نقش آموزش در خانه و مدرسه، در جلوگیری از سوء‌استفاده‌های جنسی از کودکان چیست؟
خانواده‌ها از کلاس‌های آموزش مسائل جنسیتی به کودکان استقبال نمی‌کنند
گفت‌وگو با ماریا پاسیار روانشناس و بازی‌درمانگر
زهرا رستگارمقدم- روزنامه‌نگار
بعد از سوءاستفاده جنسی،بچه‌ها گوشه‌گیر می‌شوند، رفتارشان تغییر می‌کند و شاید بیش از پیش گریه کنند. بچه، بازیگوش، اسرارآمیز و خشمگینانه رفتار می‌کند یا رفتار جنسی ناهنجار و نامناسب با سنش بروز می‌دهد. در این مواقع شما باید چه کنید؟ روانشناسان معتقدند در این مواقع شما به‌عنوان والدین باید آرام باشید. به او بگویید بی‌گناه است و هیچ وقت او را مقصر ندانید و توبیخش نکنید. آموزش‌های جنسی به کودکان شاید سخت‌ترین کاری باشد که هر پدر و مادری در دوران تربیتی فرزندش با آن روبه‌رو خواهد بود، اما نتایج خیلی خوبی در پرورش فرزندان خواهد داشت. درباره نوع آموزش به کودکان در خانواده و مدرسه برای مقابله با سوءاستفاده جنسی، با ماریا پاسیار، روانشناس و بازی‌درمانگر صحبت کرده و از او درباره نقش آموزش در کاهش آسیب‌ها را جویا شده‌ایم.
چه سنی برای آموزش‌های جنسیتی مناسب است؟ و با چه روش‌هایی باید این آموزش‌ها را به کودکان داد؟
در هر سنی، کودکان باید اطلاعات جنسی خاصی را درباره جنسیت بدانند. معمولا این آموزش‌ها از سه‌سالگی شروع می‌شود. با عروسک و اسباب‌بازی‌ها، کتاب‌هایی که برایشان خوانده می‌شود و تفاوت پدر با مادر و اینکه مادر، بچه به دنیا می‌آورد و... به شکل ابتدایی با جنسیت آشنا می‌شوند. این روش‌های غیرمستقیم ذهن کودکان را آماده آشنایی‌های بعدی می‌کند چون بچه در این سن قدرت یادگیری چندانی ندارد. اما از 5سالگی باید نام درست اعضای جنسی بچه‌ها به آنها گفته شود و خانواده، فرزندش را با اندام خصوصی بدنش آشنا کند. طوری درباره تولد نوزاد توضیح دهد که درک درستی از تولد یک نوزادان داشته باشد و نسبت به هویت جنسی خود احساس مثبتی کند. اما از 6 تا 9سالگی دیگر کودکان باید از تولیدمثل حیوانات و گیاهان درک درستی داشته باشند. تفاوت 2جنس را بدانند و برای نامگذاری نواحی جنسی از کلمه‌های درستی استفاده کنند. در سنین بالاتر یعنی بین 9 تا 13سالگی کودک باید بداند جنسیت، بخش طبیعی زندگی است و با تغییرات جنسی دوران بلوغ آشنا شود و از روند تولیدمثل به درک درستی برسد. همچنین نسبت به مقوله سوءاستفاده جنسی آگاهی داشته باشد.
خانواده‌ها معمولا چقدر از چنین کارگاه‌هایی استقبال می‌کنند؟
خانواده‌ها بیشتر از فیلم‌ها و انیمیشن‌ها استقبال می‌کنند؛ روش‌هایی که به شکل غیرمستقیم به آنها و بچه‌هایشان آموزش می‌دهد، زیرا برگزاری کارگاه و گفت‌وگوی مستقیم، برای والدین کمی سخت است.
به این فکر کرده‌اید که این آموزش‌ها را در سطح مدارس هم برگزار کنید؟
درنظر بگیرید این آموزش‌ها در کلاسی سی‌نفره باشد و یک‌نفر با آن مخالفت کند. همان دانش‌آموز به‌تنهایی می‌تواند جو کلاس را به‌هم بزند. مدیران مدارس نیز از وضعیت به‌هم‌ریختن جو کلاس‌ها حمایت نمی‌کنند. با این حال شروع ابتدایی بهترین سن برای این نوع آموزش‌ها به‌حساب می‌آید. معمولا درباره موارد خاص که مشکلی در کودک بروز می‌کند، به مسئله آن فرد مشخص و خانواده‌اش پرداخته می‌شود. مگر اینکه آن کودک بهانه شود و کارگاهی برای آموزش والدین دیگر هم شکل بگیرد.
