نقد و نظر
کرونا و مسئله پیچیده آموزش‌وپرورش
مجید دارابی- دانش‌آموخته دوره دکتری مدیریت آموزشی از دانشگاه تهران
مفهوم اصیل و سنتی آموزش، مستلزم حضور فیزیکی و تعامل دو و چند جانبه است اما ترس از گسترش بیماری ناشی از گسترش ویروس کرونا، در اوایل اسفندماه 1398، مسئولان را به انتخاب تنها گزینه پیش رو یعنی استمرار آموزش‌ها در فضای مجازی رهنمون کرد. این تصمیم هر چند در حفظ سلامت دانش‌آموزان و کادر نظام آموزش و پرورش و جلوگیری از گسترش این ویروس ضروری بود، اما تعلیق آموزش حضوری و قناعت به آموزش نیم بند مجازی، خود مسائل و مشکلاتی را به همراه دارد که باید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. هر چند تصمیم بر تعطیلی آموزش حضوری، در ابتدای رخداد این اَبَر بحران تا حدی قابل توجیه بود، اما با توجه به‌احتمال استمرار شیوع گسترده‌تر این ویروس برای سال تحصیلی آتی و تداوم تعطیلی مدارس و تصمیم بر استمرار آموزش از راه دور، تجربه این چند‌ماه آموزش مجازی، می‌طلبد که در ابعاد و جوانب این شکل از آموزش، بررسی لازم صورت گیرد. در غیراین صورت، اجرای آموزش مجازی به شکل و سیاقی که انجام شد، می‌تواند پیامدهای جدی برای جامعه و آینده به‌دنبال داشته باشد. در فرصتی که تا شروع سال تحصیلی مانده نیاز است این موضوع مورد توجه و بررسی دقیق و جامع‌تر قرار گیرد؛ چرا که هنوز تکلیف ما با ویروس کرونا مشخص نشده و معلوم نیست بالاخره جدال بشریت با این ویروس چگونه و چه زمانی به پایان خواهد رسید. با شیوع ویروس کرونا، تمرکز و اقدام اصلی مسئولان آموزش و پرورش، محدود به زمان و نحوه برگزاری کلاس‌های درس دانش‌آموزان بود. البته این اقدام آنها ضمن آنکه قابل تقدیر است اما آموزش مجازی در این سطح و این شکل، سطحی بوده و منجر به سردرگمی دانش‌آموزان، والدین و کادر آموزشی شد.در نهایت با اتمام سال تحصیلی و قبولی دانش‌آموزان، این داستان فیصله پیدا کرد. نکته مهمی که سوای کم و کیف آموزش مجازی وجود دارد، تقلیل کارکرد نظام آموزشی و پرورش به ارائه مجازی آموزش‌های نظری در این چند ماه است. درحالی‌که کارکرد نظام آموزش و پرورش به‌خصوص در بعد تربیتی بسیار گسترده است و تنها به ارائه و انتقال دانش صرف محدود نمی‌شود. موضوع بعدی این است که به‌رغم پوشش گسترده آموزش مجازی و امکان ارائه دروس مختلف در این بستر، بخشی از موضوعات و مباحث حداقل از شمول آموزش‌های مجازی در شکلی که در این چند‌ماه اجرا شده، خارج است و آموزش آنها مستلزم حضور فیزیکی و ارائه آموزش‌ها در محیط های کارگاهی و آزمایشگاهی و تمهیداتی دیگر در این زمینه است. نباید در آموزش آنها، غفلت یا سطحی نگری کرد. تجربه آموزش مجازی ارائه شده در این چند‌ماه نیز ضعف و مشکلات این شکل از آموزش را در نظام آموزش و پرورش ما عیان کرد؛ ازجمله آماده نبودن زیر ساخت‌ها و نرم افزارها، مشکلات پهنای باند و سرعت اینترنت، سواد رسانه ای کم کادر آموزشی، مقاومت‌ها در برابر اجرای آموزش مجازی و سایر مواردی مانند اینها. نکته دیگری که تقریباً در آموزش مجازی کمتر به آن توجه شده بی‌توجهی به ابعاد پیچیده