سرنوشت ایران و لبنان به هم گره خورده است

صباح زنگنه- دیپلمات سابق و تحلیلگر مسائل بین‌الملل

رابطه ایران و لبنان به سده‌ها پیش بازمی‌گردد و در دهه‌های اخیر ارتباطات 2 کشور گسترده‌تر شد. در طول تاریخ حضور علمای بزرگ لبنان در اصفهان، تبریز و خراسان مشهود بود و تبادل فرهنگی، فقهی و علمی فراوانی میان ایران و لبنان وجود داشت.
در تاریخ معاصر ما شاهد بودیم که این ارتباطات گسترده‌تر شد. لبنان در تقسیمات سیاسی چه در دوران عثمانی و پس از آن، حالتی از گرایش به استقلال داشت و مبارزات لبنانیان علیه ظلم والیان عثمانی، زبانزد خاص و عام شده بود و در آن زمان عده زیادی از مردم لبنان از ظلم والیان عثمانی به سمت ایران و عراق هجرت کردند.
در این میان بسیاری از مبارزان ایرانی ضد‌ستم در دوران قبل از انقلاب، زمانی که فضا را برای فعالیت‌های خود مناسب نمی‌دیدند به لبنان مهاجرت می‌کردند. در لبنان برای این افراد، آزادی فکری و امکان انتشار روزنامه و اطلاعیه مهیا می‌شد، بنابراین لبنان در تاریخ معاصر میزبان تمام مبارزان جهان عرب و اسلام بود و این خصلت موجب شد تا لبنان از اعتبار خاصی برخوردار شود.
از سوی دیگر قدرت برقراری ارتباط فکری، تجاری و... از ویژگی‌های خاص لبنان بوده و هست. در 4 دهه اخیر با توجه به مظلومیت مضاعف طایفه شیعی در لبنان، علائق شیعیان لبنان -که به‌نظر عدد حائز اهمیتی هستند اما از نظر تقسیمات سیاسی در وضعیت ضعیفی قرار داشتند- به سمت ایران چرخید.
نباید فراموش کرد که در دوران قبل از پیروزی انقلاب نیز ‌شاهد بودیم که احزاب، ‌گروه‌ها و حتی گروه‌های مسیحی لبنان به ایران در جایگاه یک کشور پیشرو و یار ضعیفان می‌نگریستند. پس از انقلاب این دیدگاه توسعه جدی یافت و با حمایت و کمک ایران، جایگاه شیعیان لبنان به‌تدریج به جایگاه طبیعی و واقعی خود رسید.
در سوی دیگر داستان تعامل کشور، ما شاهد بودیم که در برابر تهاجمات رژیم صهیونیستی به لبنان- قبل و بعد از انقلاب- مردم ایران با ملت لبنان احساس همبستگی می‌کردند. مراجع بزرگ ایران همواره حمایت کامل خودشان را از مقاومت مردم لبنان در برابر اشغالگری و تهاجم‌های گوناگون رژیم صهیونیستی اعلام می‌کردند و حتی اجازه می‌دادند که بخشی از وجوهات شرعی و خمس برای کمک به مردم مظلوم لبنان هزینه شود. این وضعیت پس از تشکیل حزب‌الله ابعاد جدیدی به‌خود گرفت و اکنون حزب‌الله به نماد ایستادگی در برابر اشغالگری‌ها و ظلم‌های رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. حمایت و دفاع حزب‌الله عملا دفاع از همه لبنان با تمام ادیان، ‌مذاهب و گرایش‌های سیاسی و دینی بود، همین موجب شد تا همگان به حزب‌الله به دیده یک نیروی فراطایفه‌ای نگاه کنند، ‌البته در برابر این وضعیت، آمریکا تلاش‌های زیادی کرد تا تفوق نظامی، ‌امنیتی، ‌سیاسی، اقتصادی اسرائیل را بر تمام کشورهای همسایه تعمیم دهد. اقداماتی از قبیل برقراری توافقنامه کمپ دیوید برای مصر، بخشی از این تلاش‌ها بود. بر همین اساس آمریکا برای رسیدن به توافقنامه جانبدارانه علیه لبنان در تلاش بود اما این اتفاق برای لبنان رخ نداد و مردم مقاوم لبنان اجازه ندادند که هیچ بخشی از لبنان تحت اشغال قراربگیرد. چنین تغییرات و تلاش مردم لبنان برای مبارزه با ظلم موجب همدردی و همذات پنداری مردم ایران نسبت به مردم لبنان شد. به‌طور کلی لبنان از نظر موقعیت ژئوپلیتیک از اهمیت بالایی برخوردار است، ‌حضور این کشور در کنار دریای مدیترانه و بنادر متعددی که لبنان دارد بر جایگاه ویژه این کشور می‌افزاید. ناگفته نماند که ارتباط میان ایران، ‌عراق، سوریه و لبنان به‌عنوان یک کریدور شرقی ـ غربی به‌عنوان یکی از موضوع‌های جدی در تحولات منطقه به شمار می‌آید و این امکان با موضوعی به ‌عنوان نیروهای مقاومت قابل‌تلفیق است. تحقق چنین تحولی برای آمریکا و اسرائیل قابل پسند نیست. باید به‌خاطر آورد که برخی از کشورهای عربی که تلاش‌هایی برای حضور در لبنان داشتند و طرح‌هایی مانند طرح طائف که دو دهه دوام آورد، تقسیم‌های سیاسی لبنان را بر مدار طایفه‌گری مورد تأکید قرار دادند. البته بعد از مدتی طائف با مشکل مواجه شد و با تکرار همان شاکله تقسیمات طائفی در اجلاسی که در دوحه قطر تشکیل شد، شاهد تدوین نسخه دومی از همان رفتار تقسیمات طائفه‌ای بودیم. این وضعیت نشان می‌دهد که لبنان نیازمند بازنگری در چارچوب‌های سیاسی داخلی‌اش است تا بتواند به توسعه و پیشرفت دست پیدا کند. در این میان ایران نیز باید حامی تصمیمات عادلانه باشد.
بر اساس این توضیحات باید گفت که نزدیکی ایران و لبنان ریشه در پیشینه تاریخی، مذهبی و همچنین موقعیت ژئوپلیتیک لبنان در منطقه دارد، این عوامل در روند تاریخ یکدیگر را تکمیل کرده‌اند. اگر بخواهیم با نگاه به آینده جایگاه لبنان را برای ایران تحلیل کنیم باید بگوییم که اکنون علاوه بر بحث فرهنگی، تاریخی و مذهبی، بعد جغرافیای سیاسی که تأمین‌کننده امنیت ایران است، به ‌عنوان عامل مهم نزدیکی ایران به لبنان شناخته می‌شود.