رابطه اقتصادی برخلاف سیاست، پررونق نیست

لیلا شریف- روزنامه‌نگار

لبنان کشوری واردکننده است و از نظر بسیاری، این سبک و سیاق اقتصادی در کنار نزدیکی سیاسی این کشور به ایران، بستر مناسبی را برای رونق گرفتن تعاملات تجاری مهیا می‌کند. این تحلیل در نگاه اول به ما می‌گوید که باید منتظر آمار و ارقام رو به رشد روابط تجاری دو کشور باشیم اما وقتی با امیر تقدسی، رئیس کمیته مشترک بازرگانی ایران و لبنان صحبت کردیم، او تصویر ناامیدکننده‌ای از رابطه اقتصادی دو کشور ترسیم کرد. تقدسی در همان ابتدای مصاحبه می‌گوید که اهل مصاحبه نیست اما به‌دلیل شرایط امروز لبنان با این گفت‌وگو موافقت کرده است. او از ایده‌هایی گفت که برای افزایش صادرات به لبنان پیگیری کرد اما تمام این ایده‌ها با مخالفت مسئولان ایرانی به بن‌بست رسیدند. تقدسی رونق نیافتن تجارت ایران و لبنان را ناشی از نبود شناخت کافی از این کشور در میان مسئولان ایران می‌داند و معتقد است که تمرکز مسئولان ما در موضوع لبنان بر حوزه سیاست است و رابطه اقتصادیمان با لبنان چندان رونقی ندارد.

 ایران و لبنان دو کشوری هستند که همواره به‌دلیل روابط سیاسی‌شان موردتوجه قرار‌می‌گیرند و کمتر به بحث تعاملات تجاری این دو کشور پرداخته می‌شود. با توجه به تجربه کاری شما در کمیته مشترک بازرگانی ایران و لبنان، باید پرسید که این دو کشور در معادلات تجاری یکدیگر چه نقشی را ایفا می‌کنند؟
متأسفانه بخش اقتصادی لبنان در ایران مغفول مانده و بیشتر به حوزه سیاست توجه شده است. در سال‌های اخیر به‌رغم اینکه اکثریت دولت آقای میشل عون متمایل به ایران بود، کاهش معادلات تجاری داشتیم تا جایی که در سال98 این رقم به 48میلیون دلار رسید.
هر چند تراز تجاری ما با لبنان مثبت و نزدیک به 80درصد مبادلات تجاری مربوط به صادرات ایران به لبنان بود اما این مبادلات رشد نکرده است و از سال88 تا به امروز حجم معاملاتمان کاهش یافته است.
 دلیل این سیر نزولی تعاملات تجاری چیست؟
اولین نکته مربوط به بی‌توجهی مسئولان ما به توسعه رابطه اقتصادی با لبنان و نبود شناخت کافی نسبت به این کشور است؛ چرا که تمرکز مسئولان ما در موضوع لبنان بر حوزه سیاست است و رابطه اقتصادیمان با لبنان چندان رونقی ندارد.
بدون اغراق بگویم که لبنان از جمله معدود کشورهایی است که علاقه خاصی به ایرانی‌ها دارند؛ به‌عنوان مثال شما اگر کویت بروید شاید این فضای دوست داشتن ایرانی‌ها را درک نکنید اما در لبنان این حس کاملا عیان است.
لبنان کشوری با اقتصاد غیردولتی است، ارتباطات قوی تجاری و قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه اروپا و اتحادیه عرب دارد. این کشور نزدیک به 7سال پیش به ایران برای تجارت آزاد پیشنهاد داد، ایران این پیشنهاد را قبول نکرد و گفت که بهتر است تجارت ترجیحی بین دو کشور شکل بگیرد. لبنانی‌ها این پیشنهاد را قبول کردند و با سرعت فهرست کالاهایی که برای تجارت ترجیحی نیاز است را به ایران فرستادند اما تا به همین امروز، این قرارداد به نتیجه نرسیده است و متن این قرارداد در وزارتخانه‌های ما در حال خاک خوردن است.
دلیل مخالفت کارشناسان ایرانی چیست؟
یکی از اهداف ما در کمیته این بود که این قرار داد را فعال کنیم. من با سفیر لبنان در ایران صحبت کردم و ایشان گفتند که برای تجارت آزاد ما پیشقدم شدیم اما ایران نه‌تنها با تجارت آزاد مخالفت کرد که حتی گزینه تجارت ترجیحی را هم به جایی نرساند.
