دورنمای خاکستری تولید

 نرخ رشد اقتصادی فصل بهار به منفی 3.5درصد رسیده و برخلاف برآوردهای دولت، شاخص‌های آینده‌نگر نیز از انقباض فعالیت‌های اقتصادی در سایه کاهش موجودی مواداولیه و ابزار مورد نیاز تولید و افزایش قیمت آنها حکایت دارند.
به گزارش همشهری، تازه‌ترین نتایج شاخص مدیران خرید (PMI) که تحت عنوان شامخ توسط مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق ایران منتشر می‌شود، نشان می‌دهد در مرداد امسال برای چندمین‌ماه متوالی فعالیت‌های اقتصادی در 2حوزه مواداولیه و فروش با مشکل جدی مواجه هستند و بر همین اساس فعالان اقتصادی دورنمای فعالیت‌های آینده را نیز انقباضی و فاقد گشایش‌های جدی پیش‌بینی می‌کنند.
درحقیقت، محدودیت‌های ارزی و تجاری در دوره تحریم باعث شده باوجود تمرکز دولت بر تأمین مواداولیه و تجهیزات و لوازم مورد نیاز تولید از محل واردات، بازهم نیاز بنگاه‌های اقتصادی به‌سختی و با قیمت بالاتر تأمین می‌شود. این در حالی است که فعالیت‌های اقتصادی در ماه‌های اخیر با مشکلات دیگری نظیر کاهش قدرت خرید سرمایه در گردش و کاهش تقاضای بازار و کاهش سفارشات مشتریان نیز مواجه هستند.

انقباض اقتصاد در میانه تابستان
شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ که از مهرماه1397 برای بخش صنعت و از شهریور98 برای کل اقتصاد ایران توسط مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق ایران محاسبه و منتشر می‌شود، شاخصی آینده‌نگر و نشان‌دهنده انتظارات و برآوردهای فعالان اقتصادی از وضعیت آتی فعالیت‌هاست. رقم این شاخص از یک تا 100محاسبه می‌شود که قرار گرفتن آن در محدوده بالاتر از 50 به‌منزله رونق و انبساط و ارقام کمتر از 50 به‌معنای انقباض و رکود و بدبینی فعالان اقتصادی نسبت به وضعیت فعالیت‌ها در ‌ماه آینده تلقی می‌شود. حالا در مردادماه1399 و در یازدهمین دوره شامخ کل اقتصاد، این شاخص برای مردادماه معادل 46.43واحد محاسبه شده که باوجود بهبود حدود 2.11درصدی نسبت به تیرماه، همچنان در محدوده زیر 50 و در منطقه انقباض قرار دارد. در این‌ماه وضعیت شاخص‌هایی نظیر سفارشات جدید مشتریان، موجودی مواداولیه لوازم و همچنین قیمت خرید مواداولیه و لوازم برای چندمین‌ماه متوالی بدتر از‌ماه قبل ثبت شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد گرچه شامخ کل اقتصاد در مردادماه اندکی نسبت به تیرماه بهبود یافته است اما همچنان از افزایش فشار بر فعالیت‌ها در برخی حوزه‌های مهم نظیر تقاضای جدید مشتریان و حجم و قیمت مواداولیه و لوازم موردنیاز تولید حکایت دارد.

عقب‌نشینی خریداران
نتایج شامخ مردادماه نشان می‌دهد در این‌ماه شاخص میزان سفارشات خرید مشتریان به 41.53واحد رسیده که کمترین مقدار در 4‌ماه گذشته محسوب می‌شود. بررسی نظرات فعالان اقتصادی در این دوره نشان می‌دهد، بیشترین بخش تأثیرگذار در کاهش شاخص میزان سفارشات خرید مشتریان، افت شدید تقاضا در بخش صنعت بوده است. به‌عبارت‌دیگر، محصولات صنعتی از یک‌سو به‌دلیل کاهش قدرت خرید بازار و از سوی دیگر به‌واسطه کاهش مصرف در سایر حوزه‌های تولیدی با کاهش تقاضای مشتریان مواجه شده است.

