ریشه تهران را زدند

شبنم سیدمجیدی ـ روزنامه‌نگار

   نگاه به شهر تهران هرگز بر مبنای توسعه پایدار نبوده است. در همه این چند دهه، نگاهی در مدیریت شهری تهران وجود داشت که فقط شتابزده به‌ دنبال ساخت‌وساز و گسترش شهر از هر طرف بود. ساختمان روی ساختمان کاشته شد، خانه‌ها و باغ‌های قدیمی، حیاط‌ها، کوچه‌ها و رودها، همه‌شان یک به یک حذف شدند و جای آنها فقط ساختمان رویید. بی‌حساب و کتاب فقط ساختند و شهری را تحویل دادند که حالا از همه ابعاد مختلف انسانی، اجتماعی، محیط‌زیستی و... دچار مشکل است. شهری که نه می‌داند با زباله‌هایش چه کند، نه با آلودگی هوایش، نه با کمبود آب سالم، نه با نبود فضای سبز، نه با هدررفت انرژی، نه با شن‌چاله‌ها و نه با هزاران مشکل دیگرش. زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران به همشهری می‌گوید که توسعه تهران در طول دهه‌های مختلف، شتابزده، نامتوازن و بدون درنظر گرفتن زیرساخت‌ها بوده است. به گفته او، تهران با آنکه به شهری مدرن تبدیل شده و نماهای شهری جدید و ساختمان‌های بلند و زیبا در آن دیده می‌شود، اما استانداردهای محیط‌زیستی را ندارد.




مقصر آلودگی هوا هم ساخت و سازهای بی‌حساب است
این شهر در برابر چالش‌های محیط‌زیستی تاب نمی‌آورد. عضو شورای شهر با بیان این جمله، می‌گوید: تهران 10چالش اصلی و 80 چالش فرعی دارد که آلودگی هوا یکی از چالش‌های اصلی این شهر است.
به گفته صدراعظم نوری، وقتی درباره آلودگی هوا صحبت می‌کنیم، بیشتر توجه به سمت منابع متحرک آلاینده هوا مثل خودروها و وسایل نقلیه می‌رود. البته که اینها در آلودگی هوا نقشی کلیدی دارند، اما تنها عامل نیستند. در موضوع آلودگی هوای تهران، بحث ساخت و سازها نیز مطرح است. ساخت و سازها متناسب با توپوگرافی این شهر نبوده است. تهران از نظر جغرافیایی مانند یک کاسه یا دره است که جریان باد از سمت غرب به شرق با موانع زیادی مواجه می‌شود. موانعی مثل ساختمان‌های بلندمرتبه در مسیر جریان هوا قرار می‌گیرند و اجازه نمی‌دهند هوا به شکل طبیعی به گردش درآید.
او ادامه می‌دهد: در منطقه 22 در غرب تهران ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای می‌بینیم که ساخت آنها هیچ توجیهی جز نگاه صرفا اقتصادی ندارد. در بخش‌هایی حتی سرانه‌های خدماتی مورد نیاز نیز در این محله‌ها تعبیه نشده و فقط منعفت‌طلبی مطرح بوده است. همین موضوع را در قسمت شمال تهران از غرب تا شرق می‌بینیم. تراکم ساختمان‌ها و میزان بارگذاری‌ها از ظرفیت شهر بالاتر است.

ساخت و ساز در مسیر گسل‌ها و حریم رود‌دره‌ها
نمونه دیگری از سازگار نبودن تهران با محیط‌زیست، ساخت و سازها در حریم رود‌دره‌های تهران است. زهرا صدراعظم نوری در این‌باره می‌گوید: در این شهر 7 رود‌دره وجود دارد که سرمایه‌های طبیعی و ارزشمند تهران به شمار می‌آیند. طی سنوات گذشته براساس سیاست‌های نادرست شاهد ساخت و سازهای بسیاری در حریم این رودها بوده‌ایم که درصورت بارش سنگین و سیلاب می‌توانند اتفاقات بدی را رقم بزنند. او شن‌چاله‌هایی که در مجاورت رودخانه کن به ‌وجود آمده را باز هم به‌ دلیل سیاست‌های توسعه نامتوازن می‌داند و ادامه می‌دهد: همچنین ساخت و سازهایی که در مسیر گسل‌های شهر تهران می‌بینیم، بیشتر به ‌دلیل همین نگاه اقتصادی و کسب درآمد بوده، درصورت فعال شدن گسل‌ها، خسارات بسیار غیرقابل جبرانی به همراه خواهد داشت.

