جهان در روز بدون خودرو

پریسا امیرقاسم‌خانی- خبر‌نگار

به تصویر دوچرخه‌ها و پیاده‌ها در بیش از 3هزار شهر جهان که نگاه می‌کنیم، چهره‌هایی شاد و بشاش ‌می‌بینیم که میان خیابان‌های بزرگ ایستاده‌اند. با دوچرخه‌های رنگی... در تصویری مردم در خیابان راه می‌روند، به هم سلام می‌کنند... درست درجایی که باید خودروها فریاد بزنند و ترافیک و دود غوغا کند، مردم نفس می‌کشند. تصاویر مربوط به روز جهانی بدون خودرو در شهرهای مختلف دنیا‌ست. سال‌1970 بود که دولت وقت شهر بوگوتا، پایتخت کلمبیا، تصمیم گرفت برای رهایی از کابوس هولناک هجوم خودروها در محل زندگی انسان‌ها و گریز از آلودگی هوا، ترافیک و... یک روز از شهر را به‌خودرو‌ها فرمان عقبگرد بدهد. سال‌های اولیه شروع این پویش، برخی شهرها از آن استقبال کردند تا اینکه سال‌1995 این پویش در سراسر جهان برگزار شد. سال‌2000 پویش روز جهانی بدون خودرو، به‌عنوان یک ابتکار توسط کمیسیون اروپا به رسمیت شناخته شد.در ایران اما طی 2سال گذشته، روز جهانی بدون خودرو مورد توجه خاص قرار گرفته است. سال‌1398 دپارتمان حمل‌ونقل کمیسیون اروپا در نامه‌ای از شهردار تهران به‌دلیل پیوستن به کمپین روز جهانی بدون خودرو تشکر کرد و خواست این رویداد جای ثابتی در تقویم شهری بیابد. اکنون 22سپتامبر در تقویم ایران به روز جهانی بدون خودرو اختصاص پیدا کرده است. هفته حمل‌ونقل اروپا (16تا 22سپتامبر) به ابتکار شبکه‌ای متشکل از کمیسیون اروپا، سازمان شهرهای اروپایی، سازمان دولت‌های محلی حامی پایداری، سال‌2002 با هدف ارتقای سلامت عمومی و افزایش کیفیت زندگی از طریق توسعه حمل‌ونقل پاک پایه‌گذاری شد. این کمپین سالانه ضمن انتشار گزارشی، از شهرهای برتر در این حوزه تقدیر می‌کند. در سال‌جاری، عملکرد شهرداری تهران برای توسعه استفاده از حمل‌ونقل پاک و دوچرخه به‌عنوان یکی از بهترین اقدامات سال گذشته در خارج از اروپا معرفی شده است. در این گزارش از اقدام شهردار تهران برای استفاده مداوم هفتگی از دوچرخه و ترویج حمل‌ونقل پاک تجلیل شده و برنامه تهران برای افزایش 1.5درصدی آمار استفاده شهروندان تهرانی از دوچرخه تا سال‌2020، مورد توجه قرار گرفته است. سال گذشته 3130شهر از 50کشور جهان در این کمپین شرکت کردند که 6شهر اروپایی از کشورهای فرانسه، آلمان، بلژیک، استرالیا، مالتا و یونان و 2شهر غیراروپایی تهران و تاشکند از ایران و ازبکستان به‌عنوان برترین‌ها انتخاب شدند.

تجربه‌های برخی شهرهای دنیا در روز جهانی بدون خودرو
  بوگوتا، 13ساعت بدون خودرو
 شهردار بوگوتا، موفق شد در زمینه اجرای روز بدون خودرو، مدت ١٣ساعت، ٨٥٠هزار خودروی شخصی را در خانه‌ها نگه دارد و صاحبان آنها را به استفاده از راه‌های جایگزین برای تردد تشویق کند. برای این کار بوگوتا در سال٢٠٠٠ جایزه معتبر چالش محیط‌زیستی استکهلم را دریافت کرد. پس از آن چین از این موفقیت الهام گرفت و نخستین برنامه روز بدون خودرو را در سال٢٠٠٠ اجرا کرد. شهر بوگوتا هم‌اکنون بزرگ‌ترین برنامه روز بدون خودرو را در جهان به اجرا می‌گذارد. این برنامه در یکی از روزهای کاری هفته و در تمامی شهر به‌صورت کامل اجرا می‌شود.

