامه می‌افزاید:« آثار شجریان در معرفی فرهنگ ایرانی بسیار موثر بوده است و وقتی از فرهنگ ایرانی می‌گوییم؛ یعنی شعر حافظ، مولانا، سعدی، نظامی  و فردوسی و آنچه که به عنوان فرهنگ و هنر و تمدن شناخته 
می‌شود. استاد شجریان به شکل ویژه‌ای همه این آثار را چه به صورت آواز و چه به صورت تصنیف خوانده است و این زمینه بسیار خوبی برای جوانان و علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایران است که با شنیدن آن، دوباره فرهنگ و هنر ایران را بازخوانی کنند.»

شجریان در دو جبهه مبارزه می‌کرد
خواننده آلبوم‌های وداع و شرح فراق با عنوان این مطلب که  استاد شجریان برای معرفی فرهنگ ایرانی و معرفی موسیقی ایرانی معمولا دچار مشکلاتی بوده، توضیح می‌دهد:« تعطیل شدن کنسرت ها و مجوز ندادن برای اجراها از جمله مشکلاتی بوده که همیشه با آن مواجه بوده و همچنین دیگر مشکلاتی که ایجاد می‌شد.   ایشان از یک طرف در جوخه فرهنگ به خوبی کار کرده و آوازش را به صورت درجه یک خواند و به مردمش تقدیم کرد و از طرف دیگر برای عده‌‌ای تفهیم می‌کرد که این فرهنگ و هنر اصیل متعلق به ایران است و در راه آن مبارزه می‌کرد. مبارزه می‌کرد که تفهیم کند این فرهنگ غنی ایرانی باید بماند وبرای نسل آینده لازم است که حفظ شود و بنابراین باید به آن دل بدهند و آن را گوش بدهند.»

درس‌هایی که دیگر تکرار نمی‌شود
خواننده آلبوم «وصل مستان»‌ با تاسف از دست دادن استاد شجریان می‌گوید:«متاسفم که استاد بزرگی را از دست دادیم. استادی که توانایی در اجرای آواز ایرانی و شناخت کامل از فرهنگ و تمدن ایران داشت. توانایی کار  و توانایی مبارزه در عرصه موسیقی را داشت. موسیقی ‌ای که هنوز در کشور ما غریب و مظلوم است و برخی از افراد موسیقی را نمی‌شناسند و آنچه اشاعه می دهند در جهت منفی است. توصیه می کنم به جوانان علاقه‌مند به هنر ایران که آثار استاد شجریان را یک بار دیگر و یک دوره دیگر بشنوند  چرا که استاد شجریان در دوره های مختلف مطالب  مختلف و مهمی در آن دارند. ارتباط موسیقی را با فرهنگ و هنر و آنچه که در شعر بزرگان ما است و همچنین معرفت عرفان و عشق را که در شعر بزرگان ایران زمین مطرح می‌شود، بار دیگر از زبان استاد بشنوند؛ آموزه‌هایی که دیگر تکرار نخواهد شد.»