بازگشت قهرمان

  حافظ روحانی  

این‌جا و آن‌جا از گالری استتیک به‌عنوان دومین گالری ایران نام برده می‌شود؛ این نوشته‌ها معمولاً گالری آپادانا یا کاشانه هنرهای زیبا را به‌عنوان نخستین گالری ایران در نظر می‌گیرند و با عباراتی نظیر «نخستین گالری به شیوه نوین» این ترتیب را رسمیت می‌بخشند. اما فارغ از این رقابت‌ها، گالری استتیک که ساختمانش همچنان در میدان فردوسی پابرجاست، نخستین اقدام مهم مارکو گریگوریان بعد از پایان تحصیلاتش در ایتالیاست. گریگوریان در فاصله دو دهه بعدی، نقشی تعیین‌کننده در چندین رخداد هنری ایران و تبحر فراوان در شکل دادن نهادهای هنری داشت. گالری استتیک اما تا سال1338به حیاتش ادامه داده و بنا به گفته بسیاری از هنرمندان متأخرتر و یا نوشته‌های کریم امامی، نقشی تعیین‌کننده در معرفی و گسترش جریانات نوی هنر اروپا و هنر مدرنیستی ایران داشته.
مارکو گریگوریان که پیش از این چند سالی را در اروپا درس خوانده بود و در دهه1340 هم چند سالی را در آمریکا سپری کرده بود، در جریان رخدادهای روز هنری جهان بود و معمولا از این دانسته‌ها در طراحی نهادهای جدید استفاده می‌کرد. به‌نظر می‌رسد که اطلاعات به‌روز او از هنر اروپا در سال‌های اقامتش در ایتالیا در تأسیس گالری استتیک نقش داشته باشد.
4سال بعد مارکو گریگوریان یکی از بانیان بی‌ینال نقاشی تهران می‌شود که از آن به‌عنوان پیروزی مدرنیست‌ها در مقابل دیگر جریانات هنری دوره نام برده‌می‌شود. پس بازگشت مارکو گریگوریان از ایتالیا صرفا بازگشت یک هنرمند نبود که بازگشت یک قهرمان بود؛ قهرمان مدرنیست‌های نوپا.