تیغ جاده بر جان سبلان

پوپک قاسمی ـ اردبیل - خبرنگار


 
 ساخت جاده گردشگری «کمربند سبز سبلان» در طبیعت بکر کوهستان سبلان که در فهرست پیشنهادی ثبت جهانی قرار دارد، نگرانی فعالان محیط‌زیست را برانگیخته است. این جاده قرار است برای دسترسی به یک پیست اسکی در ارتفاع 3600متری کوه ساخته شود. مخالفان طرح معتقدند نیازی به ایجاد جاده گردشگری در این ارتفاع نیست، اما موافقان می‌گویند عظمت کوه سبلان با یک جاده از بین نمی‌رود. این جاده که موضوع ساخت آن از سال 91مطرح شد، به طول 52کیلومتر، مکان‌های گردشگری سرعین تا مشگین‌شهر را به هم متصل خواهد کرد.

موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟
«آیدین آذردخت» یکی از فعالان محیط‌زیست اردبیل، با تأکید بر اینکه ساخت جاده در منطقه قره‌برون سبلان تخریب غیرقابل جبرانی بر جای خواهد گذاشت به همشهری می‌گوید: «این جاده، یک جاده عشایری در مناطق بکر کوه سبلان است و ساخت جاده گردشگری در این ارتفاع علاوه بر تخریب ابتدایی طبیعت موجب آغاز تخریب‌های دیگر از سوی گردشگران می‌شود تا جایی که مرتعی برای چرای دام و جایی برای حیات‌وحش نمی‌ماند».  «کیومرث سفیدی» بوم‌شناس و استاد دانشگاه محقق اردبیلی نیز همین نظر را دارد و ساخت جاده گردشگری در دل طبیعت را نقطه شروع تخریب و خداحافظی با طبیعت می‌داند.
دیگر کارشناسان محیط‌زیست هم در عین حال که بر طراحی هوشمند و متخصصانه برای هم‌زیستی توسعه، گردشگری و طبیعت تأکید می‌کنند، اما معتقدند تخریب طبیعت سبلان با هدف توسعه گردشگری می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد. «شهریار شیروانی» از عشایر ییلاق‌نشین دامنه سبلان هم از زاویه دید خود به این موضوع می‌نگرد و توضیح می‌دهد که عشایر منطقه سال‌هاست برای طی این مسیر از جاده عشایری گذر می‌کنند و سختی تردد را به تخریب مراتع ترجیح می‌دهند. او معتقد است اگر ییلاق سبلان به منطقه گردشگری تبدیل شود، موجب تخریب طبیعت و مراتع خواهد شد.

کمربند سبز یا کمربند مرگ
«مسعود لاهوت» کارشناس ارشد و از فعالان محیط‌زیست اردبیل، سبلان را سومین قله مرتفع کشور می‌داند و به همشهری می‌گوید: «این کوه اسطوره‌ساز و تاریخی یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین کوه‌های کشور و حتی دنیا به شمار می‌رود و از جنبه‌ مردم‌شناختی و فرهنگی بسیاری از علاقه‌مندان را از نقاط مختلف دنیا برای تماشای جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی به دیار آذربایجان کشانده است.» او به ۱۰۰ چشمه‌ طبیعی آب‌ گرم و سرد، دره‌های عمیق، دریاچه‌ها و مناظر چشم‌نواز، گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، غنای عمیق فرهنگی، تاریخی و طبیعی این کوه بزرگ اشاره می‌کند و می‌افزاید: «در چند سال گذشته، طرح ساخت جاده غیرضروری کمربند سبز سبلان برای اتصال 3 شهرستان مشگین‌شهر، اردبیل و سرعین مطرح شد که با وجود انتقادهای بسیار در ماه‌های گذشته، شاهد عملیاتی شدن پروژه در سکوت رسانه‌های محلی هستیم.» لاهوت با بیان اینکه سبلان تنها اثر طبیعی ثبت ملی اردبیل است که در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تشکیل پرونده ثبت جهانی آن شده است، می‌گوید: «به اذعان بسیاری از کارشناسان، درصورت ساخت این جاده، ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی عملا با مشکل مواجه و آرزوی دیرینه مردم و دوستداران سبلان نقش بر آب خواهد شد.» به گفته این کارشناس، سبلان به‌عنوان تنها اثر طبیعی ملی اردبیل در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز قرار دارد و تعهدات این سازمان و اداره کل محیط‌زیست استان در بدترین حالت باید ارائه پیوست زیست‌محیطی برای ساخت این جاده باشد، اما تاکنون پیوستی برای پروژه‌ای به این عظمت و با این سطح از تخریب برای رسانه‌ها و افکار عمومی ارائه نشده است. وی با انتقاد از سیاست‌های توسعه‌ای گردشگرمحور بدون توجه به محیط‌زیست تصریح می‌کند: «آیا منطقی است میراثی که هزاران سال بدون دست‌خوردگی به‌دست ما رسیده به قیمت افزایش چندصد یا چندهزار نفری گردشگران مورد تخریب قرار گیرد؟ »

تهدید تنوع زیستی
این فعال محیط‌زیست با اشاره به ضرورت حفظ تنوع زیست‌محیطی در هر منطقه تأکید می‌کند: «محیط‌زیست سبلان هزاران سال میزبان گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری ازجمله خرس قهوه‌ای، گرگ و سیاهگوش است و احداث جاده می‌تواند زیستگاه این گونه‌ها را تخریب کند. ابعاد این تخریب حتی بعد از ساخت جاده و ارائه مجوز برای کسب و کارهای بومی و محلی و ایجاد سازه‌های ساختمانی و تفرجگاه، گسترده‌تر خواهد شد.» وی این نوع نگاه به توسعه را ناشی از فهم نادرست رابطه انسان با زیست‌بوم می‌داند و معتقد است مسئولان هیچ‌گاه سعی نکردند ادبیات توسعه‌ای خود را تغییر دهند و مولفه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را مطابق با توسعه پایدار درنظر بگیرند.

