تلاش آمریکا و امارات برای عبور از محمود عباس

سیاوش فلاح‌پور- خبرنگار

روز گذشته در رویدادی نادر، سازمان امنیت تشکیلات خودگردان فلسطین 7تن از هواداران و نزدیکان محمد دحلان، عضو پیشین جنبش فتح را در کرانه غربی دستگیر کرد. عماد محسن، سخنگوی جریان اصلاح فلسطین (تشکل سازمانی حامیان دحلان در کرانه غربی که اعضای بسیار محدودی دارد) با تأیید این خبر به رویترز، گفت: در کمال ناباوری شاهد دستگیری 7نفر از چهره‌های باسابقه مقاومت، ازجمله هیثم حلبی و سلیم ابوصفیه، توسط سازمان امنیت بوده‌ایم. اگرچه تشکیلات خودگردان تا‌کنون موضعی درباره این دستگیری‌ها نداشته، اما به‌نظر می‌رسد تظاهرات محدود روز شنبه علیه محمد دحلان در شهر رام‌الله، مقدمه ورود سازمان امنیت برای فشار بیشتر بر حامیان دحلان بوده است. در جریان این تظاهرات، شهروندان فلسطینی انتقادات و شعارهای تندی را علیه محمد دحلان و حامیان او در کرانه غربی به‌دلیل حمایت از توافق عادی‌سازی روابط امارات و رژیم صهیونیستی مطرح کردند. البته بسیاری از تحلیلگران و ناظران تحولات فلسطین، طرح این موارد را صرفا پوششی برای توجیه رقابت دیرین میان محمد عباس و محمد دحلان، 2رهبر باسابقه جنبش فتح به شمار می‌آوردند. عبدالباری عطوان، روزنامه‌نگار فلسطینی و سردبیر روزنامه رأی‌الیوم در این‌باره می‌نویسد: از ابتدا روشن بود که با پیشروی امارات در پرونده فلسطین، شرایط برای بازگشت محمد دحلان به صحنه فراهم خواهد شد و این مسئله، محمود عباس را بیش از هر زمان دیگری نگران کرده است. جالب آنکه روزنامه هاآرتص هفته گذشته به نقل از دیوید فریدمان، سفیر آمریکا در فلسطین اشغالی نوشت: واشنگتن از عملکرد محمود عباس در پرونده معامله قرن ناراضی بوده و خواهان بازگشت دحلان به فلسطین است. اگرچه فریدمان ساعاتی پس از انتشار مصاحبه هاآرتص ، بیان این اظهارات از سوی خود را تکذیب کرد! اما محمد دحلان کیست؟ چه پیشینه‌ای در تشکیلات خودگردان فلسطین و جنبش فتح دارد؟ دلیل نگرانی محمود عباس از بازگشت دحلان چه بوده و آیا واقعا او مورد حمایت آمریکاست؟

