خلیج بی‌آب گرگان

زهرا خورشیدکلایی | گرگان - خبرنگار :

 نفس‌هایش به شماره افتاده. هر چند ماه نشستی برگزار می‌شود تا نجاتش دهند، اما هیچ‌کدام از این جلسات دردی را دوا نکرده. درد خلیج اما درد کوچکی نیست و ساحل‌نشینانش را تهدید می‌کند؛ احتمال ریزگردها آن هم در شمال ایران، از دست رفتن ماهی‌های خاویاری، مرگ آبزیان و سرگردانی پرندگانی که هر سال به هوای خلیج گرگان به ایران سفر می‌کنند، درد صیادان و تالاب‌ها و روستاها. درد خلیج درد بزرگی است.

یک سال پیش 

مطالعه و اجرای طرح نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله در روزهای پایانی اسفند 95 از سوی سازمان برنامه و بودجه گلستان به شرکت آب منطقه‌ای استان ابلاغ شد. پس از آن و طی سال گذشته، 7 جلسه و کارگروه و 9 جلسه بحث و بررسی با عنوان نجات خلیج گرگان برگزار شد، اما نتیجه نهایی آنها اعلام نشده است. در کارگروه نجات خلیج، اعضایی از سازمان محیط زیست، استانداری مازندران و گلستان، شرکت آب منطقه‌ای و دانشگاه‌هایی از سراسر کشور حضور دارند. حال باید دید از این همه جلسه، مباحثه ،مطالعه و اعتباری در حدود یک میلیارد تومان که به پای این طرح هزینه شد، چه خروجی یا راهکار کاربردی بیرون می‌آید که بتوان امیدی به نجات خلیج تقریبا خشک گرگان داشت.

نخستین مسئله‌ای که هنوز هم بر سر آن بحث وجود دارد، این است که آیا شرایط کنونی خلیج گرگان آن‌گونه که عنوان می‌شود، اضطراری است؟ و همین موضوع اضطرار چه در جلسه‌های کارگروه و چه در فضای مجازی و چه بین کارشناسان و استادان دانشگاه محل بحث موافقان و مخالفان است؟

عده‌ای معتقدند شرایط کنونی خلیج گرگان محصول نوسان‌های دریای خزر طی دهه‌های اخیر است و دوباره می‌توان امید بازگشت به شرایط طبیعی این خلیج را داشت. اما برخی که البته تعدادشان بیشتر است، اعتقاد دارند خلیج گرگان طی دهه‌های اخیر به دلیل برداشت‌های بی‌رویه در بالادست، سدسازی‌، تأمین نشدن حقابه رودخانه‌های منتهی به خلیج، انسداد کانال‌ها و همچنین همسو نبودن کشورهای حاشیه دریای خزر برای استفاده عادلانه از آب خزر به چنین وضعی مبتلا شده است. 
به نظر اما مطالعه‌های اضطراری درباره خلیج، که یک سال طول کشید، به پایان رسیده است و اگر چه معطوف به نتیجه‌ای اجرایی نشده، اما برای بسیاری از سوال‌ها پاسخ پیدا کرده است.

 راهکار جدید دانشگاه 

مدیر فنی شرکت آب منطقه گلستان به همشهری می‌گوید: مشاور طرح نجات خلیج، پس از انجام مطالعه‌های اضطراری، لایروبی کانال آشوراده را به عنوان گزینه برتر از نظر فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی دانسته است، اما تا زمانی که از نظر اعضای کارگروه استفاده نکنیم، اقدامی انجام نخواهیم داد. محمدنوری می‌افزاید: مطالعه‌هایی که از سوی مشاور ارائه می‌شود در 3 محور بررسی شرایط اضطرار طرح، ارائه راهکار علمی با در نظر گرفتن آثار زیست‌محیطی و شرح خدمات مطالعه‌های جامع نجات خلیج گرگان خواهد بود.
او ادامه می‌دهد: البته نماینده دانشگاه منابع طبیعی گلستان در آخرین جلسه کارگروه نجات خلیج، گزینه جدیدی پیشنهاد داد که همان لایروبی، ساخت کانال و انتقال آب با لوله است و قرار شد این گزینه‌ها برای مطالعه بیشتر به مشاور پیشنهاد داده شود و در جلسه‌های بعد، پس از جمع‌بندی در نهایت مطالعه‌های اضطراری اصلاح شود.

