زمین سوخته

جهان بدون زباله‌های رهاشده در خیابان‌ها، فضاهای سبز، اماکن عمومی شهرها، رودخانه‌‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها احتمالا جهانِ بهتری است. در سراسر دنیا هنگامی که آسیب‌های فراوانی به محیط‌زیست وارد شد، نگرانی‌هایی هم به‌وجود آمد. البته زمان هر چه پیش رفت، کشورها و مدیریت شهرها در سراسر جهان نسبت به جلوگیری از پاکسازی زمین از زباله پسرفت کرد تا اینکه روز جهانی پاکسازی زمین 12سال پیش در یک روز از سال فعالیت خود را آغاز کرد. کشور استونی سال 2008برای نخستین بار کمپین پاکسازی زمین از زباله را با مشارکت 50هزار نفر برگزار کرد. آنها در یک روز نسبت به جمع‌آوری زباله از خانه و خیابان‌ها اقدام کردند؛ چنان‌که این پویش با استقبال جهانی روبه‌رو شد تا «روز جهانی پاکسازی زمین» در تقویم جهانی قرار بگیرد. حالا در 157کشور هر ساله و در روز 15سپتامبر روز جهانی پاکسازی زمین معنای خاصی دارد؛ یعنی روزی که شهرها نسبت به جمع‌آوری زباله از معابر، فضاهای سبز و... برنامه‌هایی را تدارک می‌بینند و نسبت به اجرای آن اقدام می‌کنند. شهرداری تهران نیز هر ساله در این روز برنامه‌هایی دارد و این برنامه توسط سازمان مدیریت پسماند انجام می‌گیرد تا به نوعی فرهنگسازی برای پاکسازی زمین از زباله صورت بگیرد؛ اگرچه تولید پسماند در جهان سالانه 2.01میلیاردتن است و حداقل 33درصد از این پسماند به محیط‌زیست آسیب می‌زنند، بدون آنکه مدیریت مناسبی در قبال آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست انجام پذیرد.

هر سال میزان تولید پسماند در جهان افزایش می‌یابد و پیش‌بینی می‌شود زباله‌های جهانی تا سال 2050به 3.40میلیارد تن برسد. با این حال، سریع‌ترین مناطق در حال رشد کشورهای جنوب صحرای آفریقا، آسیای جنوبی، خاورمیانه و شمال آفریقا هستند، جایی که پیش‌بینی می‌شود تولید زباله تا سال 2050به‌ترتیب بیش از 3 برابر و 2 برابر شود. در این مناطق، بیش از نیمی از زباله‌ها هم‌اکنون به‌طور آشکار ریخته می‌شود و سیر رشد زباله‌ها پیامدهای زیادی بر محیط‌زیست، سلامتی و شکوفایی خواهد داشت.
کشورهای با درآمد متوسط و کم درآمد به‌ترتیب 53و 57درصد مواد غذایی تولید می‌کنند که با کاهش سطح توسعه اقتصادی، کسری پسماندهای آلی افزایش می‌یابد. در کشورهای کم درآمد، مواد قابل بازیافت تنها 20درصد از جریان زباله را تشکیل می‌دهند.
با همه اینها، نگرانی‌ها از آینده مبهم محیط‌زیست، که آسیب آن به همه موجودات جهان می‌رسد، کشورها را به فعالیت‌های تشویقی برای جلوگیری از روند پیش‌رو ترغیب می‌کند.

مکث
صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران
روزی برای پاکسازی زمین

