اهمیت ضلع شهروندی در منع به‌کارگیری کودکان زباله‌گرد‌

حامد فوقانی ـ دبیر گروه شهری

52روز از ابلاغیه شهردار تهران برای منع به‌کارگیری کودکان زباله‌گرد می‌گذرد و در این میان شاید خیلی‌ها بگویند همچنان کودکان و نوجوانانی را در محله خود می‌بینند که تا کمر درون سطل‌های مکانیزه پسماند فرو رفته‌اند و زباله‌های خشک را جدا می‌کنند؛ آنهایی که اغلب با ظاهری ژولیده و لباسی چرک بدون ماسک و دستکش، در تلاش هستند تا نان‌‌آور خانواده از میان طلای کثیف باشند. کودکان و نوجوانان زباله‌گرد، یکی از آخرین مسیرهای ناپسند و غیرقانونی کسب رزق و روزی را به‌خاطر بی‌وفایی روزگار انتخاب کرده‌اند. طفلان معصومی که بی‌صدا و آرام، کتاب و دفتر را کنار گذاشته‌اند و از سر ناچاری و البته ناآگاهی، خطراتی که سلامت‌شان را تهدید می‌کند، به جان خریده‌اند و از صبح تا شب گونی‌ها را پر از بطری، ظروف پلاستیکی و یکبارمصرف، نان خشک، قوطی‌های نوشابه، دورریزهای فلزی و... می‌کنند و تحویل دیگران (آنهایی که زباله‌های خشک را برای کسب درآمد خودشان به چرخه مصرف برمی‌گردانند) می‌دهند.
حال شاید جالب باشد بدانید که طبق آمار بهزیستی کشور، 55درصد کودکان کار، ایرانی نیستند و اغلب در زمینه‌های زباله‌گردی، آجرپزی و حمل بار به‌کار گرفته می‌شوند. در این بین، نکته اصلی نه به تبعیت کودکان، به مافیایی برمی‌گردد که با کمترین دستمزد، بدون توجه به مسائل بهداشتی و نیازهای فردی، آنها را به‌کار می‌گیرند. نخستین حلقه مشکل هم آن است که اساسا نباید افراد زیر 15سال به‌کار گرفته شوند. اگرچه در تعریفی دیگر در مواردی که کودکان به‌علت فقر اقتصادی یا فرهنگی خانواده‌ها مجبور به ترک تحصیل ‌شوند، یا اصلا از ابتدا سر کلاس درس حاضر نشوند یا اینکه به اجبار ساعات زیادی از شبانه روز را به‌کار کردن و درس خواندن در کنار هم مشغول شوند، سن کودکان کار بالاتر در نظر گرفته می‌شود. اینچنین افرادی که زیر ۱۸سا‌ل دارند و به هر طریقی درگیر فعالیت‌های شغلی اجباری شوند، مشمول تعریف کار کودک خواهند شد.حال چرا سن مهم است؟ پاسخ به این برمی‌گردد که خیلی از شهروندان طی روزهای اخیر، زمانی که نوجوانانی را که مشغول جست‌وجوی زباله‌های خشک هستند، می‌بینند، به تصور آنکه مشمول تعریف کودک کار نمی‌شوند، از ارائه گزارش به سامانه‌های 137 و 1888 منصرف می‌شوند. این حلقه دوم مشکل است. درصورتی که تعدادی از پیمانکاران متخلف با چنین ترفندی از یک‌سو نوجوانانی را که 18سال‌ دارند، به‌کار می‌گیرند و از سوی دیگر کودکانی را که سن‌شان به‌مراتب پایین‌تر است، به فعالیت در لابه‌لای انبوهی از زباله‌ها در گاراژها و گودال‌ها و به دور از چشم شهروندان وادار می‌کنند. تصویر گزارش صفحه7 امروز را که ببینید، بر این مسئله صحه می‌گذارید. پس باید در گزارش به شهرداری، دست دست نکرد؛ مطمئنا کارشناسان سامانه‌های مذکور شما را به‌خوبی راهنمایی می‌کنند.
بنابراین جدا از آنکه شهرداری و شورای شهر، سازمان‌های مردم‌نهاد، شورایاران، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی، رسانه‌ها و نهادهای قضایی در رابطه با منع به‌کارگیری کودکان کار و برخورد با سودجویان وظایفی را به‌عهده دارند، شهروندان نیز مسئولیت معرفی و دیده‌بانی را عهده‌دار هستند. شهروندان در واقع یک‌ضلع مهم از چند‌ضلعی در محدود‌کردن به‌کارگیری کودکان در جمع‌آوری زباله‌های خشک و ضایعات هستند.