سرسلسله مکتب تفکیک

سید محمد حسین محمدی

میرزا مهدی اصفهانی، نامی‌ است که در چند سال اخیر بیش‌ازپیش، شنیده می‌شود. در نجف از شاگردان میرزا نائینی و در طریقت عرفانی صاحب‌قدم بود. او بعدها به سبب مشاهده یک خواب (مکاشفه) از فلسفه و عرفان ابراز برائت کرد و سرسلسله جریانی به اسم مکتب تفکیک شد. بزرگانی چون میرزا هاشم قزوینی، شیخ محمود تولایی، آیت‌الله وحید خراسانی، میرزا جواد آقای تهرانی، آیت‌الله مروارید از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی به شمار می‌روند. در سال‌های اخیر نیز، محمدرضا حکیمی و آیت‌الله سیدان را به‌عنوان پرچم‌داران مکتب تفکیک می‌شناسند. میرزا مهدی اصفهانی خود هیچ‌گاه اسمی برای طریقت و نوع سلوک ضد فلسفی-عرفانی‌اش انتخاب نکرده بود. اصطلاح «مکتب تفکیک» از ابداعات محمدرضا حکیمی بود که البته در بین طرفداران میرزا مهدی اصفهانی با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد. میرزا مهدی اصفهانی بر این باور بود که باید میان معارف وحیانی و امور عقلی تفکیک قائل شد و از همین رو با فلسفه اسلامی و حتی برخی از مبانی مهم عقلی علم اصول مخالفت کرد. سید جلال آشتیانی و آیت‌الله جوادی آملی از نام‌آورترین مخالفان اندیشه میرزا مهدی اصفهانی به شمار می‌روند. آیت‌الله جوادی آملی در کتاب «منزلت عقل در هندسه معرفت دینی» به‌نقد آراء میرزا مهدی اصفهانی پرداخته است. همچنین آیت‌الله سیدان نیز در مناظره‌ای حضوری به‌نقد دیدگاه‌های آیت‌الله جوادی آملی پرداخت که متن این مناظره نیز چاپ و منتشرشده است. همچنین مصطفی ملکیان روشنفکر و نویسنده ایرانی در دیداری با آیت‌الله سیدان ادعا کرده که برفرض پذیرش وحی، در میان مکاتب فکری اسلامی، حق با مکتب تفکیک است. تا بیش از یک دهه پیش، مکتب تفکیک در میان عموم اهل فکر چندان شناخته‌شده نبود اما در یک دهه اخیر آراء و اندیشه‌های میرزا اصفهانی مجدداً نقل محافل علمی شده و درباره آن بحث و گفت‌وگو می‌شود...  گفته‌اند میرزا مهدی اصفهانی علاوه بر فقه و اصول و فلسفه و عرفان، دستی هم در علوم غریبه داشته است. دست‌خطی از او موجود است که سال‌ها پیش از وفات، تاریخ وفاتش را با خط خود مشخص نموده است. درنهایت نیز همان‌گونه که به خط خود نوشته بود، در سال 1325 هجری شمسی درگذشت و در حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.