  پاریس، ارائه برنامه‌های پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در شبکه‌های مجازی
در روز جهانی بدون خودرو، مسئولان ترافیک شهر پاریس اعلام کردند بخش‌های اصلی شهر ازجمله خیابان‌های اطراف برج ایفل، به‌صورت کامل بسته خواهد شد و خودرو‌ها و وسایل نقلیه موتوری اجازه ورود به این بخش‌ها را ندارند. این طرح در مناطق قرمز‌رنگ نقشه شهر به نمایش گذاشته شد. شهروندان نیز در شبکه‌های اجتماعی با به اشتراک گذاشتن برنامه‌های تفریحی و سرگرمی مختلف به‌صورت گروه‌هایی برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و... از این اعلام استقبال کردند. مردم با پای پیاده یا با دوچرخه به محل کار خود رفتند و تردد اتوبوس‌های شهری و تاکسی‌ها در شهر نیز به سرعت ۲۰‌کیلومتر در ساعت تنزل پیدا کرد.

  کپنهاگ، ورود خودرو و موتور به خیابان‌های اطراف اماکن گردشگری ممنوع
براساس طرح روز بدون خودرو در کپنهاگ، خیابان‌های اصلی و مرکزی شهر و مناطق اطراف تمام اماکن گردشگری مشهور که اغلب گردشگران به آنها رفت‌وآمد می‌کردند، از خودروها و وسایل نقلیه موتوری به استثنای اتوبوس‌های خط واحد، تاکسی و آمبولانس‌ها که نیاز ضروری مردم بود، خالی شدند تا شهروندان بتوانند از پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری لذت ببرند. در این روز مردم با دوچرخه‌های رنگی خود به خیابان آمدند و برنامه‌های شاد برای تفریح و سرگرمی بر پا کردند.

  نیویورک، ورزش همگانی و جمع‌آوری زباله‌ها
در روز زمین بدون خودرو، هزاران نفر از مردم نیویورک، از آوردن خودروهایشان به خیابان‌ها خودداری کردند. مردم نیویورک هرسال برای روز جهانی بدون خودرو گردهمایی بزرگی در خیابان‌های اصلی شهر برگزار می‌کنند. آنها درحالی‌که خودرو‌های خود را در پارکینگ خانه‌هایشان می‌گذارند، در این روز با پای پیاده یا هر وسیله نقلیه غیردودزا در خیابان‌های اصلی شهر حاضر می‌شوند. نگهبانان ترافیک در این روز با به‌دست گرفتن علائم ایست، از تردد خودرو‌ها به مناطق اصلی شهر جلوگیری می‌کنند. از مهم‌ترین برنامه‌های اجرا‌شده در روز زمین بدون خودروی نیویورک، ورزش همگانی در میدان‌های اصلی و جمع‌آوری زباله‌ها‌ست.

