اقدامات مجلس روی دولت کم اثر بود

ناصر ایمانی ـ تحلیل‌گر مسائل سیاسی

در طول چند ماهی که مجلس یازدهم تشکیل شده، اقدام خاصی که منجر به فشار به دولت برای تغییرات مدیران دولتی باشد مشاهده نشده است. البته برخی از صاحب‌نظران ندادن رأی به وزیر مورد پیشنهاد دولت و صحبت از استیضاح رئیس‌جمهور و وزرا را موجب فشار مجلس به دولت برای تغییر بدنه آن می‌دانند اما باید بگویم که این موضوع چیز تازه‌ای نیست و در مجلس دهم نیز که نیمی از نمایندگان همسو با دولت بودند تعدادی از وزرا رأی اعتماد نگرفتند. اینکه مجلس به یک وزیر پیشنهادی در طول مدت فعالیت کوتاهش رأی اعتماد نمی‌دهد بیانگر موضع ثابت مجلس به مخالفت با دولت در هرگونه عزل و نصبی محسوب نمی‌شود. حتی نظر منفی‌ای که برخی نمایندگان نسبت به وزیر نفت فعلی دارند هرگز به مرحله استیضاح نرسیده است.
کارنامه مجلس یازدهم تاکنون با دولت موجود از نظر انتصابات صرفا عدم‌رای اعتماد به یک وزیر پیشنهادی دولت بوده. در این مدت هیچ‌گونه تغییراتی در مدیران عالی‌رتبه دولت حتی استانداران و فرمانداران نداشتیم که دولت به‌خاطر فشار مجلس، مجبور به عزل و نصب مدیران شود. بنابراین از این جهت پرونده مجلس یازدهم پرونده پرچالشی با دولت فعلی نیست.
گرچه به این موضوع اذعان دارم که دیدگاه‌های سیاسی مجلس متفاوت از دولت است اما این جو در گذشته هم حاکم بوده که می‌توانیم به تفاوت دیدگاه مجلس‌های پنجم و هفتم با دولت‌های وقتشان اشاره کنیم.
مقام معظم رهبری همواره تأکید بر انصاف را در فرمایشات خود طی ادوار گذشته در رابطه با رفتار نمایندگان با دولت داشته‌اند و نکته‌ای که می‌توانیم بدان تکیه کنیم، بحث انصاف و رعایت خطوط اخلاقی در مراودات مجلس و دولت و برعکس دولت با مجلس است. دولت باید بپذیرد مجلس وظایفی دارد که باید براساس وظایفش عمل کند و اینگونه نیست که مجلس نظارت را رها و فقط به رفتارهای دولت بسنده کند. مجلس شورای اسلامی مأمن قانونگذاری است و در کنارش بحث نظارت و تفحص را دارد که از وظایف ذاتی‌اش است.
مجلس یازدهم جدید است و بیش از 70درصد نمایندگانش در حال تجربه نخستین دوره نمایندگی‌شان هستند. بنابراین بر خود احساس وظیفه می‌کنند از طریق اقداماتی که انجام می‌دهند شرایط موجود را کمی بهبود بخشند. قصدشان این است دولت مسیر خود را اصلاح کند. گرچه برخی نمایندگان متصورند با اقدامات عجولانه و شتابزده می‌توانند به دولت فشار بیاورند تا برخی از مدیران ناکارآمد در بدنه دولت را بر کنار کند، اما باید گفت بسیاری از این اقدامات شتابزده در حد نظرات نمایندگان یا طرح‌هایی که آنها می‌خواستند مطرح کنند، بوده است یا طرح‌هایی بوده که در کمیسیون‌ها تصویب شده و هنوز به صحن علنی مجلس نیامده است. بنابراین هنوز نمی‌توانیم بگوییم چیزی که در صحن علنی مجلس تصویب نشده نظر کل مجلس است. چون نظر مجلس وقتی مشخص می‌شود که در پارلمان به تصویب برسد. وقتی که در حد طرحی است که تعدادی از نمایندگان آن را امضا می‌کنند این را نمی‌توان خیلی نظر مجلس تلقی کرد.
طبیعتا هر مجلس جدیدی انرژی مضاعفی دارد و تلاش می‌کند تا شرایط سمت و سوی بهتری در پیش بگیرد، اما نمایندگان جدید معمولا اطلاعاتشان نسبت به شرایط کشور خیلی دقیق و کافی نیست و لازم است در آرامش و با صبوری بیشتر کارها را دنبال کنند.