هم‌اکنون کارگاه‌های آموزشی این‌چنینی در کجا برگزار می‌شود؟
این کارگاه‌ها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا بسیار کم شده و خانواده‌ها هم چندان از برگزاری آنلاین کلاس‌ها استقبال نمی‌کنند. اما به‌طور کلی کارگاه‌های شناخت جنسیت، خودمراقبتی جنسی، آموزش بلوغ برای خانواده‌ها، فرزندپروری و... هر دوره برگزار می‌شود و برای هر گروه سنی محتوای آموزشی این کارگاه‌ها با یکدیگر متفاوت است.
معمولا چه زمانی خانواده‌ها به روانشناس مراجعه می‌کنند؟ آیا آنها می‌توانند سوءاستفاده جنسی از کودکشان را درک کنند؟
معمولا خانواده‌ها از طرح این مسائل اجتناب می‌کنند. حتی زمانی که برای جلوگیری از آسیب بیشتر مراجعه می‌کنند، علاقه‌ای به بازگو کردن مورد پیش‌آمده ندارند و بیشتر تمایل دارند آسیب ایجاد شده رفع شود و خود را مقصر ندانند. بیشتر روی بهبود درس، کم‌شدن پرخاشگری و... کودکان‌شان تأکید دارند.
کتاب‌هایی در این‌باره وجود دارد که بتواند به خانواده‌ها کمک کند؟
بله. کتاب در این‌باره زیاد است. با همین عنوان آموزش و تربیت جنسی در کودکان و نوجوانان شاید با کتاب‌های زیادی روبه‌رو شوید. همه اینها می‌توانند مفید باشند. حتی درباره پیشگیری از سوءاستفاده جنسی از کودکان هم رفرنس‌های فراوانی وجود دارد. مثلا آشنایی با پسران و بلوغ پسران یا آشنایی با دختران و بلوغ دختران و یا آشنایی با جنسیت خود که معمولا این کتاب‌ها برای کودکان و با نقاشی و رنگ‌آمیزی همراه است.
اگر مشکلات کودکان آسیب‌دیده حل نشود، در آینده دچار چه مشکلاتی خواهند شد؟
معمولا بسته به جنسیت دچار واهمه‌هایی نسبت به جنس مخالف خود می‌شوند. حتی در زندگی زناشویی با مشکل روبه‌رو خواهند شد. ناامنی و بی‌اعتمادی یکی دیگر از آسیب‌ها به این کودکان است. البته این در فرد می‌تواند بروز و ظهور انفعالی داشته باشد یا به شکل انتقام ظهور کند.
پدر و مادر چطور باید متوجه چنین سوء‌استفاده‌هایی شوند؟
پدر و مادر آگاه سریع متوجه تغییرات فرزندان‌شان می‌شوند. از ترس در نگاه کردن تا انزوا و گوشه‌گیری می‌تواند نشانه‌هایی برای آزاردیدن کودکان باشد؛ مثلا اگر کودک شاد باشد، گوشه‌گیر می‌شود. اگر ساکت باشد، نوع نگاه و ترس‌هایش تغییر می‌کند، خواب آرام ندارد، اشتهایش مختل می‌شود و... .
چطور می‌توان فضا را برای حرف‌زدن بچه‌ها فراهم کرد؟
پدر و مادر آنقدر باید با فرزند خود دوست باشند که هر اتفاقی افتاد سریع به آنها بازگو کند. اما همین‌که فهمیدند باید عادی رفتار کرده و به او بگویند که تقصیرکار نیست و این ماجرا ممکن است برای خیلی‌ها اتفاق بیفتد. به فرزندشان بگویند که همراهش هستند تا مشکلش رفع و فرد متجاوز تنبیه شود. نباید بگذارند بچه احساس گناه کند، چون این احساس تا آخر عمر همراه او خواهد ماند.
آیا باید هنگام بازی با هم‌سن و سالان، بچه‌ها را کنترل کرد؟
نوع پوشش و نوع بازی بچه‌ها باید رصد شود. البته نباید بچه را متوجه این نگرانی کرد و باید و نباید برایش گذاشت که با چه‌کسی و چطور بازی کند، باید از دور مراقب بود. واکنش شدید، بچه را حساس می‌کند. این تربیت، یکی دو روزه نیست. باید از ابتدا به بچه یاد داد که مثلا هنگام رفتن به سرویس بهداشتی، در را ببندد و کامل لباس‌هایش را از تن بیرون نیاورد و... . به نظرم وقتی پدر و مادر تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند باید آموزش ببینند.
بچه‌های کار و خیابان نیز از این مسئله مستثنا نیستند. برای این کودکان چه کاری انجام می‌شود؟
در فعالیت با مؤسسه ایلیا به بچه‌ها خودمراقبتی و آشنایی با اندام جنسی و... آموزش داده می‌شد. معمولا اکثر آسیب‌ها گریبان این بچه‌ها را می‌گیرد. شاید شهرداری و سرای محلات در کمک و آموزش به این بچه‌ها خیلی مؤثر باشند. می‌دانم خیلی‌ها داوطلب آموزش رایگان هستند، اما اگر شهرداری فضای لازم را ایجاد کند، داوطلب برای آموزش زیاد است.
