خطر آموزش خودکشی در اخبار حوادث

بارها از زبان روانشناسان شنیده‌ایم که «خودکشی» پدیده‌ای است که گاهی می‌تواند تقلیدی باشد و برخی از آن به‌عنوان پدیده خودکشی تقلیدی یاد می‌کنند. به این معنی که گاهی ممکن است افرادی که زمینه خودکشی در آنها مشاهده می‌شود با خواندن، دیدن یا شنیدن یک ماجرای خودکشی، تحریک شده و دقیقا با تقلید از همان سبکی که درباره آن خوانده یا شنیده‌اند، دست به‌خودکشی بزنند. در این شرایط است که نقش رسانه‌ها در نحوه پوشش اخبار خودکشی پررنگ می‌شود و این سؤال به‌وجود می‌آید که اخبار مربوط به‌خودکشی در رسانه‌ها چطور باید منتشر شود؟
سیدکاظم ملکوتی، رئیس هسته علمی پیشگیری از خودکشی در دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان و عضو هیأت مدیره انجمن علمی پیشگیری از خودکشی، با تأکید بر اینکه رسانه‌ها باید در انعکاس اخبار آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه خودکشی به پروتکل‌های تهیه شده از سوی نهادهای مختلف ازجمله جمعیت پیشگیری از خودکشی پایبند باشند، به همشهری می‌گوید: «نکاتی که رسانه‌ها باید در درج اخبار خودکشی رعایت کنند بسیار زیاد است، اما مهم‌ترین موارد این است که چنین اخباری نباید در صفحه اول کار شوند و همچنین رسانه‌ها در انعکاس اخبار از ذکر جزئیات، روش، مکان و سن و جنس اقدام‌کنندگان بپرهیزند.»
ملکوتی با بیان اینکه رسانه‌ها برای مدیریت آسیبی مانند خودکشی نباید به‌صورت هیجانی و احساسی عمل کنند، می‌افزاید: «جزئیات، معمولا گروه‌های در خطر و افرادی که افکار خودکشی دارند را به اقدام تحریک می‌کند.»
او البته با وجود تأکید بر مطرح نشدن جزئیات به نکته دیگری هم اشاره می‌کند و آن، اهمیت شفاف‌سازی و ارائه آمار صحیح از این آسیب اجتماعی است.
ملکوتی تصریح می‌کند: «سایت‌های سازمان جهانی بهداشت و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کشورهای توسعه یافته معمولا چنین آماری را به‌صورت شفاف اعلام می‌کنند و البته در کنار آن برنامه‌های پیشگیرانه هم می‌دهند. این در حالی است که در ایران کاملا برعکس عمل می‌شود و مدیران ما نگران هستند با ارائه آمار عملکردشان زیر سؤال برود یا سوءاستفاده سیاسی از آمار شود. این در حالی است که با وجود همه تهدیدها ارائه شفاف آمار در رسانه‌ها کمک می‌کند مسئولان به فکر چاره و ناچار به پاسخگویی باشند.»
به‌گفته عضو هیأت مدیره انجمن علمی پیشگیری از خودکشی، ارائه نشدن آمار خودکشی و خودسوزی در رسانه‌ها، مسئولان دستگاه‌های مرتبط را به حاشیه امن می‌برد و این ذهنیت را ایجاد می‌کند که مشکلی وجود ندارد.
او در این‌باره به ذکر یک مثال هم می‌پردازد و به نام‌گذاری سال گذشته روز بهداشت روان به نام روز «پیشگیری از خودکشی» اشاره می‌کند و می‌گوید: «این شعار در ایران به روز نشاط تغییر یافت. این اتفاق دقیقا برخلاف جریانی است که در دنیا شکل گرفت. ما سال‌ها تلاش کردیم تا از واژه خودکشی، ناراحتی اعصاب و روان و مواردی از این دست انگ‌زدایی کنیم تا کسی خجالت نکشد درباره افکار خودکشی خود صحبت کند. اما دقیقا سال گذشته با تغییر شعار روز بهداشت روان، این انگ را تشدید کردیم و به مردم یاد دادیم از این موضوع خجالت بکشند.»
ملکوتی تأکید می‌کند که رسانه‌ها در فرهنگسازی درباره انگ‌زدایی از مشکلات اعصاب و روان و از سوی دیگر کاهش آمار خودکشی نقش بسیار پررنگی دارند و به همین دلیل پیشنهاد می‌کند خبرنگاران حوزه‌های مختلف اصول تدوین شده از سوی متخصصان را که در سایت نهادهایی مانند جمعیت پیشگیری از خودکشی موجود است مطالعه کنند. از سوی دیگر، شاپور کردی، معاون اجتماعی پیشین بهزیستی ایلام که این روزها در بهزیستی تهران مشغول به‌کار است هم با تأیید صحبت‌های ملکوتی به مثال دیگری می‌پردازد. او از انعکاس گسترده خبر خودسوزی دختر آبی در رسانه‌ها به‌عنوان یک اشتباه استراتژیک یاد می‌کند و توضیح می‌دهد: «انتشار این اخبار، ناخودآگاه اقدام به‌خودکشی را به‌عنوان یک راه‌حل به مخاطب القا می‌کند؛ درحالی‌که با ارائه راهکار می‌توان مردم به‌ویژه گروه‌های در خطر را متوجه کرد که راه‌‌حل‌های دیگری هم وجود دارد.»
او می‌افزاید: «انعکاس خبر خودسوزی دختر آبی و حتی ذکر صفت دختر آبی از نظر روانشناختی، افرادی را که زمینه خودکشی دارند تشویق به اقدام می‌کند. وقتی همه رسانه‌های داخلی و خارجی در حمایت از دختر آبی صحبت کردند؛ یعنی به‌صورت ناخودآگاه از اقدام به‌خودکشی او حمایت کردند و این تأثیر منفی دقیقا همان نقش حساس رسانه‌ است که باید به آن توجه کرد.»