تصاویری از یک سرزمین بی‌تصویر

محمدناصر احدی_روزنامه نگار

نشر ققنوس مدتی است به انتشار روایت‌های گریز از کره‌شمالی همت بسته که می‌تواند تصویری از این کشور بی‌تصویر پیش چشمان ما بگذارد. کتاب‌های «رهبر عزیز» و «اتهام» را مسعود یوسف حصیرچین ترجمه کرده که کتاب «فرار از اردوگاه 14» را هم، با موضوع فرار از کره‌شمالی، در نشر چشمه منتشر کرده است. «روح گریان من» و «رودخانه تباهی» را نیز فرشاد رضایی به فارسی برگردانده است. با این دو مترجم پرسش‌هایی را درباره کتاب‌هایی که ترجمه کرده‌اند و نسبت مردم و حکومت کره‌شمالی با ادبیات در میان گذاشته‌ایم که پاسخ آنها به این سؤالات تا حدودی روشنگر وضعیت ادبیات در کره‌شمالی است.

داستان کتاب‌هایی که درباره کره‌شمالی ترجمه کرده‌اید، درباره چیست؟

فرشاد رضایی: 2 کتاب ناداستان یا به قول معروف شرح‌حال درباره کره‌شمالی ترجمه کرده‌ام؛ یکی «روح گریان من» که شرح زندگی مشهورترین جاسوسِ زن در تاریخ کره است و دیگری «رودخانه تباهی» که روایتی از 40سال زندگی در پایین‌ترین سطح زندگی در روستاهای کره‌شمالی است.

مسعود یوسف حصیرچین: نبردِ میل انسان برای آزادی و میل حکومتی تمامیت‌خواه برای سرکوب آزادی. این انسان می‌تواند کسی باشد که در اردوگاه کار به دنیا آمده و می‌خواهد گوشت بخورد و یا می‌تواند هنرمندی باشد که می‌خواهد شعری رئالیستی بسراید یا تئاتری واقع‌گرایانه اجرا کند.

 روایت‌های فرار از کره‌شمالی، فارغ از جنبه اسنادی‌شان، چقدر ارزش ادبی دارند؟
رضایی: اکثر این کتاب‌ها نثری روان و روایتی خطی دارند و خب البته در ژانر ناداستان این روالی است معمول. از نظر من نثر ساده به‌معنی نزول ارزش ادبی متن نیست اما اگر کتابخوان‌های ایرانی کتاب‌های مرتبط با کره‌شمالی را فاقد ارزش ادبی بدانند، تعجب نمی‌کنم چراکه قریب نیم‌قرن است که اکثر کتابخوان‌های ایرانی کتاب‌های ناداستان را در ترازی پایین‌تر از رمان و کتب علوم اجتماعی و سیاسی قرار می‌دهند؛ دلیلش شاید فقدان تنوع ژانر در بازار کتاب ایران و خو‌گرفتن کتابخوان ایرانی به تنها دو سه ژانر رایج باشد، اما اگر نظر خودم را بخواهید، می‌گویم ناداستان بخشی از ادبیات است و این کتاب‌ها هم اهمیت اسنادی، تاریخی و ادبی دارند.
یوسف حصیرچین: به همان اندازه که دیگر کتاب‌های خاطرات و زندگینامه‌ها ارزش ادبی دارند. البته مثلا کتابی مثل رهبر عزیز به این دلیل که نویسنده‌اش از شاعران حکومتی بوده و کار ادبی کرده، شاید جنبه‌های ادبی بیشتری هم داشته باشد و بشود آن را به‌عنوان اثری دیستوپیایی هم خواند.

