فقیه مبارز

  سید محمد حسین محمدی

آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی را همه به این می‌شناسند که استاد عرفان آیت‌الله خمینی بوده است. هرچند استاد عرفان آیت‌الله خمینی بودن، مرتبه کمی نیست، اما این جمله بازتابی از تمامیت شخصیت شاه‌آبادی هم نیست. شاه‌آبادی را باید یکی از عالی‌ترین نمونه‌های عارفان فقیه دانست. ویژگی‌ای که در کمتر کسی یافت می‌شود. او فلسفه و عرفان را از محضر میرزا ابوالحسن جلوه (یکی از حکمای ثلاث) فراگرفته بود. در فقه و اصول از شاگردان میرزای دوم (میرزا محمدتقی شیرازی) بود و یکی از شش‌نفری به شمار می‌رفت که از میرزای شیرازی اجازه اجتهاد داشتند. پدر آیت‌الله، به دستور ناصرالدین‌شاه از تهران به تهران تبعید شد. همین تبعید سبب آشنایی آیت‌الله شاه‌آبادی با میرزا حسن جلوه و میرزا حسن آشتیانی بود. بعد از چند سال به نجف مهاجرت کرد و از محضر آخوند خراسانی بهره برد و تازه پس از وفات آخوند خراسانی بود که به سامرا مهاجرت کرده و خود را در شمار شاگردان میرزای دوم قرار داد. شاه‌آبادی پس ‌از آن مجدداً به تهران بازگشت و در محله شاه‌آباد (خیابان جمهوری) ساکن شد. وجه‌ تسمیه نام او نیز به ‌دلیل سکونتش در همین خیابان است. اگرچه مرام و مشرب شاه‌آبادی عرفانی بود اما تأثیر روحیه انقلابی-سیاسی استادش میرزای دوم کار خودش را کرده بود، به همین جهت او پس از بازگشت به تهران به مبارزه با رضا‌خان پرداخت و حتی در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن شد. جمله‌ای معروف و منتسب به اوست با این مضمون که «رضاخان، دست‌نشانده انگلیس است و هدفش اعدام قرآن و اسلام است. اگر با منِ روحانی مبارزه می‌کند، نه به‌خاطر خودِ من است، بلکه به این دلیل است که من مبلغ قرآنم. به دنیا اعلام می‌کنم که اگر حرکت نکنید، این خبیث اسلام را از بین می‌برد.»  بعد از گذشت چندین‌ ماه و با وساطت سیدحسن مدرس، تحصن شکسته شد و او به قم مهاجرت کرد. سال‌های حضور او در قم، همان سال‌هایی است که آیت‌الله خمینی از محضر او استفاده کرده است. آیت‌الله شاه‌آبادی سرانجام در سال 1328 در تهران و در ایامی که در مسجد امین‌الدوله تدریس و خطابه می‌کرد از دنیا رفت. تشییع ‌جنازه او تحت مدیریت حکومت اداره می‌شد و سرانجام او را در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی نزدیک به قبر ابوالفتوح راضی به خاک سپردند. بی‌شک مشرب عرفانی-فقهی او در کنار روحیه مبارزاتی‌اش بر آیت‌الله خمینی تأثیرگذار بود و مرام او از طریق شاگردش ادامه پیدا کرد.