آرزوهای بی‌آزرم

 محمدناصر احدی    

     مطبوعات در فردای 28 مرداد 1332 چه نوشتند؟ حتی اگر قبول نداشته باشیم که تاریخ را فاتحان می‌نویسند، حداقل باید پذیرفت که فردای هر شکست سیاسی این مطبوعات جناح پیروز و فاتح هستند که می‌توانند، با خیال راحت و بدون نگرانی از بابت توقیف و جوابگویی، هرچه دوست دارند بنویسند و بی‌هیچ آزرمی آرزوهای شوم و دردناکی برای شکست‌خوردگان کنند. مطبوعاتی که فردای 28 مرداد 1332 منتشر شدند یا مطبوعات مخالف سعی می‌کردند که از هیچ درشت‌گویی و اتهامی به او ابایی نداشتند یا سعی می‌کردند مثل «کیهان صرفاً راوی آنچه رخ داده باشند و تیترها و مطالبشان سمت‌وسویی نداشته باشد. اما از مطبوعات طرفدار مصدق خبری نبود. دفتر و چاپخانه روزنامه «باختر امروز»، که حامی مصدق بود، در روز کودتا به آتش کشیده و غارت شد و نسخه آن روز توزیع نشد. در نمونه‌ای دیگر، مجله «توفیق» با انتشار مقاله‌ای با عنوان «فتنه روسیاه» به انتقاد از محمدرضاشاه پرداخت و همین کافی بود تا دفتر مجله و خانه محمدعلی توفیق، مدیر توفیق، در روز کودتا مورد تاراج قرار بگیرد و محمدعلی توفیق به تبعید محکوم شود. آنچه در پی می‌آید گزارشی از محتوای برخی مطبوعات 29 مرداد 1332 است.
      روزنامه «آتش» که سیدمهدی میراشرفی صاحب ‌امتیازش بود و عصرها منتشر می‌شد و عضو مطبوعات متفق و مخالف حزب اراده ملی و جبهه ملی به شمار می‌رفت، در شماره پنجشنبه 29 مرداد در صفحه اول خود عکس‌هایی از تظاهرات مردم به نفع شاه چاپ کرده و تیتر نخستش را ـ که حکم سرمقاله این شماره را دارد ـ چنین انتخاب کرده است: «آقای لاورنتیف سفیر جمهوری‌ساز تسلیت عرض می‌کنیم». این مقاله هشدار داده که خطر مصدق را در روزهای آخرش‌ نباید از خطر قوم مغول و چنگیز و ایلغار و هجوم قشون جرار تزار و قیام پیشه‌وری و مهاجران قفقاز در آذربایجان کمتر دانست. بعد در ادامه آناتولی لاورنتیف، سفیرکبیر شوروی در تهران را فرستاده گئورگی مالنکوف خوانده که مأموریت داشته «با کمک مصدق‌السلطنه ایران را به پشت پرده آهنین بکشانند» و مرگ قدرت مصدق را به مالنکوف، لاورنتیف و تمام وطن‌فروشان ایرانی‌نما تسلیت گفته است.
      روزنامه «داد» که در سرلوحه آن «دارنده و نگارنده»اش ابوالحسن عمیدی نوری معرفی شده، در روز 29 مرداد چنین تیترهایی دارد: «قیام دلیرانه مردم رشید تهران چگونه دیروز حکومت یاغی مصدق را ساقط کرد»، «دیشب به تمام مرزهای ایران دستور داده شد از فرار مصدق‏السلطنه جلوگیری کنند»، «روز 28 مرداد روز قیام ملی» و در ستون یادداشت روز آن آمده: «مصدق قیام‎کننده علیه امنیت ملی و حکومت مشروطه را با دستیاران و همکارانِ جرم او فقط محاکمه کرده، مجازات کنید!»
      «شاهد»، ارگان حزب زحمتکشان ملت ایران، با شعار «زحمتکشان ایران متحد شوید» در این روز تیتر اصلی‌اش را چنین برگزیده است: «قیام مردم حکومت مصدق را سرنگون ساخت» و در زیرتیتر آمده: «نهضت ما با مصدق شروع نشد و با سقوط او خاتمه نمی‌یابد». عکس اصلی صفحه نخست این شماره عکسی از مظفر بقایی (بنیادگذار حزب زحمتکشان ملت ایران) است که این روتیتر و تیتر در بالای آن دیده می‌شود: «خلاصه‌ای از نطق دکتر مظفر بقایی رهبر محبوب زحمتکشان/ نگذارید خائنین از دار مجازات فرار کنند».
      یکی دیگر از مطبوعات مخالف مصدق روزنامه «نبرد ملت»، ارگان سازمان فدائیان اسلام، به مدیریت امیرعبدالله کرباسچیان بود که در فردای کودتا در صفحه نخستش نوشت: «سربازان «جهاد مقدس»، ملت تشنه خون است/ آتش خشم و غضب ملت مسلمان و ضد اجنبی ما جز با ریختن خون دشمنان دین و وطن و ناموس جاسوسان کمونیزم و عمال بی‌شرم اجنبی خاموش نخواهد شد/ اگر حکومت انقلابی سرلشکر زاهدی کمترین ارفاقی نسبت به جاسوسان و جنایتکاران بنماید، بزرگ ترین خیانت را به دین و خلق و وطن نموده است/ گلوله! گلوله! تنها پاداش جاسوسان و وطن‌فروشان است». در همین صفحه فکاهی‌ای هست که دست نیرومندی به نمایندگی از ملت مسلمان ایران در حال خفه کردن موجودی با بدن اژدها و سر مصدق است. 
      «پس از تظاهرات دامنه‌دار دیروز تهران و شهرستان‌ها حکومت دکتر مصدق ساقط شد و سرلشکر زاهدی زمام امور را به دست گرفت». کیهان با انتخاب این تیتر سعی کرده که جانب انصاف را از دست ندهد و برخلاف مطبوعات مخالف مصدق که از او با لقب «مصدق‌السلطنه» به ‌منظور استخفاف وی یاد می‌کردند، حتی پیشوند دکتر را از نام مصدق حذف نکرده است. کیهان نسبت به روزنامه‌های دیگر، عکس‌های بیشتری از تظاهرات منتشر کرده است.