تهران ظرفیت تامین آب برای جمعیت زیاد را ندارد
کمبود منابع آبی تهران نیز بحران دیگری است. عضو شورای شهر با یادآوری گذشته تهران می‌گوید: در روزگاری می‌گفتیم تهران بهترین آب را دارد. یعنی یک آب شیرین، گوارا، سالم، با کیفیت و سرشار. همه تهرانی‌ها از آب خوب برخوردار بودند. امروز به‌دلیل بارگذاری‌های بی‌برنامه و خارج از طرح‌های جامع و تفضیلی، در تامین آب سالم برای تهران دچار مشکلات جدی هستیم.
او ادامه می‌دهد: وزارت نیرو تلاش‌های زیادی می‌کند و سدهای متعددی را تعبیه کرده ولی به هر حال مشکل، جدی است. وقتی تعداد جمعیت زیاد می‌شود و شهرک‌های متعدد ساخته می‌شوند و تهران از هر طرف توسعه می‌یابد، درحالی‌که ظرفیت ندارد، تامین منابع مشکل می‌شود تا حدی که دستگاه‌های مربوط در تامین این منابع ناتوان می‌شوند.
همچنین روزانه فاضلاب عظیمی در تهران تولید می‌شود. جمعیت تهران زیاد است و هنوز شبکه جمع‌آوری فاضلاب تکمیل نشده است و مشکلات خاص خود را دارد.

لغو مصوبه برج‌باغ
زهرا صدراعظم نوری در ادامه به اقدامات مدیریت شهری در زمینه پایداری محیط‌زیست اشاره می‌کند؛ در حوزه محیط‌زیست، مهم‌ترین کاری که انجام شد، لغو مصوبه برج‌باغ بود. یعنی دیگر به واسطه باغ بودن یک ملک، اجازه ساخت برج در آن داده نمی‌شود. تا پیش از این گاهی تا 15 طبقه ساختمان در باغ‌ها ساخته می‌شد و نیز 5 تا 7 طبقه هم زیرزمین می‌ساختند. برج‌باغ‌ها مصوبه دور دوم شورای شهر یعنی در سال‌های 82-83 بوده است. با تلاش‌هایی که انجام شد، به جای برج‌باغ، ساخت خانه‌باغ به تصویب رسید. بنابر این، حداکثر ساخت‌وساز در پلاک‌هایی که باغ شناخته می‌شوند، 5/2 تا 3 طبقه خواهد بود و حداکثر زیرزمینی که می‌توانند بسازند یک تا 2 طبقه است.

فقط 5 محله پارک ندارند
رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران، همچنین توسعه فضای سبز در این شهر را از اقدامات دیگر می‌داند؛ سرانه فضای سبز در بعضی مناطق بسیار پایین است. براساس این سیاست، هر محله باید یک پارک محلی داشته باشد. در این دوره تلاش شد که همه محلات شهر تهران از پارک برخوردار شوند. شاید حداکثر 5 محله باقی مانده باشند که هنوز پارک محلی ندارند.

