تهران امروز و لزوم ارتقای یادگیری

محمدرضا جوادی‌یگانه‌-معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران

اگر خواسته باشیم شهروندی را از شهرنشینی متمایز کنیم، آگاهی افراد به حقوق و مسئولیت‌های زیست خود در شهر، مجموع رفتارهای روزمره بر مبنای حقوق و تکالیف، رفتارهای ساختارمند براساس الگوهای تعاملی و ارتباط با بسترهای شهری و دیگر افراد ازجمله خصوصیات بارز این تمایز است. از این حیث و براساس تعاریف جدیدتر حوزه شهروندی در علوم اجتماعی، باید میان شهرنشینی و شهروندی تمایزی جدی قائل شد. شهرنشینان صرفا در یک مجموعه شهری سکونت دارند و چیزی که آنها را از دیگران متمایز می‌کند، سبک زندگی و نوع سکونتگاه آ‌نهاست؛ درحالی‌که شهروندی مفهومی پیشرفته‌تر بوده و به مراحل پیچیده‌تری از شهرنشینی و ارتباط مستمر، متعهدانه و آگاهانه با شهر مربوط می‌شود. شهروندان یک شهر، علاوه بر آگاهی از حقوق و تکالیفی که نقش شهروندی برای آنها ایجاد کرده است، سعی در کاربست آنها در زندگی روزمره خود دارند؛ بنابراین شهروندان، شهر را صرفا محلی برای زندگی نمی‌نگرند، بلکه تلاش می‌کنند با شیوه‌های تعاملی در آن نقش‌آفرینی کنند، برای خود در مقابل سایر گروه‌های شهروندان تمایز ایجاد کنند، رویه‌های شهرنشینی را تغییر دهند و مناسبات شهری را در ساخت‌های اجتماعی و فرهنگی با کنش‌های روزمره‌شان از نو بیافرینند.
ارتقای زندگی شهرنشینی و بهبود کیفیت شهروندی را باید در وابستگی آن به مفهوم یادگیری درک کرد. باتوجه به پیچیدگی شهرهای مدرن و در هم تنیدگی ابعاد مختلف آن در یکدیگر، همچنین وجود بحران‌های متعدد شهرنشینی همچون بحران‌های آلودگی هوا، ترافیک، مهاجرت، بحران‌های محیط‌زیستی، سرمایه اجتماعی و...، زندگی در شهرهای مدرن را با دشواری‌هایی بیش از گذشته روبه‌رو کرده است. شهروندان این شهرها، برای تاب‌آوری و کنشگری مؤثر در این فضای جدید، نیازمند شناخت و شناسایی مسائل، یادگیری‌ مهارت‌های متنوع و چندوجهی و توان شبکه سازی‌ برای حل آنها هستند. از همین منظر، شهروندی در زمانه کنونی و شرایط شهرهای جدید، با یادگیری گره خورده است؛ به‌گونه‌‌ای که شهروندان امروز را باید شهروندان یادگیرنده درنظر گرفت که برای زندگی در شهرهای جدید آمادگی کافی دارند و می‌توانند از طریق آموزش، مهارت‌های شهروندی خود را ارتقا دهند.
موضوع شهرهای یادگیرنده از بحث‌های جدیدی است که در دنیا مورد توجه قرار گرفته و شبکه شهرهای یادگیرنده یونسکو به‌منظور ارتقای مهارت‌های این حوزه برای شهروندان عضو این شبکه تشکیل شده است. محور اصلی شهر یادگیرنده آموزش و یادگیری مداوم و جامعه‌پذیری شهروندان بر مبنای تعامل سازنده است. مطابق با این تعریف، آموزش دائم تنها از وظایف نهادهای رسمی آموزشی نیست، بلکه تمام محیطی که ما در آن زندگی می‌کنیم، وظیفه آموزش را بر عهده دارند و این مهم به‌دست نهادهای مرتبط اجرا خواهد شد؛ آموزش‌هایی نظیر آموزش شهروندی، آموزش در محیط کار، آموزش قوانین، رفتارهای اجتماعی و سایر مواردی که باید به‌صورت مداوم و مستمر فراگرفته شود تا سواد اجتماعی و کالبدی ما ارتقا پیدا کند.
 هم‌اکنون ۲۲۴ شهر از ۵۲ کشور جهان به عضویت این شبکه جهانی درآمده‌اند و در کشور ما نیز 5شهر این عنوان را کسب کرده‌اند. امسال، با درخواست اداره کل آموزش‌های شهروندی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، مبنی بر عضویت در شبکه شهرهای یادگیرنده موافقت شده و تهران نیز به عضویت شبکه شهرهای یادگیرنده درآمده است که می‌تواند فرصت مناسبی برای استفاده از مزایای عضویت در این شبکه فراهم کند. بر مبنای رسالت‌های این حوزه، آموزش در حوزه‌های محیط‌زیست و پسماند، حمل‌ونقل و ترافیک، ایمنی و سلامت و حقوق و تکالیف شهروندی در سطح شهر تهران برای پیشبرد این اهداف، در ستاد سیاستگذاری و در سطح مناطق 22گانه سازوکار اجرایی‌اش برنامه‌ریزی و اجرا خواهد شد. مدیریت شهری مصمم بوده تا با تبادل راهکارها و مدل‌های موفق شهرهای دنیا بتواند آموزش‌های موردنظر را مؤثرتر و در قالب‌های خلاقانه‌تر در اختیار شهروندان قرار دهد و از این منظر به شکل پایدار مسیر رشد و ارتقای آگاهی را در بین تمام اقشار کلانشهر تهران فراهم کند.
یونسکو هدف اصلی اینگونه شهر‌ها را دستیابی به همه ۱۷ هدف توسعه پایدار و به‌خصوص هدف مربوط به تضمین آموزش باکیفیت، جامع و فراگیر و ترویج فرصت‌های آموزشی مادام‌العمر برای همه و با هدف ایجاد شهر‌ها و سکونتگاه‌های انسانی جامع و فراگیر، امن، پایدار و بهبودپذیر عنوان کرده است.
برنامه‌هایی در قالب پویش‌های آموزشی- ترویجی مانند گرامیداشت هفته زمین پاک، هفته بدون نایلکس، هفته هوای پاک و هفته درختکاری، برگزاری پویش‌های مستمر نظیر ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی، تغییر رفتار شهروندی، پویش موتور‌سوار خوب، ارتقای فرهنگ دوچرخه‌سواری و انجام پروژه‌های سالانه مانند شهردار مدرسه و دستیابی به شهر دوستدار کودک و آموزش‌های مستمر با شیوع کرونا ازجمله برنامه‌هایی بوده است که این عضویت را تسهیل کرده‌است. امیدواریم عضویت شهر تهران در شبکه شهرهای یادگیرنده یونسکو، به کاراتر کردن و افزایش ظرفیت‌های آموزش‌های شهروندی در شهر تهران یاری رساند و تهران را بیش از گذشته به شهری برای همه شهروندان تاب‌آور و آموزش‌پذیرش تبدیل کند.