سطح آمادگی پیام‌رسان‌های داخلی برای رقابت با تلگرام

  پیام‌رسان‌های داخلی باید در فضای رقابتی جدید حاضر باشند و با رقابت خودشان را بالا بکشند زیرا بنای نظام بر رفع انحصار از فضای پیام‌رسان‌ها بوده است، ‌نه فیلتر و بستن فضای مجازی.

این جان کلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور و یکی از تأثیرگذارترین مهره‌ها  درباره ماجرای تلگرام است. او  در تازه‌ترین واکنش به حضور پیام‌رسان‌های داخلی در کشور و اظهاراتی که در چند‌ماه اخیر درباره فیلترینگ احتمالی تلگرام تا پایان فروردین‌ماه بازگو ‌شده، ‌تأکید کرده که دولت از پیام‌رسان‌های داخلی حمایت می‌کند اما فیلتر‌کردن دیگران راه به جایی نمی‌برد. این همان بحثی است که بارها کارشناسان فناوری اطلاعات به آن اشاره کرده‌اند؛ اینکه فیلترینگ نوعی ایجاد رانت است و داخلی‌ها اگر حرفی برای گفتن دارند باید بتوانند در فضایی آزاد رقابت کنند و مردم خودشان قدرت انتخاب داشته باشند.

در چند‌ماه اخیر، به‌خصوص از بهمن‌ماه سال گذشته بحث حضور پیام‌رسان‌های داخلی داغ شد اما در عین حال، فیلتر کردن نمونه‌های مشابه خارجی، راه‌حلی بود که برای رشد آنها از سوی برخی مسئولان عنوان می‌شد.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران که از همان آغاز کارش هم مخالف فیلترینگ بود و می‌گفت دکمه فیلترینگ در دولتش فشرده نخواهد شد، ‌این‌بار در تازه‌ترین واکنش به ماجرای پیام‌رسان‌ها، از به کارگیری یک سامانه بومی استقبال کرده اما در عین حال گفته که رقابت نتیجه نهایی را مشخص می‌کند، ‌نه بستن راه به روی یک سیستم خارجی.

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، دبیر هیأت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی نیز مثل خیلی از صاحب‌نظران در این حوزه، روی رقابتی بودن فضا تأکید دارد و به همشهری می‌گوید: «ما با فیلتر کردن بقیه شبکه‌های اجتماعی برای تلگرام رانت ایجاد کردیم. پای بقیه رقبا را بریدیم و مردم به ناچار سراغ تنها راه موجود رفتند. ما امکانات کشور را در اختیار تلگرام قرار دادیم و گذاشتیم این شبکه پیشرفت کند، درحالی‌که راه حضور برای بقیه بسته بود. حالا هم برخی‌ها می‌گویند، باید تلگرام را فیلتر کنیم تا جا برای داخلی‌ها باز شود. درحالی‌که با این کار، رقابت را از بین می‌بریم.

به‌نظر من، عرصه باید رقابتی باشد و در عین حال، روی حمایت از داخلی‌ها تمرکز کنیم. فیلترینگ در گذشته، رانتی برای خارجی‌ها در کشور ایجاد کرد و جزو خطاهای استراتژیک ما بود. اگر فیلتر نمی‌کردیم الان اصلا شاهد چنین وضعیتی نبودیم.»

پیام‌رسان‌های داخلی توانسته‌اند بودجه‌های خوبی به‌دست آورند اما از لحاظ اجتماعی و تکنیکی چقدر توانسته‌اند نیازها و دغدغه‌های مردم را بر طرف کنند؟
 

یک پدیده اجتماعی

جدا از بحث فنی و سرمایه‌گذاری مالی برای پیام‌رسان‌ها، باید توجه داشت که بحث درباره یک مسئله و پدیده اجتماعی است. به همین‌خاطر مسئله اعتماد اجتماعی مطرح می‌شود. اگر از لحاظ فنی در داخل کشور پیام‌رسانی با خصوصیات حتی بهتر از تلگرام طراحی و ساخته شود موضوع مهم این است که کاربران به این اپلیکیشن اعتماد کنند. به‌طور واضح‌تر یعنی عده‌ زیادی از کاربران تصمیم به مهاجرت به پیام‌رسانی جدید بگیرند. وقتی تعداد کاربران به حجم قابل‌قبولی برسد بقیه کاربران هم کم‌کم به سوی آن می‌روند و همه‌گیر می‌شود. اصطلاحی که در فناوری درباره این مسئله به‌کار برده می‌شود Bandwagon effect  یا پیوستن به جمع است. یعنی اگر یک کاربر نداند محتویات پیام‌هایی که می‌فرستد یا دریافت می‌کند مانیتور می‌شود یا نمی‌شود، جایی ذخیره می‌شود یا نه و به‌طور کلی سطح امنیتی اپلیکیشن تا چه حدی است، اعتمادش جلب نمی‌شود. در طراحی پیام‌رسان‌ها پول و سرمایه لازم است اما کافی نیست. اگر سرمایه‌گذاری روی این اپلیکیشن‌ها صورت می‌گیرد باید برای آنها بیزنس پلن مطرح باشد تا مثلا بعد از ۵ سال روی پای خودشان باشند. یعنی امکانات و مزیت‌هایی داشته باشند که در رقابتی عادلانه کاربران را جذب کنند.