مصالحه در بیروت

سیاوش فلاح پور_خبرنگار

«توافق ایرانی- فرانسوی»؛ بخش عمده رسانه‌ها و تحلیلگران لبنانی، توافق بر سر تشکیل دولت جدید کشورشان را اینگونه توصیف کرده‌اند، توافقی که با گذشت نزدیک به یک‌ماه از فاجعه انفجار بندر بیروت (14مرداد) قرار است بار دیگر ثبات را به جامعه لبنان بازگرداند. به این ترتیب مصطفی ادیب، سفیر سابق لبنان در آلمان روز گذشته با کسب 90رأی (از مجموع 128کرسی) در مجلس نمایندگان، توسط میشل عون، رئیس‌جمهور این کشور مأمور تشکیل کابینه شد.

پیروزی گزینه مورد نظر «8مارس» و «حریری»
نام مصطفی ادیب به‌عنوان گزینه مورد توافق نخست‌وزیران سابق لبنان (سعد الحریری، فواد سنیوره، نجیب میقاتی و تمام سلام) در ساعات پایانی روز یکشنبه مطرح شده و روز دوشنبه نیز در پارلمان لبنان، آرای موافق فراکسیون‌های وفا (حزب‌الله)، کمونیست پیشرو (ولید جنبلاط)، لبنان قوی (جبران باسیل)، المستقبل (سعد الحریری) و پیشرفت و آزادی (نبیه بری) را به‌دست آورد. این در حالی است که فراکسیون لبنان قوی (ائتلاف قوات و کتائب به رهبری سمیر جعجع) با علم به اینکه فاقد اکثریت پارلمانی است، نواف سلام، سفیر سابق لبنان در سازمان ملل را به‌عنوان گزینه مطلوب خود برای ریاست دولت مطرح کرد. این اقدام فراکسیون لبنان قوی از سوی تحلیلگران و رسانه‌های لبنانی به‌عنوان نشانه‌ای از عدم‌رضایت عربستان نسبت به توافق صورت‌گرفته برای تشکیل دولت تفسیر شده است. ازجمله برنامه‌های اساسی نواف سلام برای ریاست بر دولت، مقابله با سلاح حزب‌الله اعلام شده است.
در ساختار سیاسی لبنان، ائتلاف 8مارس (حزب‌الله، نبیه بری و میشل عون) به‌عنوان محور حامی مقاومت و ائتلاف 14مارس (حریری، جنبلاط و جعجع) به‌عنوان محور مخالف سیاست‌های مقاومت در منطقه شناخته می‌شود. آنچه در روز گذشته رخ داد اما پدیده‌ای نادر در تحولات سیاسی لبنان طی سال‌های گذشته بود؛ به‌گونه‌ای که احزاب حریری و جنبلاط از ائتلاف 14مارس خارج شده و با پذیرش میانجیگری فرانسه و مشارکت در مصالحه ملی، از مصطفی ادیب به‌عنوان نخست‌وزیر جدید لبنان حمایت کردند.
 