زندگی ماشینی و سلطه سواره‌ها، روزمرگی پایتخت‌نشینان
یعقوب آزاده‌دل، مدیر واحد سیستم‌های توسعه حمل‌ونقل پاک شهر تهران
عادت کردن به زندگی ماشینی و افزایش شمار خودروها و سلطه سواره‌ها یکی از روزمرگی‌های شهر تهران است.
گسترش و رشد روزافزون و ناهماهنگ جمعیت، تولید خودروهای بی‌کیفیت و ارزان‌قیمت، توسعه خطوط بزرگراهی، تونل‌ها، زیرگذر و روگذرهای شهری، عدم‌توسعه مطلوب ناوگان‌های حمل‌ونقل عمومی و بسیاری عوامل دیگر، همه و همه از دلایل استفاده بیش از اندازه شهروندان از خودروها و وسایل نقلیه شخصی است. ٢٢دسامبر «روز جهانی بدون خودرو» از روزهایی است که با تأکید بر کاهش سهم تردد خودرو در شهرها خودروسواران را تشویق می‌کند تا در سال، یک روز از اتومبیل استفاده نکنند و فرصتی مغتنم برای ترویج دوچرخه سواری و پیاده‌روی است.
وقتی‌که روز جهانی بدون خودرو مطرح می‌شود، ناخودآگاه ذهن به سمت دوچرخه‌سواری، شهر بدون خودرو، شهر دوچرخه‌سوارها، شهر پاک و امثال چنین برنامه‌های قشنگی پرسه می‌زند، شهری که شاید آرزوی بسیاری از شهروندان است.
در این سال‌ها، مجموعه مدیریت شهری بر دوچرخه سواری به‌عنوان یکی از اهرم‌های رسیدن به شهر انسان محور تأکید دارد، به‌طوری که اکنون بیش از ٢٠٠کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه سواری در شهر تهران احداث شده است. راه‌اندازی حمل‌ونقل اشتراکی دوچرخه - مترو، راه‌اندازی اپلیکیشن دوچرخه، ساخت ١٠٠پارکینگ دوچرخه و دوچرخه‌بند، توسعه دوچرخه‌های اشتراکی نسل٤ ازجمله اقداماتی است که به‌رغم تمام مشکلات در پایتخت با توجه بر اهمیت دوچرخه‌سواری صورت گرفته است.
 چند سال است که جریانی اجتماعی به نام #سه‌شنبه‌_های_بدون_خودرو راه‌اندازی شده است و با دعوت از مردم، مسئولان دولتی و گروه‌های گوناگون می‌خواهد که با پیوستن به این پویش مدنی، دست‌کم یک روز در هفته، سه‌شنبه‌ها را بدون استفاده از خودروی شخصی و به‌صورت پیاده یا بهره‌گیری از دوچرخه یا حمل‌ونقل عمومی در شهر تردد کنند. این گروه با خیل هواداران خُرد و کلان و باخِرد خود تاکنون توانسته است افراد زیادی را به سمت خود بکشاند. باشد که بتوانیم با برنامه‌ریزی و یاری‌گرفتن از اندیشه‌های نو، پویا و مشارکت شهروندان به سوی بهبود و اصلاح رویکردها و روش‌ها گام برداریم.

جزئیات اجرای طرح ۲۲خیابان بدون خودرو پایتخت در اول مهر
معاون آموزش سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران جزئیات اجرای طرح خیابان بدون خودرو را تشریح کرد. وهاب میزانی با بیان اینکه روز جهانی بدون خودرو امسال مصادف با اول مهر و روز سه‌شنبه‌های بدون خودرو شده است، گفت: برهمین اساس سعی کردیم برنامه امسال روز جهانی بدون خودرو را مفصل‌تر برگزار کنیم. وی با بیان اینکه امروز شهردار تهران با حضور تعدادی از سفرا و نمایندگان شرکت‌های بین‌المللی در سه‌شنبه بدون خودرویی دیگر رکاب می‌زند، گفت: علاوه بر این با همکاری پلیس در هر منطقه یک خیابان را به‌صورت نمادین انتخاب کرده و با بستن این خیابان از ساعت۱۶ تا ۱۸ مانع تردد خودروها می‌شویم. میزانی با بیان اینکه این مسدود کردن خیابان‌ها تنها برای یک روز انجام خواهد گرفت گفت: سعی کردیم در این خیابان‌ها برنامه‌های جذاب فرهنگی برای مردم درنظر بگیریم و از آن جایی که هم‌اکنون شاهد شیوع کرونا هستیم برنامه‌هایمان بیشتر به موضوعات چکاب و سلامت‌محور خواهد بود. معاون آموزش سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با بیان اینکه این حرکت نمادین خیابان بدون خودرو با هماهنگی پلیس انجام شده گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته خیابان خندان در منطقه یک، بلوار زمین در منطقه2، خیابان کوشا در منطقه3، خیابان توحید، محدوده خیابان استقلال تا شهرک پارس در منطقه4، بلوار آشوری در منطقه۵، خیابان حجاب در منطقه۶، خیابان سهرودی مسیر جنوب به شمال حدفاصل خیابان توحید تا قندی در منطقه۷، خیابان دکتر آیت در منطقه۸، بلوار جی در منطقه۹، خیابان شهید بنکدار در منطقه۱۰، خیابان کاشان در منطقه۱۱، پیاده‌راه 17شهریور در منطقه۱۲، معبر فرعی41/8 در منطقه۱۳، خیابان شهید شیخ‌سفلا در منطقه۱۴، خیابان شهید بقایی در منطقه۱۵، خیابان ۲۱متری بعثت در منطقه۱۶، خیابان شهیدان متین در منطقه۱۷، میدان معلم در منطقه۱۸، درب ورودی شماره یک بوستان ولایت در منطقه۱۹، بلوار شهید مدرس در منطقه۲۰، بلوار اصلی تهرانسر در منطقه۲۱ و بلوار میعاد تا میدان دریاچه در منطقه۲۲ خیابان‌های بدون خودرو تهران تعیین شده‌اند.

