تالار شهر تجلی مشارکت مردمی در اداره شهر

محمد سالاری؛  رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران

شهر تهران همانند سایر کلانشهرهای جهان و ایران دارای چالش‌ها و مسائل شهری در حوزه‌های مختلفی است. برای رفع این چالش‌ها، طرح‌ها و پروژه‌های زیادی در شهر تدوین ، تصویب و اجرا می‌شود، اما اصل مشکلات همچنان باقی است و به‌نظر می‌رسد هدف از تهیه و مطالعات و اجرای این طرح‌ها حل شدن مشکلات نیست بلکه هدف اصلی تنها تهیه ، تصویب و اجرای طرح‌هاست؛ حتی اگر به نتیجه نهایی نرسد و مشکلی را حل نکند. امروزه طرح‌ها و پروژه‌های توسعه شهری باید در راستای پاسخگویی به نیازهای شهر و شهروندان باشند. ازهمین‌رو شناسایی و احصای صحیح این نیازها می‌تواند به‌نوعی از ایجاد و افزایش چالش‌های شهری جلوگیری کند. بنابراین به بازی گرفتن شهروندان، ذی‌نفعان، گروه‌های مختلف جامعه، کارشناسان و صاحب‌نظران مختلف می‌تواند در شناسایی صحیح نیازها مؤثر باشد و همچنین حضور آنان در تمامی فرآیندهای تهیه، تصویب، اجرا و نظارت می‌تواند به نوعی رویکرد مشارکتی طرح‌ها و پروژه‌های توسعه شهری را تقویت کند. نگاهی به تجربیات جهانی در شهرهای پیشرو نشان می‌دهد مدیران شهری همه مسائل و دغدغه‌های شهری و مربوط به مردم محلی را در فضایی تعاملی و مشارکتی در قالب برگزاری تالار شهری به بحث و گفت‌وگو می‌گذارند و طی آن نظر شهروندان، دانشگاهی‌ها ، فعالان و دیده‌بان‌های شهری را جویا می‌شوند. نتیجه برپایی تالار شهری نزدیک شدن دیدگاه مسئولان و مردم و متخصصان به هم و شکل‌گیری سیاست‌ها و تصمیمات بهینه‌تر است که رضایت عمومی بیشتری را به‌دنبال خواهد آورد.
در سیر تحولات شهرسازی 4نوع دیدگاه کلی وجود دارد. یکی «برنامه‌ریزی برای ساختمان»هاست که هدف و معیار آن زیباسازی ساختمان‌ها به شمار می‌رود. دوم «برنامه‌ریزی برای مردم» به‌حساب می‌آید که فرض بر این است که فقط برنامه‌ریزان از دانش برنامه‌ریزی برخوردار هستند و مردم قدرت تشخیص ندارند و منافع خود را نمی‌دانند؛ پس تنها برنامه‌ریزان و متخصصان قدرت این کار را دارند و از نظرات مردم استفاده نمی‌کنند ولی برای آنها برنامه‌ریزی می‌کنند. سوم «برنامه‌ریزی به وسیله مردم» است. یعنی مردم در جایگاه برنامه‌ریزان و شهرسازان قرار می‌گیرند و اختیارات به مردم واگذار می‌شود، شهرسازی توسط خود مردم صورت می‌گیرد و برنامه‌ریزان به‌عنوان مشاور در کنار آنان قرار می‌گیرند و برنامه‌ریزی در موضوع عدم‌دخالت قرار می‌گیرد. حالت چهارم «برنامه‌ریزی با مردم» است. در این رویکرد مردم و شهرساز هریک در جایگاه خود قرار گرفته و از طریق مشارکت دوطرفه آنها برنامه‌ریزی انجام می‌شود. در این حالت شهرساز و مردم در تعامل نزدیک با همکاری و توافق دوطرفه دست به هرگونه اقدام شهرسازی می‌زنند که در این صورت است که چه آن اقدام موفقیت‌آمیز باشد چه غیرموفق با حمایت هر دو طرف تبعات آن را می‌پذیرند و با بازخوردهای مختلف اصلاح می‌شود.
بر خلاف روال گذشته، مدیریت شهری، با ایجاد تالار شهری حالت چهارم برنامه‌ریزی یعنی «برنامه‌ریزی با مردم» مدنظر قرار می‌گیردو مدیران و برنامه‌ریزان شهری در بستر کالبدی و نرم‌افزاری تالار شهر به تعامل با مردم به‌صورت دوطرفه می‌پردازند. اگرچه باید توجه داشته باشیم تالار شهری بیش از آنکه یک کالبد در فضا باشد باید یک سازوکار نهادی در اداره امور شهر باشد؛ به‌طوری که بتواند مجرای مشارکت شهروندان باشد. امروزه با توجه به پیشرفت و نفوذ فناوری‌های ارتباطی، شیوه‌های مشارکتی هم به سمت روش‌های برخط و تعاملی حرکت کرده‌اند. روش‌های مشارکتی مبتنی بر فناوری‌های ارتباطی جدید با همه مزایایی که دارند  حتماً باید مورداستفاده قرار گیرند اما از سوی گروه‌های اجتماعی کم‌صداتر مانند فقرای شهری، حاشیه‌نشینان، زنان سرپرست خانوار، سالمندان و ... کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند. بنابراین برای حصول بهترین نتیجه لازم است روش‌های برخط و حضوری مشارکت باهم ترکیب شوند.
مشارکت شهروندان در اداره و توسعه شهر، ضامن سلامت سازوکارهای اجرایی، کارایی برنامه‌ها و رضایت شهروندان است. باوجود شکل‌گیری آگاهی در بدنه مدیریت شهری درخصوص ضرورت مشارکتی کردن اداره شهر و انعکاس این ضرورت در برنامه‌ها و اسناد بالادستی ازجمله برنامه سوم توسعه شهر تهران، هنوز چگونگی و سازوکار عملی تحقق این مشارکت مشخص نشده است.
کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران در دوره پنجم سعی کرد بابرگزاری جلسات و نشست‌ها و همایش‌ها و دعوت از شهروندان و صاحب‌نظران و حضور در محلات و ارتباط با شورایاران و مردم مسیر گفتمان‌سازی را برای بسیاری از مسائل شهری باز کند و همچنین مبتنی بر همین ضرورت، نسبت به پیشنهاد و تصویب آن در برنامه ۵ ساله سوم شهر تهران اقدام کرد و در ادامه در راستای مأموریت‌های خود درصدد است با ایجاد تالار شهر بستر و فضای نرم افزاری مناسب برای تحقق مشارکت عمومی در اداره و توسعه شهر را فراهم کند. امید است با همکاری شهرداری و شورای شهر در آینده‌ای نه چندان دور امکان استفاده از نظرات شهروندان در چارچوب برنامه‌های تالار شهر اجرایی شود.