پس از پیگیری‌های متعدد متوجه شدیم که 2 نظرکارشناسی از جانب وزارت جهادکشاورزی درباره این موضوع وجود دارد؛ یکی از نظرات مخالف مربوط به این بود که کالای معرفی شده از جانب لبنان، در ایران تولید می‌شد.
 چه کالایی؟
منظورشان مرکبات بود. ناگفته نماند که در این مخالفت به یک نکته توجه نکرده بودند، اول اینکه این فهرست شامل مجموعه‌ای از کالاهاست و نکته بعد اینکه تراز تجاری ما نسبت به لبنان، 80 به 20 است؛ یعنی ما 80درصد کالا به لبنان صادر و تنها 20درصد وارد می‌کنیم و در نهایت اینکه حجم تولید کالاهای کشاورزی لبنان در برابر ایران بسیار اندک است و حتی شاید آن میزان واردات، کفاف نصف جمعیت تهران را هم نمی‌داد. در واقع برای یک موضوعی که چندان مهم هم نبود، چنین تجارتی از دست رفت.
نکته مهم دیگر در تجارت با لبنان، مربوط به ترانزیت کالاست؛ لبنان مرز زمینی محدود دارد، بخش‌هایی از مرز زمینی‌اش همجوار اسرائیل و سوریه است. پس از جنگ سوریه، مسیر زمینی لبنان آسیب دید و بندر بیروت و بندر طرابلس مسیرهای باقی مانده بودند.
کالاهای ایرانی اگر می‌خواستند از مسیر جنوب به لبنان برسند، به‌دلیل نبود خط کشتیرانی مستقیم به لبنان، کالا باید به دبی می‌رفت و از آنجا راهی لبنان می‌شد، این مسیر نزدیک به 45روز زمان می‌برد. یک مسیر جایگزین از ترکیه اجرا ‌شد که خودروهای حمل بار به بندر ترکیه می‌رفتند و از آنجا کالاها به سمت بندر طرابلس حرکت می‌کردند. این مسیر موجب شد تا هزینه حمل کالای ایرانی از هزار دلار در یک تریلی به 5تا 6هزار دلار در یک تریلی برسد.
 این روند موجب افزایش قیمت کالای ایرانی شد. این افزایش قیمت در حالی رخ داد که لبنان، کشور ترکیه را در کنارش دارد و از امکان تجارت آزاد با اتحادیه عرب و همچنین اروپا برخوردار است؛ بنابراین به راحتی کالا از هر جا به این کشور وارد می‌شود.
نکته جالب این است که با تمام این روندی که توضیح دادم، باز هم کالاهای ایرانی مورد استقبال قرار‌می‌گرفت؛ به‌عنوان مثال لبنانی‌ها ماء‌الشعیر و تن‌ماهی ایرانی را دوست داشتند و در شرایطی که می‌توانستند تن‌ماهی تایلندی را با نصف قیمت ایرانی  تهیه کنند اما باز هم گزینه‌شان تن‌ماهی ایرانی بود.
متأسفانه با وجود تمام این بسترها، معاملات تجاری ما با لبنان رشد نکرد. دولت می‌توانست به راحتی توافقنامه ترجیحی را اجرایی کند تا حداقل قیمت کالای ایرانی که به لبنان می‌رود، ارزان‌تر از کالای ترک و اتحادیه عرب باشد اما متأسفانه اجرا نشد.
 هنوز هم این نگاه مثبت به تجارت ترجیحی وجود ندارد؟
نه متأسفانه. البته من نکته‌ای را عرض کنم که در 2سال اخیر در لبنان چند اتفاق بد رخ داد. قبلا در لبنان دلار مانند لیر رایج بود اما دولت جدید که تشکیل شد چون این دولت همراه با سیاست‌های آمریکا نبود، آمریکا جریان ورود و خروج دلار به لبنان را محدود و چند بانک را به‌دلیل ارتباط با حزب‌الله تحریم کرد. این اتفاق باعث شد تا لبنان دچار یک بحران اقتصادی شود و هم‌اکنون هم انفجار بندر بیروت این کشور را به یک خلأ سیاسی دچار کرد.
ما در کمیته، بحران اقتصادی لبنان را تحلیل کردیم و دیدیم که در این دو سال جریان ورود کالا از اروپا و اتحادیه عرب به لبنان سخت و دلار هم از مبادلات روزانه مردم برداشته شده‌است. این فرصت خوبی بود تا کالای ایرانی وارد لبنان شود و متأسفانه این محقق نشد.