به حکومتی که دیکتاتوری مطلق است می‌توان هر صفتی نسبت داد. به این ترتیب چقدر می‌توان به صحت همه‌‌چیزهایی که این کتاب‌ها درباره زندگی در کره می‌گویند، اطمینان کرد؟
یوسف حصیرچین: خیلی ساده باید بگویم که نمی‌توان به صحت تک‌تک جزئیات این کتاب‌ها اطمینان داشت. بعضی وقت‌ها می‌بینیم افرادی بدون اینکه از قبل با هم آشنا باشند یا توافقی کرده باشند، یک حرف را می‌زنند. در چنین موقعیتی، نمی‌توان به صحت گفته‌هایشان شک کرد. این مسئله درباره فراریان اهل کره‌شمالی هم صادق است. اکثر مسائل مهم درباره کره‌شمالی هم از همین جنس هستند اما مواردی هم هستند که درباره‌شان تنها یک شاهد داریم که خود راوی است، این راوی چه اهل کره‌شمالی باشد و چه اهل هر جای دیگری، این احتمال وجود دارد که اغراق کند، تمام واقعیت را نگوید و یا حتی دروغ بگوید. درباره فراری‌های اهل کره‌شمالی هم باید اضافه کنم که اصلا انتظار صداقت تمام و کمال از آنها واقع‌بینانه نیست، ما با افرادی طرف هستیم که سال‌ها با استفاده از دروغ توانسته‌اند زنده بمانند، یعنی اگر مردم کره‌شمالی در اعتقاد به یک اصل‌‌ توافق داشته باشند، آن یک اصل این است: «دروغ بگو!» چون بدون دروغ‌گفتن شما به سن فرار نخواهید رسید.
رضایی: برآیند خاطرات و حقایقی که افراد مختلف در این کتاب‌ها روایت کرده‌اند، شامل اشتراکاتی است که بعید است‌ زاده تخیل یا دروغ‌پردازی ده‌ها نفر با پس‌زمینه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و اقتصادی باشد. مثلا عده‌ای از کتابخوان‌های ایرانی که تمایلات اصولگرایانه دارند، در صحت و سقم این کتاب‌ها تردید داشتند که این تردیدها بعد از چاپ «نیم‌دانگ پیونگ‌یانگ» رضا امیرخانی ظاهرا تا حدی رفع شده است اما هنوز هم تردیدهایی هست که خب احتمالا هرگز رفع نخواهد شد.

با ادبیات رسمی کره که زیر نظر حکومت است و کارش پروپاگانداست هم آشنایی دارید؟ چه کتاب‌هایی در داخل کره منتشر می‌شود؟ مردم کره چقدر با شاهکارهای ادبی جهان آشنایی دارند؟
رضایی: ادبیات رسمی کره‌شمالی ظاهرا محدود به کتاب‌هایی در مدح و ثنای رهبران کشور است. گویا کتاب‌های مهم تاریخ ادبیات در کتابخانه‌های دولتی نگهداری می‌شود و برای خواندن آن آثار باید از حکومت نامه گرفت. شخصا هیچ کتاب به‌اصطلاح «مجوزدار»ی از کره‌شمالی نخوانده‌ام و گمانم چنین کتابی در ایران ترجمه نشده باشد، اما یکی از بهترین آثاری که نمایش‌دهنده تصویر مطلوب حکومت کره‌شمالی از این کشور و همزمان افشاگر واقعیات پشت پرده آن کشور است، مستند «زیر نور خورشید» یا Under the Sun است که مستندسازی روسی با مجوز رسمی حکومت کره‌شمالی آن را ساخته اما به‌مدد تدوین و با استفاده از نماهایی که در میان سینماگران به «نمای پِرتی» معروف است، ظاهرسازی‌های عوامل حکومت را افشا می‌کند.
یوسف حصیرچین: متأسفانه به ادبیات رسمی کره‌شمالی دسترسی نداشته‌ام. مردم کره‌شمالی با ادبیات خارج از این کشور آشنایی ندارند. بعضی از آثار ادبی مهم در کره‌شمالی ترجمه شده‌اند و شاید هنوز هم بشوند اما از هر کدام این کتاب‌ها فقط 100نسخه چاپ شده است و به مجموعه کتاب‌های 100نسخه‌ای معروفند. جلد اول برای خانواده کیم است و کتاب‌های دیگر به نخبگان، به‌ویژه نویسندگان، داده می‌شود.