حملونقل
رنج فرسودگی بر پیکر اتوبوسرانی
عمر مفید تعداد زیادی از اتوبوس‌های تهران به پایان رسیده و فرسوده شده‌اند
محمد سرابی- خبر‌نگار
نزدیک ساعت 12 شب ایستگاه‌های بی‌آرتی خلوت هستند و اتوبوس‌ها می‌توانند در خط ویژه شتاب بگیرند. وقتی مسیر صاف است و سرعت اتوبوس زیاد می‌شود، در و دیوار به لرزه درمی‌آیند. پنجره‌ها صدا می‌کنند و قطعاتی زیر کف تکان می‌خورند. مسافران که می‌ترسند آسیب ببینند میله‌ها را محکم‌تر می‌گیرند. کابین عقب به چپ و راست می‌لغزد. هرچه سرعت بیشتر می‌شود فرسودگی و خرابی‌ها بیشتر احساس می‌شود. یک دست‌انداز کوچک همه‌جای اتوبوس را تکان می‌دهد. به‌نظر می‌آید اتصالات اتاق در حال جداشدن از همدیگر هستند و با یک برخورد، بدنه و موتور از هم می‌پاشد اما راننده با رسیدن به ایستگاه سرعت را کم می‌کند و در مقابل سکو می‌ایستد. سروصدای اتوبوس آرام می‌گیرد. چند نفر سوار و پیاده می‌شوند و اتوبوس بی‌آرتی دوباره راه می‌افتد. این اتوبوس نباید بیش از 10سال کار کند مگر اینکه تعمیرات اساسی شود اما تا حالا 12سال است که هر روز یکسره مسافران را جابه‌جا می‌کند.
در همین راستا شهردار تهران برای تامین منابع مالی خرید اتوبوس و واگن‌های مترو نامه‌ای به دفتر مقام معظم رهبری ارسال کرد.
معاون حملونقل و ترافیک شهرداری تهران چند روز پیش در مراسم شروع حفاری خط10 متروی تهران به مشکل اتوبوس‌ها هم اشاره کرد و گفت که تهران 6هزار دستگاه اتوبوس دارد که طول عمر زیادی دارند و 4هزار اتوبوس دیگر هم نیاز دارد. مناف هاشمی تأکید کرد که قبلا دولت 80درصد قیمت اتوبوس‌ها را پرداخت می‌کرد، بنابراین شهرداری می‌توانست اتوبوس جدید بخرد اما این کار دیگر انجام نمی‌شود. به گفته او شهرداری مذاکراتی با ایران‌خودرو انجام داده اما این کار به‌دلیل کمبود بودجه به نتیجه قطعی نرسیده است.
هم‌اکنون قیمت هر اتوبوس تک‌کابین ۲.۵میلیارد تومان است و به همین نسبت قیمت اتوبوس‌های دوکابینه خطوط بی‌آرتی چند برابر خواهد بود. این اتوبوس‌های دوکابینه برخلاف اتوبوس‌های کوچک‌تر بدون سفارش ساخته نمی‌شود و باید مدت‌زمانی را برای فاصله میان قرارداد تولید و تحویل نهایی آن درنظر گرفت. دولت از سال۸۹ تاکنون هیچ اتوبوسی به شهرداری تهران تحویل نداده و در این 10سال و مخصوصا در چندسال اخیر قیمت اتوبوس‌ها مثل همه چیز‌های دیگر به‌شدت زیاد شده است.
مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران می‌گوید: «قیمت خرید اتوبوس در مدت ۱۰سال بیش از ۶برابر شده است. اگر در سال۸۹ با مبلغ ۱۰۰میلیارد تومان، امکان خرید حداقل ۱۵۰دستگاه اتوبوس دوکابین را داشتیم، هم‌اکنون با این مبلغ، تنها امکان خریداری حداکثر ۲۵دستگاه اتوبوس دوکابین را داریم.»
محمود ترفع با تأکید بر اینکه 3اتوبوس از هر ۵اتوبوس تهران فرسوده است، می‌افزاید: «بسیاری از اتوبوس‌های تهران به سن بازنشستگی رسیده‌اند اما چاره‌ای نداریم، جز آنکه به‌صورت تمام‌وقت آنها را برای جابه‌جایی مسافران به‌کار بگیریم. از هر ۵دستگاه اتوبوس تهران، حداقل ۳دستگاه آن فرسوده است و به‌عبارتی، ۶۲درصد اتوبوس‌های تهران فرسوده هستند با این حال همکاران ما با انجام تمهیداتی قطعات اتوبوس‌ها را احیا کرده و ناوگان را سرپا نگه داشته‌اند.»
میانگین عمر مفید اتوبوس‌های دیزل ۱۰سال و متوسط عمر ناوگان اتوبوس‌های تهران ۱۲سال و نیم است. ترفع می‌گوید: «مانند این است که سن بازنشستگی فردی ۶۰سال باشد اما از همین فرد در سن ۷۵سالگی، انتظار داشته باشیم که ۷روز هفته به‌صورت تمام‌وقت کار کند.»