طبیعت و محیط‌زیست دو کلیدواژه با بسامد بالایی هستند که به‌ویژه در سال‌های اخیر تمرکز بر آنها بسیار افزایش یافته است؛ اخبار محیط‌زیست در طول سال بارها در صدر اخبار جهان قرار می‌گیرند و فعالان دوستدار طبیعت و محیط‌زیست کمپین‌های گسترده‌ای را در راستای حفظ و صیانت از طبیعت برگزار می‌کنند و برای نجات طبیعت می‌کوشند.
از سوی دیگر بحران‌های زیست‌محیطی و خطر انقراض گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری که زندگی انسان‌ها را نیز متاثر از خود ساخته، نگرانی‌های عمده‌ای ایجاد کرده است. آسیب‌ها و چالش‌هایی که هر روز شاهد آن هستیم.
یکی از چالش‌های اصلی و مصادیق عمده آسیب به محیط‌زیست، زباله‌ها هستند. امروزه به‌دلیل افزایش جمعیت، شاهد افزایش تولید انواع زباله‌ها هم هستیم. در کنار این موضوع رواج فرهنگ مصرف‌گرایی نیز بر حجم زباله‌های تولیدی توسط انسان افزوده است.
پسماند حاصل از این زباله‌ها اثرات بسیار خطرناکی روی منابع آب و خاک و در مجموع زندگی انسان، حیوان و پوشش گیاهی دارد.
برخی از انواع زباله‌ها مانند قوطی‌ها و شیشه، صدها سال در طبیعت باقی می‌مانند و تجزیه نمی‌شوند. پلاستیک‌ها هم ازجمله موادی هستند که تا 500سال در طبیعت باقی می‌مانند و همه ما بارها تصاویر مربوط به نوع چالشی را که این نوع پسماند ایجاد می‌کند دیده‌ایم.
در واقع یکی از عمده‌ترین چالش‌های زباله‌ها، رها‌سازی‌ آنها در طبیعت است که امکان جمع‌آوری مکانیزه و روزانه آنها وجود ندارد. یکی از مشکلات عمده‌ای که در کشور ما دیده می‌شود نیز جدا از تفکیک حداقلی پسماند، رها‌سازی‌ زباله در طبیعت است؛ هر کجا که تفرجگاهی وجود دارد و پای ما به آنجا باز شده، شاهد حجم انبوهی از زباله هستیم. این رهاسازی‌ زباله علاوه بر اینکه کیفیت چشم‌اندازها را کاهش می‌دهد آلودگی‌های خاک و آب گسترده‌ای ایجاد می‌کند و جانوران نیز از این چالش در امان نمی‌مانند.
اما نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد بحث کاهش زباله است که صرفا با وضع قوانین و مسئولیت نهادهای مشخص محقق نمی‌شود. در واقع باید گفت مشارکت مردمی با هدف بازدارندگی یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش تولید پسماند و حفظ محیط‌زیست است.
یک نمونه از همراهی مردم و تشکیل پویش برای پاکسازی زباله، روز «جهانی پاکسازی زمین» است که ۱۵ سپتامبر ۲۰۰۸ از کشور استونی آغاز شد و حدود ۵۰ هزار نفر از مردم این کشور با هم متحد شدند تا تمام کشور را فقط در 5 ساعت تمیز کنند. در همان روز بیش از 10هزار تن زباله از دل طبیعت جمع‌آوری شد.
تاکنون در ۱۱۳ کشور، بیش از ۱۶ میلیون نفر برای تمیز کردن طبیعت از زباله‌، به این طرح پیوسته‌اند که یکی از بزرگ‌ترین پویش‌های مردمی محسوب می‌شود.
در واقع از این پویش به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد جمع‌آوری زباله یاد می‌شود، پویشی که به کشورهای مختلف رسیده است و در کشور ما هم نیاز به مشارکت و همراهی بیشتر شهروندان دارد.
امروز موضوع پلاستیک‌ها و مواد تجزیه‌نشدنی که در طبیعت می‌ماند، نگرانی دنیا را به‌طور ویژه برانگیخته است. در سال‌های اخیر هم اقدامات بسیاری در قالب پویش‌های مردمی شکل گرفته که حتی در تقویم‌های جهانی نیز جای خود را باز کرده است.
زمان آن رسیده است که ما هم با وجود فعالان بسیار در حوزه محیط‌زیست نقش‌آفرینی جدی‌تری در این حوزه داشته باشیم و همراه با پویش‌های مرتبط با طبیعت و محیط‌زیست به نقش‌آفرینی بیشتر بپردازیم.
ما وارثان نسل پیش از خود و امانت‌داری برای فرزندان و نسل آینده هستیم و وظیفه داریم بر مبنای مسئولیت اجتماعی‌مان در قبال این ثروت ارزشمند، نقش‌ بیشتری ایفا کنیم.