کودکانی که آینده‌شان را در سطل زباله می‌ریزند

می‌گویند کودکان کار و زباله‌گرد در تهران، بیشترشان ایرانی نیستند اما چه فرقی می‌کند کودکی که تا کمر در مخازن زباله خم شده ایرانی باشد یا غیرایرانی. هیچ‌کس از اینکه دقیقا چند کودک زباله‌گرد در تهران وجود دارد یا اینکه اهل کجای جهانند و سرپرست چند نفر هستند آمار درستی ندارد. با این حال برخی آمار و ارقام غیررسمی حاکی از آن است که تهران 4هزار و ۷۰۰ کودک زباله‌گرد دارد که تقریبا نیمی از آنان نان‌آور خانه‌هستند؛ البته اگر خانه‌ای در کار باشد.
به گزارش همشهری، روزانه نزدیک به 8هزار تن پسماند در تهران رها می‌شود، زباله‌هایی که 2 سرانجام در انتظارشان است؛ یا توسط عوامل شهرداری جمع‌آوری می‌شوند و در نهایت بازیافت و دفن صحیح یا اینکه راهی گونی‌ و کیسه‌هایی روی کتف و کمر کودکان زباله‌گرد می‌شوند.گردش مالی پسماند خشک در شهر تهران هم چیزی در حدود 3هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده می‌شود که ۷۰ درصد این رقم، سهم جمع‌آوری غیررسمی پسماند است.

درآمد 50تا 80هزار تومانی زباله گردها
درآمد زباله‌گردهای خرد حدودا ۵۰ هزار تومان در روز است ؛ اگر خیلی خوش شانس باشند در میان زباله‌های مناطق شمالی شهر تا ۸۰ هزار تومان هم درآمد دارند. زباله‌گردی در هر منطقه قیمت خودش را دارد. درواقع هر منطقه یک پیمانکار دارد و بررسی‌ها نشان داده که معمولا پیمانکار هر 5 تا ۶ خیابان را به یک گروه واگذار می‌کند و معمولا از 3تا 5میلیون تومان از این زباله گردها می‌گیرد و به آنها کارتی می‌دهد که نشان مالکیت آنان بر خیابان‌هاست. مناطق یک تا 5 در تهران بیشترین تعداد متقاضی برای زباله‌گردی را دارد. پیش‌تر شینا انصاری، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران به شهر گفته بود که «مناطق شمالی تهران به‌دلیل نوع مصرف و شیوه دفع پسماند، بیشترین میزان پسماند را تولید می‌کنند.»

کودکان زباله‌گرد؛ پیمانکاران آینده
بعضی‌ها می‌گویند کودکان زباله‌گرد کارشان را تا بزرگسالی ادامه می‌دهند، آنقدر که جا پایی محکم کرده باشند و پس انداز کنند تا خودشان وانتی بخرند و بشوند پیمانکار چندین کودک جدید زباله‌گرد. بیشترشان یا اصلا درس نخوانده‌اند یا ترک تحصیل کرده‌اند و بدون هیچ‌گونه مهارتی پا در یکی از پولسازترین مشاغل غیررسمی گذاشته‌اند. به همین دلیل است که برخی از مشکلات مربوط به زباله‌گردی به پدیده ارزش بالای آنها و به‌اصطلاح طلای کثیف بودن آن برمی‌گردد.
 فاطمه خاوری، فعال مدنی حوزه کودکان، چندی پیش در نشست تخصصی آسیب‌شناسی زباله‌گردی در تهران به سایت شهر گفته بود: «کودکان اغلب از نظر هویتی دارای مشکلاتی هستند؛ کودکانی که بهترین روزهای عمر خود را در کار زباله‌گردی مشغول می‌شوند و آینده خود را برای یافتن یک لقمه نان در سطل زباله می‌ریزند. ابتدا موضوع زباله‌گردی برای جمع‌آوری وسایل قابل استفاده بود اما بعدها با اجرای طرح‌های بازیافت این موضوع به شغل تبدیل شد.»