رویکرد کلی اتوبوسرانی خروج اتوبوس‌های دیزلی و به‌کارگیری اتوبوس‌های گازی به‌جای آنهاست. در ابتدای امسال قرار بود ۳۰۰دستگاه اتوبوس از محل اعتبارات شهرداری تهران خریداری و در خطوط اتوبوسرانی سطح شهر به‌کارگرفته شود. همچنین بنا بود ۱۶۵۰دستگاه اتوبوس نو از محل اعتبارات دولت تهیه و به ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران افزوده و هزار اتوبوس هم بازسازی شود. در سال98 هم موضوع خرید 1500اتوبوس مطرح شده بود اما بخش اصلی بودجه لازم برای این کار باید از طریق بانک‌های عامل تامین شود و شهرداری به‌دلیل بدهی‌های قبلی مانند حساب‌هایی که از ساخت مترو در یک دهه قبل مانده است، نمی‌تواند با این بانک‌ها به توافق برسد.
یک نکته دیگر در بررسی تعداد اتوبوس‌های مورد نیاز تهران این است که اعداد بیان‌شده از طرف منابع گوناگون تعدادی اختلاف -گاهی تا 500 دستگاه- دارند. احتمالا این ارقام متفاوت از تعداد اتوبوس‌های در حال تعمیر یا اورهال ناشی می‌شود. میزان فرسودگی ناوگان نیز 50 و 60درصد عنوان شده که در هر دو صورت حداقل شامل نیمی از اتوبوس‌های در حال کار در شهر می‌شود. اتوبوسرانی تهران همچنین در سال گذشته طرح جایگزینی مینی‌بوس به‌جای اتوبوس در برخی از خطوط کم‌مسافر را اعلام کرده بود تا با این کار بتوان قسمتی از اتوبوس‌های سالم را در خطوط دیگر به‌کار گرفت. این خبر در مراسم رونمایی از 13اتوبوس دوکابینه جدید اعلام شد که برای خرید آنها نزدیک 40میلیارد تومان هزینه شده بود.
ترافیک و کرونا
زمستان سال پیش اتوبوسرانی اعلام کرد که هر روز نزدیک 300دستگاه اتوبوس معادل 5درصد ناوگان تهران به‌دلیل تعمیرات زمینگیر می‌شوند. مدتی از این خبر نگذشته بود که شیوع بیماری کرونا باعث ایجاد شرایط ویژه در شهر شد. از یک طرف تعطیلی ادارات و کسب‌وکار‌ها باعث شد که تعداد مسافران کاهش پیدا کند و از طرف دیگر برای حفظ فاصله اجتماعی باید اتوبوس‌های کافی در خطوط به‌کار گرفته می‌شد، تا از هر دو صندلی فقط یکی اشغال شود.
کرونا تعداد و ساعات سفر در تهران را تغییر داد اما برخی از خطوط اتوبوسرانی مانند خط‌های یک و 7 همچنان پرمسافر باقی ماندند. ضدعفونی اتوبوس‌ها که از ابتدای شیوع کرونا شروع شده بود، در تمام این مدت و پس از افتتاح مدرسه‌ها در نیمه شهریور ادامه یافت. به‌دلیل اینکه تجمع در فضای بسته می‌تواند یکی از دلایل انتشار بیماری کرونا باشد، اتوبوس‌ها در طور روز و در ابتدا و انتهای خطوط با استفاده از دستگاه‌های مه‌پاش (فوگر) ضدعفونی می‌شوند.
شورای شهر تهران هم موضوع تامین اتوبوس در شهر تهران را دنبال می‌کند ولی خرید تمام اتوبوس‌های مورد نیاز در یک‌سال نیاز به پول کلانی دارد. بودجه سال99 به‌نسبت سال98 رشد زیادی داشت و بخشی از آن به توسعه حملونقل عمومی اختصاص یافت. رئیس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای اسلامی شهر تهران با استناد به بند الف تبصره14 بودجه سال99 شهرداری تهران می‌گوید: برای جبران کسری هزینه‌های شرکت واحد، 495میلیارد تومان در قالب بودجه سال99 کنار گذاشتیم و شورای شهر نه‌تنها بودجه اتوبوسرانی را پرداخت می‌کند، بلکه سهم دولت را هم می‌پردازد.
مجید فراهانی می‌افزاید: در برنامه دوم توسعه شهرداری تهران، پیش‌بینی شده بود که در انتهای سال گذشته، تهران 9500دستگاه اتوبوس داشته باشد، در صورتی که هم‌اکنون تنها 5500دستگاه اتوبوس دارد که 500دستگاه آن هم به‌دلیل مشکلات فنی در پارکینگ هستند. وی با اشاره به اینکه امروز تهران با 5هزار دستگاه اتوبوس فعال، تنها با نیمی از ظرفیت خود مشغول فعالیت است، اظهار می‌کند: «بازسازی 100دستگاه اتوبوس فرسوده دوکابین و 2هزار دستگاه اتوبوس فرسوده تک‌کابین در تلفیق منابع دولتی، جزو برنامه‌های شرکت واحد است. عمر متوسط اتوبوس‌های تهران بیش از 10سال است و این در حالی است که بسیاری از اتوبوس‌ها به‌صورت شبانه‌روزی کار می‌کنند و میزان فرسودگی آنها بسیار بالاست.» اتوبوس‌ها با وجود فرسودگی همچنان مشغول کار هستند. کولر کار می‌کند و در‌ها باز و بسته می‌شوند اما چرم صندلی‌ها کهنه شده و ترک خورده است. مسافران که اغلب ماسک زده‌اند سعی می‌کنند از هم فاصله بگیرند. ناوگان اتوبوسرانی تهران فرسوده است اما به خدمات‌رسانی ادامه می‌دهد.