 یعنی به‌دنبال این بودید که این معاملات بر اساس لیر انجام شود؟
بله! از 2سال قبل ما رایزنی‌هایمان را شروع کردیم. در این میان یک سری مشکلات در داخل ایران در مورد صادرات شکل گرفت و بسیاری از تجار برای نقل‌و‌انتقال پول دچار مشکل شدند و به همین دلیل تجارتشان به لبنان را متوقف کردند. هم‌اکنون ما تاجری داریم که به لبنان سنگ صادر کرده و دچار مشکل شده است؛ چون پول آن طرف لبنانی هم در بانک مانده و امکان انتقال ندارد.
در این میان ما تلاش کردیم با تکیه به بانک صادرات ایران در لبنان اقداماتی را انجام دهیم و با بانک مرکزی مکاتبه کردیم که از ظرفیت این بانک برای نقل‌و‌انتقال استفاده کنیم.
امروز که تجار لبنانی در مضیقه هستند، خودشان با کمیته بازرگانی ما تماس می‌گیرند و می‌گویند که خواهان واردات یک سری کالا از ایران هستند اما نمی‌دانند که پول را چطور جا‌به‌جا کنند. در این میان ما چون رغبت تجار ایرانی را دیدیم، به‌دنبال این رفتیم تا این پروژه را با محوریت بانک صادرات اجرا کنیم. بدون شک این اتفاق باعث می‌شود تا گره تجاری ایران و لبنان باز شود اما در نهایت این موضوع به تصمیم بانک مرکزی مرتبط است.
 استفاده از لیر در معاملات تجاری با ایران، نکته‌ای بود که سیدحسن نصرالله هم در سخنرانی‌اش قبل از انفجار به آن اشاره کرده و پیشنهاد داده بود که مشتقات نفتی از ایران بر مبنای لیر خریداری شود...
بله! اتفاقا ما ایده را از این صحبت‌ها گرفتیم و در تلاش هستیم که این ایده را عملیاتی کنیم. در واقع کمیته، 3 بحث تعرفه تجاری ترجیحی، حمل‌ونقل و استفاده از لیر در معاملات را پیگیری کرده است.
نکته مهم دیگری که باید در رابطه با لبنان بدانیم این است که به‌طور تقریبی، 20میلیون لبنانی در جهان وجود دارند که تنها 5میلیون آنها در لبنان زندگی می‌کنند، 90درصد جمعیت تشکیل‌دهنده این 15میلیون لبنانی خارج از لبنان جزو تاجران فعال در آفریقا، اروپا و آمریکای جنوبی هستند. این موضوع باعث شده است که بسیاری از کالاهای ایرانی بعد از ورود به لبنان به واسطه این تجار لبنانی راهی کشورهای دیگر شوند. در واقع این تجار می‌توانند واسطه تجارت ایران باشند؛ به‌عنوان مثال یک شرکت وجود دارد که خمیر‌مایه به لبنان صادر می‌کند و اکنون این کالا از لبنان به آفریقا رسیده‌است.
به‌نظر من لبنان به‌دلیل تجارت آزادی که با اروپا و اتحادیه عرب داشت، می‌توانست بازار صادرات مجدد ایران شود و حتی می‌توانست سکویی برای واردات کالایی بشود که به‌دلیل شرایط بین‌الملل در مورد آن دچار مشکل هستیم. متأسفانه مسئولان ما لبنان را از نظر اقتصادی نمی‌شناسند. باید بدانیم که نیاز اقتصادی لبنان به‌معنای کمک بلاعوض نیست، به‌معنای حضور اقتصادی قوی است، کالای ایرانی برای دو کشور خوب است.
 بیشتر چه کالاهایی از ایران راهی لبنان می‌شود؟ و ما چه کالاهایی از لبنان وارد می‌کنیم؟
فرش و پسته ایرانی کالاهایی هستند که در میان لبنانی‌ها جایگاه خاصی دارد و حتی تنباکو ایرانی جزو کالاهای لوکس در لبنان به‌شمار می‌آید.
در سال98 کالاهایی مانند تخم‌سبزیجات برای کشت، موتورهای دیزل و نیمه‌دیزل، دانه‌های میوه، پودر کاکائو، مجموعه مولدهای دارای موتور پیستونی و... جزو کالاهایی بودند که از لبنان راهی ایران شدند.