خط و نشان برای قوام

 محمدناصر احدی    

 روزنامه «باختر امروز» که در جریان نهضت ملی ‌شدن صنعت نفت، ارگان رسمی «جبهه ملی» محسوب می‌شد و مدیریتش را حسین فاطمی بر عهده داشت و در فاصله سال‌های 1330تا 1332مهم‌ترین نشریه دوره خودش بود، بنیادش 18سال پیش از آغاز دهه30  و در سال 1312در اصفهان گذاشته شده بود. در آذر این سال، شماره نخست مجله «باختر» به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی سیدنصرالله سیف‌پور فاطمی در 44صفحه با رویکردی ادبی، علمی و اجتماعی با کاغذ نفیس و گراورهای زیبا منتشر شد. در این مقطع، نامدارانی چون محمدتقی بهار، سعید نفیسی و دکتر شفق از جمله همکاران این نشریه بودند. این مجله بیشتر از 2سال عمر نکرد و پس از آن از مهر 1314روزنامه «باختر» در اصفهان به‌جای آن منتشر شد. به نوشته محمد صدر‌هاشمی در کتاب «تاریخ جرائد و مطبوعات ایران»، «روزنامه «باختر» ابتدا هفتگی و پس از مدتی هفته[ای] 3شماره انتشار می‌یافت تا اینکه قبل از شهریور 1320شمسی محل طبع آن به طهران انتقال یافت و در آنجا به‌طور روزانه منتشر گردید.» در زمانی که روزنامه هنوز در اصفهان واقع بود، برادر کوچک نصرالله سیف‌پور‌فاطمی، حسین فاطمی که شاگرد دوره متوسطه بود، در تهیه و تنظیم روزنامه کمک می‌کرد اما به نوشته بهرام افراسیابی در کتاب «خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی»، «چون محیط و پیرامون خویش را مطلوب ندید در سال 1316عازم تهران شد» و به‌رغم سن اندکش بعد از مدتی مدیریت و سردبیری روزنامه «ستاره» را عهده‌دار شد. روزنامه باختر در این دوره تا سال 1325منتشر شد و بعد از آن روزنامه باختر امروز در ۸ مرداد ۱۳۲۸ به سردبیری حسین فاطمی پا به عرصه مطبوعات گذاشت و در وقایع نهضت ملی شدن نفت به حمایت همه‌جانبه از دکتر مصدق پرداخت. شماره شنبه 28تیر 1331 این روزنامه یکی از مهم‌ترین شماره‌های آن است که به «گزارش کامل جریانات سیاسی 48ساعت اخیر» اختصاص داشت. در روزهای پنجشنبه (26تیر) و جمعه (27تیر)، متأثر از استعفای دکتر مصدق در روز چهارشنبه (25تیر) در اعتراض به اینکه شاه با تصدی پست وزارت جنگ توسط وی موافقت نکرد، رخدادهای مهمی رقم خورد؛ در روز 26تیر، مجلس شورای ملی جلسه‌ای سری تشکیل داد و 42نماینده حاضر در این جلسه به احمد قوام برای نخست‌وزیری رأی تمایل دادند. در روز 27تیر، شاه در فرمانی احمد قوام را مأمور تشکیل هیأت وزیران کرد و قوام در اعلامیه‌ای شدیداللحن گفت «کشتی‌بان را سیاستی دگر آمد» و از برپایی محاکم انقلابی برای قانون‎شکنان خبر داد. شنبه که شد، بلوایی راه‌افتاد؛ 28نماینده مجلس در اعلامیه‎ای از مصدق حمایت کردند، جبهه ملی در بیانیه‌ای روز 30تیر را تعطیل عمومی اعلام کرد، بازار تهران تعطیل شد و میان تظاهرکنندگان و پلیس زد‌و‌خورد درگرفت؛ در یک کلام، جو کشور متشنج بود. در این وضعیت، مطالبی که باختر امروز در شرح وقایع روزهای گذشته منتشر کرد، حکم بنزین روی آتش را داشت. تیتر اول این شماره این بود: «در سراسر کشور تشنج و اعتصاب عمومی و تحصن به طرفداری از دکتر مصدق ادامه دارد». سرمقاله چنین تیتری داشت: «تنها مصدق مورد‌اعتماد ملت ایران است» و در آن آمده بود: «با کنار رفتن دکتر مصدق، ملت ایران مبارزه را که برای قطع ایادی اجنبی از امور سیاسی و اقتصادی ایران آغاز کرده همچنان ادامه می‌دهد و با هر حکومتی که بخواهد برخلاف منویات و تصمیمات مردم قدمی بردارد شدیدا مخالفت می‌کند.» تقریبا تمامی صفحه اول این شماره، به خط و نشان کشیدن برای قوام و هم‌قطارانش اختصاص دارد. جالب است که در صفحه  6  این شماره، پاورقی «من وحشت کردم» با ترجمه و اقتباس ذبیح‌الله منصوری به چاپ رسیده است. کودتای 28مرداد 1332پایان باختر امروز را رقم زد، هرچند بعدها روزنامه‌ای به همین نام به مدد گروهی از هواداران جبهه ملی منتشر شد که بیشتر به حزب توده گرایش داشت و مواضعش با روزنامه اصلی متفاوت بود.