کمبود و گرانی مواداولیه
در مردادماه امسال، شاخص موجودی مواداولیه یا لوازم خریداری‌شده نیز به 40.24واحد رسیده که کمترین مقدار در میان زیرشاخص‌های شامخ در این‌ماه محسوب می‌شود و نشان‌دهنده کمبود مواداولیه برای بنگاه‌های اقتصادی است. در شرایط عادی، حدود 85درصد از مجموع ارزش واردات ایران به مواداولیه، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای اختصاص داشته و اینک با محدودیت‌های ارزی حوزه واردات، سیاست‌های انقباضی برای ثبت سفارش و از همه مهم‌تر، کاهش استقبال بازرگانان از تجارت خارجی به‌واسطه مبهم بودن دورنمای بازار ارز و اقتصادی، موجودی مواداولیه و ابزار موردنیاز تولید در بازار و در انبار تولیدکنندگان کاهش پیدا کرده است.
این در حالی است که نتایج نظرسنجی از بنگاه‌های اقتصادی منتخب نشان می‌دهد در مرداد امسال، قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری‌شده برای تولید نیز برای چندمین‌ماه پیاپی با رشد مواجه شده و به 90.27واحد رسیده است. معنای این افزایش، رشد چندباره قیمت مواداولیه موردنیاز تولید است که عملاً در ماه‌های آتی باید در قیمت تمام‌شده محصولات و شاخص قیمت فروش بنگاه‌های اقتصادی تخلیه شود.

انتظارات از اقتصاد شهریور
در شامخ مردادماه، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی برای شهریور به 51.55واحد رسیده که نسبت به رقم 44.64واحدی این شاخص در‌ماه قبل بهبود نسبی داشته است. البته بخشی از این بهبود مرهون کاهش انتظارات فعالان اقتصادی در مردادماه به‌واسطه تعطیلات تابستانی بوده و در حقیقت، حالا فقط کاهش فعالیت‌های اقتصادی در تابستان به حالت اولیه برگشته است.
به‌طورکلی در مردادماه با وجود اینکه شدت کاهش در فعالیت‌ها در بخش خدمات، کشاورزی و ساختمان نسبت به تیرماه کمتر بوده؛ اما بخش صنعت با کاهش شدید در فعالیت‌ها و میزان تولید روبه‌رو بوده است. کاهش تقاضای مشتریان در داخل و خارج به همراه افزایش شدید و مداوم قیمت‌ها و همچنین در دسترس نبودن ارز موردنیاز جهت تأمین مواداولیه باعث شده تا بنگاه‌ها برای جلوگیری از تعطیلی، کالاها و خدمات خود را به‌ناچار با قیمت‌هایی که متناسب با هزینه‌های تولید نیست، ارائه کنند و این به‌شدت انگیزه و نیروی حرکت را از فعالان اقتصادی گرفته است. در این میان با توجه به اینکه شدت کمبود در مواداولیه در مرداد اندکی ملایم‌تر شده انتظار می‌رود با اتخاذ تدابیری برای تسریع در ترخیص کالاهای اساسی انباشت شده در گمرک، حداقل گشایشی در تأمین مواداولیه بخشی از بنگاه‌های اقتصادی حاصل شود.

افول تابستانی صنعت
در ماه‌های گذشته، شامخ بخش صنعت به‌عنوان لنگری برای حفظ شاخص کل اقتصادی قلمداد می‌شد و در اغلب موارد بالاتر از 50واحد قرار داشت اما در مردادماه، شامخ بخش صنعت نیز با افت نسبتاً سنگین مواجه شده و نتوانسته است شرایط قبلی خود را حفظ کند. در مردادماه، شامخ بخش صنعت با سقوطی کم‌سابقه از 55.25واحد در تیرماه به 48.08واحد رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از این روند کاهشی به‌دلیل تعطیلات تابستانی برخی از بنگاه‌ها در مردادماه است؛ اما بخشی دیگر ناشی از کاهش شدید تقاضا و فروش بوده که باعث شده است شاخص نسبت به تیرماه با کاهش شدید روبه‌رو باشد.

افت تقاضا در مقابل گرانی
در مرداد امسال، شاخص میزان سفارشات مشتریان در شامخ بخش صنعت به 44.23واحد رسیده که نسبت به رقم 58.85واحدی این شاخص در تیرماه با کاهش جدی روبه‌رو بوده. کاهش این شاخص نشان‌دهنده تأثیر افزایش قیمت‌ها در ماه‌های اخیر بر تقاضای مشتریان است. همچنین در این‌ماه شاخص موجودی اولیه به رقم 43.09واحد رسیده که همچنان نشان‌دهنده کاهش در سطح موجودی مواداولیه بنگاه‌های تولیدی است؛ اما این روند کاهشی نسبت به تیرماه 39.53 اندکی کمتر شده است. از سوی دیگر شاخص مقدار تولید محصولات در بنگاه‌های اقتصادی نیز به 46.23واحد رسیده که نسبت به رقم 56.47واحدی این شاخص در تیرماه از افول جدی سطح تولید حکایت دارد. برآورد می‌شود این کاهش به‌دنبال کاهش شدید موجودی مواداولیه در ماه‌های گذشته و کمبود شدید نقدینگی و همچنین کاهش میزان سفارشات مشتریان در مردادماه باشد.