رو در رویی شهرداری با مافیای پسماند
در هیچ کجای قانون هیچ کشوری کار کودک و به‌ویژه زباله‌گردی رسمیت ندارد و اتفاقا با آن مقابله هم می‌شود. در شهر تهران اما شرایط کمی متفاوت است. نبود مدیریت یکپارچه سبب شده تا نهادها و دستگاه‌های مختلفی خود را ملزم به مقابله با پدیده زباله‌گردی کنند.شهرداری تهران هم سال‌هاست سعی می‌کند به این وضعیت سر و سامان دهد، اما سنگ‌اندازی مافیای زباله در برنامه‌های شهرداری در این حوزه نه فقط سبب کاهش تعداد کودکان زباله‌گرد نشده بلکه آنقدر نفوذ مافیای زباله را زیاد کرده که بسیاری از طرح‌ها هرگز اجرا نشدند. پیروز حناچی، شهردار تهران اما اواخر خرداد امسال و همزمان با روز جهانی مقابله با کار کودکان بخشنامه‌ای 8بندی را با هدف کاهش تعداد کودکان زباله‌گرد در تهران ابلاغ کرد. او در این بخشنامه تأکید کرده که «شهرداران مناطق ۲۲ گانه با همکاری معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی و سازمان بازرسی با تشدید نظارت بر عملکرد پیمانکاران و اجرای دستورالعمل زیر، از هرگونه به‌کارگیری کودکان از سوی پیمانکاران جلوگیری کنند.»
اصلاح شیوه جمع‌آوری زباله از سوی معاونت خدمات شهری شهرداری، نظارت شهرداران مناطق ۲۲ گانه نسبت بر عملکرد پیمانکاران و جلوگیری از هرگونه به کارگیری کودکان در مراحل جمع‌آوری زباله بخشی از این دستورالعمل است. اما برخورد با پیمانکاران خاطی به جای برخورد با کودکان کار و استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد فعال در زمینه کودکان زباله‌گرد از محوری‌ترین مفاد این بخشنامه به شمار می‌آید. نظارت سازمان بازرسی شهرداری، استفاده از ظرفیت سامانه ۱۳۷ برای پیگیری گزارش‌های مردمی در این بخش و همچنین افزایش خدمات اجتماعی و حمایتی برای کودکان منع‌شده از کار و خانواده‌های آنان در حدامکان هم از دیگر بندهای بخشنامه شهردار تهران است.
با این حال به‌نظر می‌رسد، مافیای زباله نقش قابل توجهی در چرخه جمع‌آوری زباله و کودکان زباله‌گرد بازی می‌کند، به همین دلیل است که مدیریت شهری کار مشکلی برای از بین بردن این معضل در پیش دارد.

حال کودکان زباله گرد خوب نیست
  سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:
در تحلیل موضوع کودکان زباله گرد در ایام کرونا باید 2 بخش را مدنظر قرار داد. در ابتدای ورود ویروس کرونا به کشور، آنقدر همه مردم سردرگم شده بودند که کمتر کسی به این گروه از بچه‌ها توجه می‌کرد اما به مرور زمان این توجه بیشتر شد و با اولویت فعالیت سازمان‌های غیردولتی و شهرداری که انصافا در سازمان خدمات اجتماعی اقدامات مؤثری انجام داد، به وضعیت این کودکان رسیدگی شد. مرحله بعد نیز ورود سایر دستگاه‌های مرتبط و مشابه مانند سازمان بهزیستی به موضوع بود.با این همه، باید این واقعیت را پذیرفت که حال کودکان زباله گرد به لحاظ بهداشت فردی و محیط قبل از کرونا هم خوب نبود و طبیعتا در شرایط کرونا که محور، بهداشت فردی و محیط است این گروه بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. شرایط ایجاب می‌کند که سازمان‌های مرتبط مانند شهرداری و بهزیستی و سازمان‌هایی که در ساماندهی کودکان خیابانی مسئولیت دارند نگاه ویژه تری به آنها داشته باشند؛ با این توضیح که امکان انتقال ویروس برای این افراد نیز وجود دارد.البته شهرداری تهران در هفته‌های اخیر به‌صورت مجازی، شورای آسیب‌های اجتماعی را با موضوع کودکان کار تشکیل داده و مطالعاتی هم در این زمینه انجام شده است اما همچنان این توجه باید بیشتر شود چراکه هر چه جلوتر می‌رویم شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رود که وضعیت کرونا بدتر می‌شود و این نگرانی را ایجاد می‌کند که غفلت از این کودکان بیشتر شود.از این‌رو رسانه‌ها در کنار سازمان‌های غیردولتی وظیفه دارند که در این زمینه حساسیت‌ها را بیشتر کنند. باید بر این نکته نیز تأکید شود که برخلاف آمارهای گذشته اکنون تنها سالمندان نیستند که در معرض بیماری قرار دارند. حتی اگر آمار مبتلایان در بین کودکان نیز زیاد نباشد به این معنی نیست که نظام پایش درباره وضعیت واقعی آنها وجود نداشته باشد.