شاعره مبارز

ستایش یگانه     

خانواده‌اش اصالتا گرجی بودند که در زمان فتحعلی‌شاه، پس از جدا شدن بخش‌هایی از خاک ایران، به روستای کسما از توابع شهرستان صومعه‌سرای گیلان مهاجرت کردند. بعد از مدتی برای تجارت رهسپار یزد شدند و شمس کسمایی در سال 1262 در این شهر دیده به جهان گشود. وقتی ازدواج کرد، به همراه همسرش که بازرگان چای و علاقه‌مند به ادبیات بود، به عشق‌آباد روسیه رفت. در آنجا به کارهای فرهنگی پرداخت و برای قدردانی از خدماتش از طرف دولت ایران مدالی به او اعطا شد. اما روزهای خوشی، با ورشکستگی شوهرش، به سر رسید و آنها به همراه دو فرزندشان به ایران بازگشتند و در تبریز ساکن شدند. در آن زمان، تبریز مرکز فعالیت‌های سیاسی و فکری بود و شمس کسمایی نیز از همان آغاز به گروه نویسندگان نشریه «تجدد» پیوست و با نگارش مقاله‌های سیاسی در جنبش انقلابی آذربایجان مشارکت فعالی داشت. همچنین، در این ایام، برخی از اشعار نوگرای او در مجله آزادیستان به چاپ رسید که فرم بدیعی داشتند. پسرش، اکبر که در 19 سالگی نقاشی زبردست بود، در سال 1299 خورشیدی در نهضت جنگل کشته شد و همسرش نیز در سال 1307 درگذشت. شمس به همراه دخترش، صفا، به یزد بازگشت و با محمدحسین رشتیان ازدواج کرد. پس از این وصلت، او زندگی خانواده‎اش را به تهران منتقل کرد. در تهران، خانه‌اش محل آمدوشد روشنفکران بود، با این حال سال‌های پایانی عمرش در انزوا گذشت. شمس زنی روشنفکر، آزادی‌خواه و مستقل بود و در مبارزات آزادی‌خواهانه زنان در دوره مشروطه نیز حضوری فعال داشت. او در سال 1340 چهره در نقاب خاک کشید و در گورستان وادی‌السلام قم به خاک سپرده شد.