تهران برای دوچرخه‌سواری زیرساخت کافی ندارد
آلن پطروسیان، پایه‌گــذار دوچرخه‌سواری همگانی در ایران

در ایران از سال‌1394 نهضت دوچرخه‌سواری همگانی راه‌اندازی شد. ما سعی کردیم دوچرخه‌سواری همگانی را در کشور نهادینه کنیم. یکی از ابزارهای تشویقی، برگزاری 14پویش رسمی ازجمله پویش دوچرخه تا کار، مدرسه، دانشگاه، هر دوچرخه‌سوار یک درخت، سه‌شنبه‌های بدون خودرو و... بوده است. این پویش‌ها باعث شد که دوچرخه‌سواری همگانی بین مردم توسعه و ترویج پیدا کند. با حضور حداکثری مردم در پویش‌ها، مسئولان هم احساس نیاز کردند تا بیش از پیش به سلامت شهری و استفاده از دوچرخه‌سواری همگانی بپردازند. در رابطه با روز جهانی بدون خودرو در ایران باید گفت فرصت مغتنمی برای شهرداری‌ها، هیأت‌های دوچرخه‌سواری، باشگاه‌ها، ادارات ذی‌نفع در توسعه حمل‌ونقل پاک و... است تا عملکرد خود را به نمایش بگذارند. در بسیاری از شهرهای دنیا از بخش دوچرخه‌سواری همگانی و حمل‌ونقل پاک رقم‌های شایسته‌ای به‌دست آوردند، ولی در کلانشهر تهران به نسبت توسعه بی‌رویه شهر و سفرهای روزانه ‌میلیونی، زیرساخت کافی برای این حوزه وجود ندارد. در بخش زیرساخت شهرداری‌ها باید به موارد آموزشی، رقابتی و تشویقی بپردازند. به‌عنوان مثال، فدراسیون دوچرخه‌سواری باید مهارت اولیه دوچرخه‌سواری را به طرز مطلوبی بین80درصد دوچرخه‌سواران آموزش بدهد تا از حوادث و آسیب‌های جسمانی جلوگیری کند.

مکث
فستیوال اکوموبیلیتی
استفاده از خودروهای برقی، سیستم حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری، اسکوتر، حتی راه‌رفتن و قدم‌زدن ازجمله روش‌‌های جایگزینی هستند که در فستیوال‌های اکوموبیلیتی به شهروندان پیشنهاد می‌شود. سپتامبر سال‌2013 این طرح برای نخستین‌بار در جهان به‌مدت یک‌ماه در محله‌ای به نام هنگونگ‌دونگ در شهر سوون کره‌جنوبی برگزار شد. طی این مدت، ساکنان محله خودروهایشان را به پارکینگ‌هایی در دیگر نقاط شهر بردند و خود به شیوه‌ای دیگر زندگی کردند. برنامه‌ریزی برای چنین فستیوال بزرگی کار آسانی نیست، پیش از اجرای فستیوال، محله هنگونگ‌دونگ مملو از خودرو بود، مردم به‌طور عادی با خودروهایشان شهر را زیرورو می‌کردند. ساکنان محله در ابتدا تصور نمی‌کردند بتوانند این کار را ‌انجام دهند، ولی با این کار 35مدل وسیله حمل‌ونقل به غیر از خودرو و وسایل حمل‌ونقل دود‌زا را تجربه کردند.