ریشه‌های نبرد؛ از غزه تا ابوظبی
محمود عباس و محمد دحلان، هر دو از چهره‌های برجسته جنبش فتح به‌شمار می‌روند که روابط نزدیکی با یاسر عرفات، مؤسس این جنبش داشتند؛ اگرچه عباس همواره پیشینه‌ای سیاسی -دیپلماتیک داشته و در مقابل، دحلان به‌عنوان شخصیتی نظامی -امنیتی شناخته می‌شود. براساس منابع تاریخی، هر دو چهره از اوایل دهه90 تماس‌های مستقیم خود را با طرف‌های آمریکایی و اسرائیلی برقرار کرده و در شکل‌گیری توافق اوسلو و همچنین عقب‌نشینی‌های بعدی عرفات در مقابل رژیم صهیونیستی نقش اساسی داشتند. پس از مرگ مشکوک عرفات در سال2004، عباس به‌عنوان جانشین وی، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین شده و از سوی دیگر، دحلان به‌عنوان فرمانده سازمان امنیت در غزه مستقر شد. به‌گزارش شبکه الجزیره، اگرچه رقابت‌های پنهان میان این دو چهره برای سیطره کامل بر تشکیلات، بلافاصله بعد از مرگ عرفات آغاز شد، اما نقطه انفجار این اختلافات به سال2007 برمی‌گردد؛ زمانی که دحلان در نبرد با هسته‌های نوظهور حماس در غزه به سختی شکست خورد و ناچار به فرار از این شهر شد. به این ترتیب با بازگشت دحلان به کرانه غربی، زمینه برای تشدید رقابت‌ها میان 2رهبر اصلی جنبش فتح در جغرافیایی محدودتر مهیا شد. به روایت رافت مره، ازجمله مورخان معاصر فلسطینی، با وجود آنکه عباس تلاش داشت رقابت‌های مذکور در چارچوب سیاسی و تشکیلاتی کنترل شود، اما پس از مدتی روشن شد دحلان در حال زمینه‌چینی برای کودتا علیه عباس در داخل تشکیلات با استفاده از نیروهای وفادار به‌خود در سازمان امنیت است. به نوشته رافت مره، طرح 3ساله دحلان برای سقوط دولت عباس در این 3محور خلاصه می‌شد:
1- تشکیل یک سازمان نظامی سری در کرانه غربی، روستاها و حتی کمپ‌های آوارگان.
2- ایجاد کمپین رسانه‌ای برای تضعیف یا حذف شخصیت‌های وفادار به عباس تحت عناوینی نظیر فساد، سازش و...
3- نفوذ در گارد ریاست تشکیلات خودگردان.
سرانجام در سال2010 و با افشای طرح کودتا، دحلان ناچار به ترک فلسطین شد. او ابتدا عازم قاهره شد و پس از آن، به‌دلیل روابط نزدیک با محمد بن‌زاید، ابوظبی را برای اقامت دائم خود انتخاب کرد. پس از خروج دحلان، پرونده‌های متعددی درباره فساد اقتصادی و امنیتی وی با فشار محمود عباس در دستگاه قضایی فلسطین باز شد؛ به‌گونه‌ای که او هم‌اکنون تحت پیگرد قانونی قرار داشته و قادر به بازگشت به این کشور نیست. اگرچه با خروج یا درواقع تبعید دحلان از فلسطین، فضای رقابت‌های درونی جنبش فتح تا حدودی مهار شد، اما از سال2014 و با نقش‌آفرینی گسترده دحلان در سطح منطقه برای مقابله با انقلاب‌های جهان عرب، بار دیگر نام وی به‌عنوان گزینه مورد حمایت امارات برای ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین در محافل سیاسی و رسانه‌ای مطرح شده است.

مرد کودتا در خاورمیانه
اگرچه نام دحلان با فلسطین و تشکیلات خودگردان گره خورده، اما جالب است بدانید که او نقشی سرنوشت‌ساز در تحولات بسیاری از کشورهای منطقه طی سال‌های گذشته داشته است؛ مخصوصا تحولات نظامی و امنیتی. برای مثال به گفته سازمان اخوان‌المسلمین مصر، دحلان یکی از عوامل اصلی در طراحی و اجرای کودتا علیه دولت محمد مرسی در سال2013 بوده است. همچنین به ادعای دولت وفاق ملی در طرابلس، تسلیحات خریداری شده از سوی امارات و عربستان، زیرنظر دحلان و به‌طور غیرقانونی در اختیار خلیفه حفتر در لیبی قرار می‌گیرد. فراتر از اینها، دستگاه قضایی ترکیه، دحلان را به جرم دست داشتن در کودتای ناکام سال2016 علیه دولت اردوغان تحت تعقیب قرار داده است. محمد دحلان از سال2010 تا‌کنون ازجمله مشاوران امنیتی ولیعهد ابوظبی به‌شمار می‌آید.