دورنگه‌داشتن عمدی از اخبار
چرا شماری از شهروندان کشورهای مختلف جهان تصمیم گرفته‌اند که چشم خود را به روی رویدادها ببندند
آنتونیس کالوگروپولوس | مترجم: سعید ارکان‌زاده‌یزدی :
چه تعداد از مردم، خود را به طور جدی از اخبار دور نگه‌می‌دارند؟ چرا این کار را می‌کنند؟ موسسه تحقیقات روزنامه‌نگاری رویترز در دانشگاه آکسفورد در بخشی از «گزارش اخبار دیجیتال 2017» تلاش کرده که به این سوال پاسخ دهد. محققان، اصطلاح «اجتناب از اخبار» را برای پرهیز مطلق از خبرها به کار نمی‌برند بلکه در مواردی از آن استفاده می‌کنند که افراد به طور نسبی از اخبار، دوری کنند؛ برای همین، در گزارش اخبار دیجیتال2017 نمونه‌های آماری به منظور تحقیق در این زمینه، از میان کسانی انتخاب شده‌اند که دست‌کم ماهی یک بار خبرها به گوش‌شان می‌رسد اما می‌گویند که اغلب یا گهگاه، عامدانه از اخبار، دوری می‌کنند.
مسئله دوری از اخبار وقتی باعث نگرانی می‌شود که به این معنی باشد که شهروندان به اندازه کافی به اطلاعات، تجهیز نمی‌شوند و ابزار کافی در اختیار ندارند تا در بزنگاه‌های حساس مثل رأی‌دادن در انتخابات یا همه‌پرسی‌ها، تصمیم‌‌گیری کنند. دلیل دیگر نگرانی نیز این است که وفور گونه‌های دیگر محصولات رسانه‌ای (مثل محتواهای سرگرم‌کننده) ممکن است فرصت قرار‌گرفتن در معرض خبرها را برای مخاطبانی که علاقه کمتری به اخبار دارند کاهش دهد. این مسئله به این دلیل نگران‌کننده است که میزان آگاهی شهروندان را کم می‌کند؛ آن هم در شرایطی که مخاطبان هر روز بیشتر از گذشته در معرض محتواهای رسانه‌ای مختلف قرار می‌گیرند. اگر حجم این محتواها، به جای اخبار دست‌اول و تحلیل‌های آگاهی‌دهنده، با محتواهای دارای سرگرمی محض یا تبلیغات پنهان جایگزین شود، کشورها از نظر توسعه اجتماعی و سیاسی نمی‌توانند مسیری را که شروع کرده‌اند به‌خوبی ادامه دهند.
یونان و ترکیه در صدر
تحقیقات در زمینه دوری از اخبار در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که تنوع چشمگیری در میان مردم کشورهای مختلف در این باره وجود دارد. در سال2017 از مردم کشورهای مختلف پرسیده شد که «آیا شما این‌روزها خود را در وضعیتی می‌بینید که با جدیت از اخبار دوری کنید؟». آمار پاسخ‌ها به این سوال نشان می‌دهد که بیش از نیمی از کسانی که در نظرسنجی شرکت کرده‌اند (در یونان و ترکیه 57درصد) از اخبار دوری می‌کنند اما از آن سو، در کشوری مثل ژاپن افراد بسیار کمی (6درصد) هستند که از خبرها اجتناب می‌کنند.
کشورهایی مثل یونان و ترکیه در معرض ناآرامی‌های اقتصادی و سیاسی قابل‌توجهی قرار دارند و ممکن است همین عامل، سطح دوری از اخبار را در این کشورها بالا برده باشد؛ با وجود این، شناسایی یک الگوی روشن در این زمینه، آسان نیست. از سوی دیگر، می‌توان مشاهده کرد که در کشورهای باثبات و مرفه اسکاندیناوی، مردم تمایل دارند که در سطح بسیار پایینی، پرهیز از اخبار داشته باشند (از 14درصد دوری از اخبار در دانمارک تا 20درصد پرهیز از خبرها در نروژ).