آبیاری 60 درصد فضای سبز تهران با پساب تا 1410
عضو شورای شهر تهران، یکی دیگر از اقدامات اساسی را تفاهمی بین مدیریت شهری و وزارت نیرو می‌داند و می‌گوید: طی این توافق، مقرر شده که تا افق 1410 معادل 60 درصد فضای سبز شهر تهران از پساب تصفیه شده از فاضلاب، آبیاری شود. الان فقط 10 درصد فضای سبز از طریق پساب آبیاری می‌شود و آبیاری فضای سبز از طریق 400 حلقه آب چاه انجام می‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: تصفیه‌خانه‌های مختلفی برای تهران ساخته می‌شود تا مسئله نیاز آبی این شهر و آبیاری فضاهای سبز از این طریق انجام گیرد. یکی از تصفیه‌خانه‌ها در منطقه 22 یعنی غرب تهران و دیگری در منطقه 4 یعنی شرق تهران ساخته می‌شود. زمین را شهرداری می‌دهد و تصفیه‌خانه توسط وزارت نیرو احداث می‌شود. این اقدام زیربنایی آغاز شده و حتی محل تصفیه‌خانه نیز مشخص شده است.

مردم، مهم‌ترین بخش پازل حفظ محیط‌زیست
حل مشکلات محیط‌زیستی، همواره مشارکت مردم را می‌طلبد. تا زمانی که مردم نخواهند و همکاری نکنند، نه مشکل آلودگی هوا از بین می‌رود، نه زباله کمتر تولید می‌شود، نه مشکل کمبود آب حل می‌شود، نه پایداری اتفاق می‌افتد، نه انرژی‌ها حفظ می‌شوند و نه شهر دوستدار محیط‌زیست به تحقق می‌رسد. اما برای آموزش آنها و برای ترغیب آنها برای حرکت به سمت پایداری محیط‌زیست باید اقداماتی انجام شود. صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر می‌گوید: برای ارتباط با مردم و فرهنگسازی باید ابزارها و امکانات لازم وجود داشته باشد. ارتباط با مردم در محلات و مناطق از راه‌های مختلف برقرار می‌شود، اما این چنین ارتباط و آموزش‌هایی برای شهرداری خیلی پرهزینه است. هر تیزری که بخواهد از تلویزیون پخش کند میلیون‌ها تومان هزینه دارد. دست مدیریت شهری برای حرف زدن و پیام دادن محدودتر است. البته از رسانه‌ها، روزنامه همشهری، بیلبوردها و تابلوهای شهر برای این منظور استفاده می‌کند اما کافی نیست. باید خیلی بیشتر کار شود تا این مفاهیم اثرگذار باشد و میان مردم نهادینه شود.


  باغ‌های تهران را خشکاندند 

زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران: باغ‌ها یکی از امتیازهای طبیعی شهر تهران به شمار می‌آمدند که سرسبزی و انبوه آنها در شمال شهر زبانزد بود. این باغ‌ها در سال‌های گذشته به‌خصوص در دوره مدیریت قبلی شهر تهران، به‌شدت تخریب شدند. نگاه صرف درآمدزایی و اقتصادی به مقوله باغات و زمین در سال‌های 86 تا 96 باعث شد بیش از 127 هکتار از باغات شهر تهران تخریب شود. مجوزهای بی‌حساب برای ساخت برج‌باغ‌ها داده می‌شد؛ مثلا در این دوره مجوز‌های ساخت برج‌های 10یا 12 طبقه در باغ‌های چند هزار متری داده می‌شد. نقشه‌ای که طراحی می‌شد و خاکبرداری‌ها به‌گونه‌ای بود که ریشه درختان را می‌زد و آنها را از بین می‌برد. به اسم برج‌باغ، ساخت‌وساز می‌کردند ولی در واقع فقط برج بوده است و باغی دیگر باقی نمی‌ماند. در نتیجه خیلی از باغ‌ها از بین رفتند. این باغ‌ها منبع پالایش و تصفیه هوا و تمیزی و شادابی شهر بودند و در موضوع کاهش آلودگی هوا می‌توانستند بسیار مؤثر باشند. امروز در شمال تهران دیگر آن هوای تمیز و پاک و فرح‌بخش را مشاهده نمی‌کنیم.