و ناآشکار فرایند یاددهی- یادگیری است. فرایند یاددهی- یادگیری مبتنی بر منطق و تجربه اندوخته بشر در قالب پژوهش‌ها و تحقیقات مختلف به‌خصوص در رشته‌های روان شناسی یادگیری و تربیتی است و براساس این پیشینه، آغاز، استمرار و پایانی برای آن مشخص شده است. این فرایند باید در جهت تسهیل یادگیری هدایت و تقویت و نهایتاً منجر به تحقق مطالعه مستمر و یادگیری پایدار شود. غفلت از این موضوع منجر به هدر رفت منابع و فرصت‌هاست. نکته دیگری که می‌طلبد در سطح کلان‌تر به آن توجه ویژه شود این است که آموزش مجازی با توجه به مشکلات اقتصادی و فاصله طبقاتی موجود در جامعه، می‌تواند به گسترش نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های آموزشی در میان دانش‌آموزان مناطق جغرافیایی و طبقات اجتماعی منجر شود. تجربه این مدت محدود ارائه آموزش مجازی، مصادیق زیادی از دانش‌آموزانی را نشان داد که ابزار و امکانات بهره مندی از این شکل از آموزش‌ها را نداشتند.
درصورت استمرار تعطیلی مدارس، این بحران نباید فشار مضاعفی را روی طبقات محروم جامعه به‌خصوص در بعد کیفیت و کمیت آموزش فرزندان آنها وارد کند. مسئله دیگر بحران کرونا در نظام آموزش و پرورش، خانه‌نشینی خیل عظیمی از دانش‌آموزان است که درصورت بی‌توجهی و مدیریت نکردن آن، می‌تواند تبعات و مسائل دیگری را به همراه داشته باشد. در این زمینه مسئولان باید با بهره مندی از نظرات اصحاب اندیشه، به‌خصوص در ابعاد روان شناختی و جامعه شناختی، تمهیدات و برنامه‌هایی را جهت استفاده بهینه از این زمان طراحی و اجرا کنند. موارد و مسائلی دیگر در این زمینه هست که نمونه وار به مواردی از آنها در بالا اشاره شد، ولی در مجموع متولیان امر و مسئولان باید توجه کنند که دگرگونی‌ها و تحولات بزرگی در حال روی دادن است که تنها با ارائه راه‌حل‌های تجویزی تک بعدی و برای بازه‌های کوتاه‌مدت و امید و آرزوی صِرف برای بازگشت به موقعیت قبل بحران کرونا، نمی‌توانند این داستان را به سرانجام خوش ودلخواه خود تفسیر و تعبیر کنند؛ تحولات و تغییرات ناشی از گسترش عالم گیر این ویروس، همه شئون زندگی ازجمله آموزش را در بر گرفته و باید برای آینده‌ای متفاوت از گذشته که دیگر بر نمی‌گردد، فکر کنیم. در عین حال باید توجه داشت که آینده پیش رو محتوم و از قبل مشخص شده نیست که نتوان در آن تغییر و تحولی ایجاد کرد، بلکه آینده نتیجه کنشگری‌های ما و بهره‌گیری از تجربه‌های فردی و جمعی و ملی و بین‌المللی و نیز استفاده از نخبگان و اصحاب فکر و اندیشه در موضوعات مختلف است. مسئولان آموزش و پرورش، باید ضمن بازخوانی انتقادی عملکرد گذشته، به این فرضیه نیز فکر کنند که موقعیت پسا کرونایی، مسیری تازه و مستلزم اندیشه‌ها و فعالیت‌های جدید و متفاوت است، باید در مسیر آتی به تمامی جوانب این مسئله ورود پیدا کنند و ابعاد آشکار و پنهان مسئله و سازوکارهای بدیل شرایط کرونا و نیز شرایط پساکرونا را مورد بررسی قرار دهند تا ضمن کاهش اثرات مخرب و ویرانگر بحران کرونا در فرایند آموزش و پرورش نسل آینده کشور، از فرصت‌های پیش رو هم نهایت استفاده را بکنند.