عوامل دوری از اخبار
نزدیک به نیمی از کسانی که در نظرسنجی موسسه مطالعات روزنامه‌نگاری رویترز شرکت کرده‌اند (48درصد) گفته‌اند از خبرها دوری می‌کنند چون بر روحیه‌شان تاثیری منفی می‌گذارد؛ در عین حال، تقریبا 4نفر از هر 10نفر آنها (37درصد) گفته‌اند که خودشان را از خبرها دور نگه‌می‌دارند چون نمی‌توانند یقین داشته باشند که این خبرها درست است. در فهرست دلایلی که باعث دوری‌گزیدن افراد از اخبار می‌شود دلایل دیگری نیز وجود دارد؛ 28درصد افراد گفته‌اند به این دلیل خبرها را دنبال نمی‌کنند و خود را به طور جدی از اخبار دور نگه می‌دارند که احساس می‌کنند نمی‌توانند در مقابل اتفاقاتی که خبرش را می‌شنوند کاری انجام دهند؛ 22درصد افراد به این دلیل از اخبار دوری می‌کنند که تصاویر خبری، آنها را ناراحت و نگران می‌کند؛ 19درصد از کسانی که از خبرها دوری می‌کنند گفته‌اند این کار را می‌کنند چون خبرها برایشان استدلال‌ها و گزاره‌هایی را مطرح می‌کنند که ترجیح می‌دهند آنها را کنار بگذارند. از این میان، 15درصد نیز دلیل دوری از اخبار را کاهش‌یافتن توانایی تمرکزشان روی مسائل مهم‌تر عنوان کرده‌اند. 13درصد هم گفته‌اند که چون پیگیری اخبار، وقت زیادی می‌گیرد از آن دوری می‌کنند.
با اینکه دو علت اصلی «تخریب روحیه» و «بی‌اعتباری اخبار» بین همه افراد تنها علل دوری از اخبار نیست، مقایسه افرادی که به این دو عامل اشاره کرده‌اند جالب است؛ چون دو دسته افراد کاملا مجزا را بازنمایی می‌کند؛ گروهی از افراد، خود را از خبرها دور نگه می‌دارند چون ذات خود محتوا آنها را کسل می‌کند و برایشان جذاب نیست و گروه دوم به خاطر نارضایتی گسترده‌تر از رسانه‌های خبری، این کار را انجام می‌دهند.
در لهستان، نامعتبربودن (یا جانبداری) اخبار، مهم‌ترین عامل دوری‌گزیدن از خبرهاست؛ در صورتی که در ایالات متحده و بریتانیا، سطح بالاتری از پرهیز از اخبار، به دلیل تاثیر منفی بر روحیه افراد دیده می‌شود (به ترتیب 57 و 60درصد). شاید در این کشورها به این دلیل تاثیر منفی بر روحیه افراد، عامل دوری از اخبار است که بخش قابل‌ملاحظه‌ای از جمعیت در هر دو کشور آمریکا و بریتانیا، به‌ترتیب با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات و رأی مردم به برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) احساس سرخوردگی عمیق می‌کنند.
به طور کلی 48درصد از کسانی که با جدیت از خبرها دوری می‌کنند گفته‌اند که تاثیر منفی اخبار بر روحیه آنها باعث شده است که از پیگیری خبرها خودداری کنند و 37درصد این رویه را به دلیل اینکه نمی‌توانند یقین حاصل کنند که اخبار، درست هستند یا نه، در پیش گرفته‌اند. در کشورهای مجارستان، لهستان و مکزیک، نامعتبربودن اخبار، نسبت به منفی‌بودن اخبار، دلیل مهم‌تری برای دوری از خبر است.
چه کسانی بیشتر از خبر دورند
افراد با گرایش‌های سیاسی و اجتماعی گوناگون به دلایلی متفاوت، از خبرها دوری می‌گزینند؛ برای مثال با نگاهی به گرایش‌های سیاسی در ایالات متحده، می‌توان دید که افراد متمایل به جناح چپ بیش از افراد متمایل به جناح راست تمایل دارند که ـ به‌دلیل تاثیر منفی اخبار بر روحیه‌شان یا به دلیل اینکه درباره خبرهایی که می‌شنوند کاری از دست‌شان برنمی‌آید ـ از اخبار دوری کنند؛ در عوض، کسانی که به جناح راست تمایل دارند به‌احتمال بیشتر به این خاطر از اخبار دوری می‌کنند که آنها را نامعتبر می‌یابند. بی‌اعتباربودن اخبار در میان 62درصد از راست‌گرایان آمریکایی دلیل اجتناب از اخبار است؛ درحالی‌که این دلیل تنها در میان 18درصد از چپ‌گرایان، دلیل دوری از خبر به شمار می‌رود. این اتفاق می‌تواند به روایت غالب در رسانه‌های جریان اصلی مرتبط باشد که با نگاه آزادی‌خواهانه زاویه دارد و علیه محافظه‌کاران است.
از نظر جمعیت‌شناسی نیز تحقیقات نشان می‌دهد که در اکثر کشورها احتمال دارد زنان، بسیار بیشتر از مردان خود را از اخبار دور نگه دارند. اما برخلاف جنسیت، سن، عامل مهمی برای دوری از اخبار به نظر نمی‌آید. این یافته‌ها برخلاف روایت متداول است که می‌گوید جوانان در حال دورشدن از اخبار و پرهیز از دیدن یا خواندن خبرها هستند.
منبع: موسسه تحقیقات روزنامه‌نگاری رویترز در دانشگاه آکسفورد