به گفته مدیر طرح نجات خلیج گرگان، هنوز اعتبار جدیدی برای این طرح در نظر گرفته نشده است و در سال جدید امید داریم با مطالعه‌های بیشتر اعتبار جدید اختصاص یابد. نماینده دانشگاه منابع طبیعی گلستان اما گویا نظرش با مشاور طرح نجات خلیج متفاوت است. مهدی شربتی به همشهری می‌گوید: به نظر ما وضع خلیج از نظر کاهش سطح تراز آب اضطراری است و انسداد کانال‌های ورودی و کاهش سطح آب دلیل اصلی این موضوع است. 

مشاور پیشنهادهای دانشگاه را جدی بگیرد

شربتی درباره راهکارهای پیشنهادی دانشگاه می‌گوید: خلیج گرگان نیازمند 2 راهکار دائمی و موقت است. راهکار موقت این است که به بهترین شکل ممکن آب را در این پیکره آبی تعویض و تأمین کنیم. البته جانمایی کانال‌ها موضوعی است که باید روی آن بحث شود و دانشگاه در این موارد و جانمایی، پیشنهادهایی ارائه داده است. انتظار داریم مشاور طرح درباره بررسی راه‌حل‌های دانشگاه جدیت بیشتری داشته باشد، زیرا ما به قصد همکاری و حل مشکل خلیج پا در میدان نهاده‌ایم. او اضافه می‌کند: راهکار دائم هم از نظر ما تأمین حقابه این خلیج و البته دریای خزر است، چون در سطح کلی این دریا شاهد کاهش سطح آب هستیم. دستگاه دیپلماسی کشور باید با متحد کردن کشورهای همجوار دریای کاسپین برای تأمین حقابه رودخانه‌ها برای حل این مشکل اقدام کند.

شربتی بر نکته‌ای تاکید می‌کند که بسیاری از کارشناسان به آن معتقدند. عموم کارشناسان محیط‌زیست معتقدند مشکل خلیج حل نخواهد شد مگر آن‌که بحران خزر حل شود. تأمین نشدن حقابه خزر، ورود آلودگی‌های بیش از اندازه نفتی، هسته‌ای و فاضلابی به دریا و البته تعیین تکلیف نشدن رژیم حقوقی خزر از مواردی است که در مطالعه‌های بین‌المللی خزر هم به آن اشاره شده. 

آنچه طی گذشت بیش از یک دهه بحران آشکار در خزر و خلیج گرگان مشخص است و البته جلسه‌های مکرر مسئولان طی یک سال گذشته نیز نشان می‌دهد این است که در نجات این خلیج بر پاشنه سردرگمی می‌چرخد. راهکارها تنها ارائه می‌شود و تصمیمی برای اجرای هیچ کدام گرفته نمی‌شود. پیش از این هم، زمانی که بحران خزر و خلیج هنوز خاموش بود، در دهه 40 شمسی طرحی با عنوان ایران‌رود، مطالعه و با ارائه یک راهکار انتقال آب، سعی در پیشگیری از گسترش مساله خزر داشت. طرحی که در دهه 70 شمسی بار دیگر بررسی شد و با وجود توجیه اقتصادی محکم، از جانب کارشناسان محیط ‌زیست رد شد. حالا انگار یک بار دیگر ظن و گمان‌ها برای حل بحران خزر و خلیج به سمت طرح‌های انتقال آب، البته در ابعاد کوچک‌تر می‌رود. هرچند تا این لحظه هیچ راهکار عملی به تصویب نرسیده است، اما برخی از فعالان محیط زیست و کارشناسان فکر می‌کنند که باید از تصویب طرح‌هایی مانند انتقال آب که به جای گرفتن ابرو، چشم را کور می‌کند، جلوگیری کرد.