شهردار سازندگی در اوین

در دادگاه با جمله «اجازه بدهید کلام من منعقد شود!» مشهور شد؛ غلامحسین کرباسچی هم شهرداری بود که راه صندلی شهرداری‌اش مستقیم به سلول زندان منتهی شد. اما دادگاه‌ و اتهاماتش تنها بخشی از حاشیه‌های شهرداری است که در رتبه سوم شهرداران تهران به لحاظ زمان حضورش در شهرداری قرار دارد؛ دورانی طولانی که تهران تازه از جنگ رهاشده را با تحولات بسیاری روبه‌رو کرد.
غلامحسین تهرانی که به فامیل کرباسچی شهرت دارد در سال 1332 در قم به‌دنیا آمد. پدرش آیت‌الله‌صادق کرباسچی از افراد نزدیک به امام‌خمینی(ره) در قم بود. کرباسچی بعد از پایان دروس ابتدایی مانند پدر وارد حوزه علمیه قم شد و از شاگردان مدرسه مشهور حقانی به شمار می‌رود. او 3سال درس‌های خارج آیت‌الله‌منتظری و آیت‌الله وحید را گذراند. اما در سال 51 با تشویق آیت‌الله سیدمحمد بهشتی به دانشگاه رفت و در رشته علوم کاربردی تحصیل کرد. کرباسچی تا پیش از انقلاب 3بار توسط ساواک دستگیر و یک‌بار در اسفند 1353 در کمیته مشترک ضد‌خرابکاری و 2بار در اوین زندانی شد؛ زندانی که بعدها در زمان انقلاب نیز تجربه زندانی‌شدنش را داشت.
کرباسچی در سال 57 جزو کمیته استقبال از امام بود و در حلقه نزدیکان ایشان قرار داشت. او از برنامه‌های مذهبی در تلویزیون کار خود را شروع کرد. بعد از انقلاب لباس روحانیت را ترک کرد و به‌عنوان نماینده امام در ژاندارمری منصوب شد. او در سال 61 به فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی استاندار اصفهان شد و با پایان جنگ در سال 68 مستقیم از استانداری اصفهان به شهرداری تهران آمد. کرباسچی از مدیران نزدیک به مرحوم آیت آلله هاشمی رفسنجانی بود و به دعوت او به شهرداری تهران آمد. خودش در گفت‌وگویی اظهار کرده که پیشنهاد عبدالله نوری، وزیر کشور را قبول نکرد، اما درنهایت آقای رفسنجانی او را احضار کرد؛ «ایشان گفت که تهران پیشانی کشور است و آغاز بازسازی کشور باید از پیشانی‌اش شروع شود. بیایید و‌‌ همان روشی که در اصفهان اجرا کردید را در تهران هم اجرا کنید. به آقای هاشمی گفتم شهرداری تهران نه پول دارد، نه امکانات و نه نیروی انسانی. آقای هاشمی باز تأکید کرد که از‌‌ همان روش که از خلق‌الله پول می‌گرفتید در تهران هم‌‌ همان کار را بکنید. ایشان اصرار کرد که شهردارشدن شما یک وظیفه است و گفتند که ما در گوشه و کنار کشور ممکن است خیلی نواقص داشته باشیم، اما اول کار باید از تهران شروع شود. همین بود که در دی‌ماه 68 به تهران آمدم و به ساختمان شهرداری رفتم.» کرباسچی بعد از حضورش در تهران، طرح جامع تهران که پیش از انقلاب آماده شده و اجرایش متوقف شده بود را بار دیگر ادامه داد. تکمیل شبکه بزرگراهی تهران، ارتقای کیفیت محیط‌زیست و بهبود و تقویت جایگاه شهرداری در تصمیمات اداری از برنامه‌های مهم دوران کرباسچی به شمار می‌رود. او یکی از مخالفان طرح انتقال پایتخت از تهران بود. کرباسچی نخستین شهردار تهران است که در جلسات هیأت دولت شرکت می‌کرد. در دوران او جدا از تکمیل برخی از طرح‌های نیمه‌تمام قبل از انقلاب، در حوزه فرهنگی و هنری نیز شهرداری حضوری جدی داشت. تشکیل سازمان فرهنگی -هنری شهرداری، خانه‌های فرهنگ و فرهنگسراها در تهران یکی از اقدامات مهم دوران کرباسچی بود. نخستین فرهنگسرای تهران را در محل کشتارگاه سابق تهران در میدان بهمن با طراحی بهروز غریب‌پور ساختند و این روندی شد تا فرهنگسراها در سراسر تهران گسترش پیدا کنند. البته برخی مخالفان کرباسچی این فرهنگسراها را با کاخ جوانان رژیم گذشته مقایسه می‌کردند. در 24آذر 1371 نخستین روزنامه چهاررنگ کشور با حمایت شهرداری با عنوان همشهری انتشار خود را آغاز کرد. قطع و ظاهر رنگی این روزنامه و تکیه‌اش بر مسائل شهری، اجتماعی، فرهنگی و هنری خیلی زود مخاطبان زیادی را به سمت همشهری آورد، به‌طوری که در اردیبهشت 1372 در صدمین شماره آن تیراژش به 100هزار نسخه رسید و بعد از آن تا 400هزار نسخه افزایش پیدا کرد. نکته مهم این بود که ابتدا همشهری تنها در تهران منتشر می‌شد ولی خیلی زود به یکی از مؤسسات مطبوعاتی معتبر کشور تبدیل شد و مجلات متعدد و متنوعی در کنار آن فعالیت کردند. ساخت خرابی‌های ناشی از بمباران‌های جنگ و تغییر چهره‌ شهر بخش دیگری از کارهای دوران شهرداری کرباسچی بود. البته فروش تراکم و گسترش تهران از غرب و شرق و اتصال محله‌های حاشیه‌ای در جنوب و جنوب‌شرقی و جنوب‌غربی به تهران نیز در دوران کرباسچی رخ داد. او بعد از 15فروردین 1377 به اتهام جنجالی و پرحرف و حدیث فساد مالی از کار برکنار شد و به همراه جمعی از مدیرانش به اتهام جرائم مالی در شهرداری تهران در یکی از جنجالی‌ترین دادگاه‌های بعد از انقلاب در ایران که از تلویزیون نیز پخش شد محکوم شد و به زندان افتاد. او سومین شهردار تهران بود که در دادگاه حاضر شد و به زندان رفت. تقابل او با غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس دادگاه، از معروف‌ترین حاشیه‌های دادگاه کرباسچی بود.  کرباسچی همچنین از بنیانگذاران حزب کارگزاران سازندگی است و بعد از پایان دوران محکومیت، فعالیتش را در همین حزب متمرکز کرده است.