 تمرکز بر عدم‌تغییر کاربری
«یاشار پورمجید» فعال اجتماعی، اما از موافقان طرح اجرای کمربند گردشگری سبلان است. او با بیان اینکه سبلان و طبیعت دامنه آن شامل منطقه‌ای وسیع است و ساخت جاده موجب تخریب آن نمی‌شود، می‌گوید: «فعالان محیط‌زیست می‌توانند به جای مقاومت در برابر ساخت جاده، تمرکز خود را روی عدم‌تغییر کاربری اراضی حاشیه جاده بگذارند تا این جاده مورد استفاده عشایر و گردشگران قرار گیرد.»
وی معتقد است این کمربند درصورت تکمیل می‌تواند جاذبه گردشگری شهرستان نیر را به سرعین و در نهایت مشگین‌شهر متصل و یک فرصت مناسب برای افزایش ماندگاری گردشگران در استان ایجاد کند.

پیگیری دادگستری
رئیس‌کل دادگستری اردبیل نیز به موضوع ساخت جاده در سبلان وارد شده است. «مهدی رحیمی‌نسب» رئیس دادگستری شهرستان سرعین، ضمن بازدید از این پروژه اعلام می‌کند جاده هم‌اکنون آسیب خاصی به محیط‌زیست وارد نکرده است و منابع طبیعی بعد از تکمیل جاده، بذرپاشی گیاهان متناسب با منطقه را در شانه خاکی آن انجام خواهد داد. او همه مجوزهای پیست اسکی اوجور را برای ساخت جاده قانونی می‌داند. «اکبر بهنام‌جو» استاندار اردبیل هم مجوز و ردیف اعتباری این طرح را مربوط به سال ۹۱ و پیش از مسئولیت خود می‌داند و توضیح می‌دهد: «این جاده می‌تواند در توسعه متوازن گردشگری و زمستان بیدار اردبیل تأثیر زیادی داشته باشد.» به گفته وی، عملیات اجرای کمربند طلایی سبلان اواسط تیر سال گذشته آغاز شد تا مراکز گردشگری استان حدود ۴۰ کیلومتر به هم نزدیک‌‌تر ‌شوند. استاندار اردبیل تأخیر در اجرای پروژه را تامین منابع مالی عنوان می‌کند و می‌گوید: «با تامین منابع اعتباری پروژه، عملیات اجرایی از تیر سال گذشته آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود تا تابستان سال آینده مورد بهره‌برداری قرار گیرد.» بهنام‌جو درباره نگرانی فعالان محیط‌زیست از ساخت‌وساز در حاشیه جاده می‌افزاید: «در طرح ساخت این جاده عنوان شده هیچ ساخت‌وساز و مکان تفریحی - گردشگری در حاشیه جاده ایجاد نشود.» وی در پاسخ به این سؤال که ساخت جاده مشکلی برای ثبت جهانی به‌وجود نمی‌آورد به همشهری می‌گوید: «ما نگرانی‌ فعالان محیط‌زیست را درک می‌کنیم و از نظر همه کارشناسان استفاده می‌کنیم تا وجهه جهانی سبلان مخدوش نشود.»
  
سبلان، نخستین قربانی سیاست‌های نادرست کشور در قبال محیط‌زیست نیست و آخرین قربانی هم نخواهد بود، اما روند صعودی این اتفاقات در سال‌های گذشته هیچ روزنه امیدی را در دل دوستداران محیط‌زیست و اکوسیستم طبیعی ایران برای بهبود شرایط باز نگذاشته است.


 آیا هیچ تهدیدی برای ثبت جهانی سبلان وجود ندارد؟
مدیرکل گردشگری اردبیل با بیان اینکه ساخت جاده «کمربند سبز سبلان» از سال‌های قبل آغاز شده است به همشهری می‌گوید:  «این جاده به‌عنوان جامع گردشگری مطالعه شده استان در سال 80 از سوی کارشناسان کشوری مطرح و در آن بر راهکار توسعه گردشگری استان و وصل شدن آب گرم‌ها (واقع در 3شهرستان اردبیل، سرعین و مشگین شهر) و استفاده از ظرفیت اردبیل تأکید شد. » «نادر فلاحی» با بیان اینکه نماد عینی ظرفیت زمستانی گردشگری استان، پیست‌های اسکی و مجموعه‌های آب‌ گرم‌ دامنه سبلان هستند، می‌افزاید: «در کوه‌های آلپ 200پیست اسکی هست و جاده دسترسی مناسب برای همه این پیست‌ها هم وجود دارد.»
فلاحی با تأکید بر اینکه هیچ تهدیدی برای ثبت جهانی با این جاده وجود ندارد، اظهار می‌کند: «اولویت ما حفظ طبیعت سبلان است و با تمام تلاش پیگیر ثبت جهانی آن به‌عنوان سومین اثر طبیعی کشور (بعد از کویر لوت و جنگل‌های هیرکانی) در جهان هستیم.»