 مصالحه حزب‌الله و فرانسه در غیاب عربستان
انفجار بزرگ بندر بیروت در شرایطی رخ داد که اقتصاد لبنان عملا وارد مرحله فروپاشی شده و تنش‌های سیاسی میان احزاب و نیروهای مختلف لبنانی نیز به نقطه اوج خود رسیده بود. وضعیت این کشور پس از انفجار به اندازه‌ای بحرانی بود که حتی برخی تحلیلگران، نظیر عبدالباری عطوان از احتمال وقوع جنگ داخلی در لبنان سخن می‌گفتند. تحولاتی نظیر درگیری‌های خیابانی شدید در مرکز بیروت، اشغال چند ساعته برخی وزارتخانه‌ها و سایر حوادثی که منجر به استعفای دولت حسان دیاب شد نیز همگی بیانگر میزان تنش‌های موجود در سطح جامعه پس از انفجار بندر بیروت بود.
 در چنین شرایطی و تنها دو روز پس از وقوع انفجار، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در سفری فوق‌العاده عازم بیروت شد و ضمن ملاقات با سران احزاب، گفت‌وگویی مستقیم با مردم در خیابان‌های بیروت داشت. مکرون در یکی از ویدئوهایی که از حضور وی در خیابان منتشر شد خطاب به یکی از شهروندان لبنانی گفت: از رهبران لبنان خواسته‌ام اصلاحات را فورا آغاز کنند و در تاریخ اول سپتامبر (امروز) برای بررسی عملکردشان به لبنان باز می‌گردم. اگر تا آن زمان اصلاحات مناسب آغاز نشده باشد مستقیما وارد عمل خواهم شد.
اگرچه انتشار این جزئیات از سفر مکرون واکنش‌های بسیار منفی در میان پایگاه اجتماعی حامیان مقاومت در لبنان (ائتلاف 8مارس) برانگیخت اما با گذشت زمان و روشن شدن ابعاد بیشتری از سفر رئیس‌جمهور فرانسه، به‌تدریج فضای سیاسی لبنان تغییر کرد. به روایت شبکه المنار، مکرون در ابتدای سفر یک‌روزه خود به بیروت، با سران تمام احزاب سیاسی حاضر در پارلمان، ازجمله حزب‌الله که مورد حمایت ایران است ملاقات کرد. در گزارش این شبکه آمده: مکرون به صراحت با درخواست رهبران ائتلاف 14مارس مبنی بر موضع‌گیری سیاسی علیه حزب‌الله مخالفت کرد. وی همچنین حاضر به پذیرش طرح «دولت بدون حضور حزب‌الله» نشده و از سران احزاب لبنانی خواست فورا برای تشکیل «دولت وحدت ملی» به توافق برسند.
از سوی دیگر سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله نیز برخلاف انتظارات از سفر مکرون به بیروت استقبال کرده و از آمادگی حزب‌الله برای مشارکت در تشکیل دولت وحدت ملی سخن گفته است. وئام وهاب، رئیس حزب توحید عربی لبنان و از سیاستمداران مشهور این کشور در توصیف این موقعیت سیاسی به شبکه OTV لبنان گفت: روشن است که فرانسه و حزب‌الله تمایلی به تشدید تنش‌ها در لبنان نداشته و خواهان تشکیل دولتی مورد توافق برای عبور از بحران هستند. در مقابل اما موضع عربستان و آمریکا، همچنان فشار بر اقتصاد و حاکمیت لبنان برای ایجاد دردسر علیه حزب‌الله است. این در حالی است که به فاصله دو هفته پس از وقوع انفجار و سفر مکرون، دیوید هیل به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا عازم لبنان شده و مواضع نسبتا مثبتی نسبت به تشکیل دولت وحدت ملی در این کشور اتخاذ کرده است. او در مصاحبه با شبکه الجزیره گفت: آماده‌ایم که از دولت جدید لبنان با حزب الله یا بدون وجود آن حمایت کنیم.
روزنامه العربی الجدید در تحلیل این توافق می‌نویسد: مکرون سرانجام موفق شد پس از توافق با ایران، چراغ سبز آمریکا برای تشکیل دولتی موقت در لبنان را بگیرد. این در حالی است که مواضع عربستان نشان می‌دهد این کشور با سیاست فرانسه در قبال لبنان موافق نیست. عدم‌حمایت احزاب 14مارس (به استثنای المستقبل) از مصطفی ادیب به خوبی این واقعیت را اثبات می‌کند. به این ترتیب سرانجام رئیس‌جمهور فرانسه در حالی به لبنان بازمی‌گردد که نخستین گام برای تشکیل دولت جدید این کشور برداشته شده؛ دولتی که با حمایت و نقش‌آفرینی ویژه فرانسوی‌ها ظهور کرده است.

نخست‌وزیری دور از سیاست
نخست‌وزیر جدید لبنان پیشینه سیاسی قابل توجهی ندارد چرا که سال‌ها دور از چشم رسانه‌ها در مناصب حقوقی، آکادمیک و دیپلماتیک مشغول فعالیت بوده است. ادیب ، دکترای حقوق و علوم سیاسی داشته و فعالیت خود را با تدریس رشته‌های مختلف حقوقی در دانشگاه‌های لبنان و در ادامه فرانسه آغاز کرده است. او در ساختار سیاسی لبنان ازجمله نیروهای نزدیک به نجیب میقاتی، نخست‌وزیر این کشور طی سال‌های 2011تا 2014به شمار می‌رود. میقاتی اگرچه نزدیک به آمریکا و عربستان بوده اما در معادلات داخلی لبنان نیرویی میانه‌رو و اعتدالی شناخته می‌شود که با حمایت حزب‌الله به قدرت رسید. او یک سال مانده به پایان کار دولت خود مصطفی ادیب را به‌عنوان سفیر لبنان در آلمان منصوب کرد. ادیب در ساعات پایانی روز یکشنبه از برلین عازم بیروت شد تا در نشست روز گذشته پارلمان لبنان حضور داشته باشد. ادیب پس از تفویض حکم نخست‌وزیری توسط میشل عون گفت: تمرکز دولت من بر اجرای اصلاحات فوری و عبور لبنان از بحران مالی است. بر این اساس از نیروهای تکنوکرات استفاده کرده و اجازه ورود دولت به تقابل‌های سیاسی و جناحی را نخواهم داد.