اینکه ما از بیرون فضای مجلس و دولت را تنش‌آمیز می‌بینیم چندین علت دارد. مجلس تازه‌کاری را با خاستگاه فکری متفاوت از دولت با 290نماینده داریم که موظف نیستند حتما سیاست‌های رئیس یا هیأت‌رئیسه مجلس را پیگیری کنند، برعکس 25نفر کابینه دولت که باید قانونا سیاست‌های رئیس‌جمهور را پیگیری کنند. بنابراین واکنش منتقدانه تعداد اندکی از نمایندگان را نمی‌توان به پای کل مجلس گذاشت؛ انتقاداتی که در طول 40سال گذشته همواره در جو مجلس وجود داشته و تعدادی از نمایندگان همیشه مواضع خاصی نسبت به دولت و مدیریت وقت داشته‌اند. این نوع واکنش‌ها هیچ‌وقت به‌معنای فشار به دولت تلقی نشده و الان هم نمی‌شود. در مجلس قبلی هم از این صحبت‌ها و واکنش‌ها در مورد دولت فعلی وجود داشته است. مجلس محل بحث، اظهارنظر و سخنرانی است و نمایندگان در اظهارنظرات خود آزادند و نمی‌توان به نماینده مجلس گفت در مورد مسائل کشور اظهارنظر نکند. قانون اساسی این اجازه را به آنها داده است.
اما در مجموع تا الان مخالفت جدی‌ای از سوی مجلس که مانع از عملکرد عادی دولت شود، نبوده است. اینکه مجلس بخواهد در مقابل اقدامات ناصحیح دولت واکنش نشان دهد یا اینکه تأکید کند مدیران ناکارآمد برکنار شوند و یا استیضاح‌شان کند به‌معنای چوب لای چرخ دولت گذاشتن نیست.
مجالس برای این به‌وجود آمده‌اند که از طریق نظارت‌های قانونی رفتارهای قوه مجریه را اصلاح کنند و برای این کار می‌توانند اهرم‌هایی مانند قوه قضاییه، دیوان محاسبات کشور و استیضاح که قانون در اختیارشان گذاشته را برای کنترل اشتباهات و سیاست‌های دولت به‌کار ببرند. البته ممکن است گاهی اوقات مجلس هم اشتباه کند که باید تلاش شود اشتباهات به حداقل ممکن برسد.
گرچه با تأکید بر تنش‌هایی بین دولت و مجلس فعلی از سوی بسیاری از صاحب‌نظران، تاکنون مجلس نتوانسته تأثیر‌گذاری خاصی در جهت اصلاح برنامه‌ها و اقدامات دولت داشته باشد. اقدامات مجلس کم اثر بوده و در این زمینه مقصر است. به این دلیل که به ‌کار کارشناسی برای شناخت ریشه اصلی مشکلات کمتر پرداخته و خیلی خوب نتوانسته روی اقدامات ناصحیح و نادرست دولت در برخی زمینه‌ها تأثیر‌گذاری داشته باشد و روند را به سمت اصلاح ببرد. مجلسی که نظارت درست نداشته باشد و وزرای ناکارآمد را استیضاح نکند و نتواند تدوین قوانین کند، ماهیتش را از دست خواهد داد. البته مجلس یازدهم هنوز نوپاست و کمی برای قضاوت زود است اما با اطمینان می‌توان گفت که مجلس جدید هرگز در مسیر مخالفت جدی با دولت قرار نخواهد گرفت و نمایندگان مجلس هم بر این باورند. مجلس به‌شدت نیازمند کارشناسی‌های دقیق با استفاده از کارشناسان بدنه دولت، خارج از دولت و کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس است. بسیاری از مشکلات کشور ریشه‌ای و مبنایی دارند و ساده‌انگارانه است که متصور باشیم فقط با عزل و نصب یک فرد می‌توان کشور را گلستان کرد. اگر در یک سال باقیمانده دولت، مجلس می‌خواهد تأثیرگذار باشد باید در یک فضای آرام و بدون تنش همت خود را بر کارهای مطالعاتی دقیق بگذارد، با استفاده از نظرات صاحب‌نظران اشتباهات را متوجه شود و به‌دنبال راهکار مقابله با آن باشد.