شکارچیانی که برای نجات حیات‌وحش برخاسته‌اند
قرق بانان در محیط زیست چه می‌کنند و چه فرقی با محیط بانان دارند؟
خسرو خندان :
سال‌ها بود کسی جرأت نمی‌کرد از شکار و حمایت از آن در یک فرایند سازمان یافته نام ببرد. در مناظرات و گفت‌وگو‌ها شکارچی‌ها مذموم‌ترین افراد بودند و ریختن خونشان مباح . قرق‌های اختصاصی و موفقیت آنها در افزایش جمعیت حیات‌وحش، تا حدود زیادی این دیدگاه را تغییر داده است و عملگرایان را متقاعد کرده برای حفظ باقیمانده حیات‌وحش ایران چاره‌ای جز در چارچوب کشیدن این فعالیت که فارغ از اخلاقی یا غیراخلاقی بودن آن، در تمام مناطق طبیعی ایران و جهان رواج دارد، نیست. یکی از موفق‌ترین نمونه‌های قرق اختصاصی در ایران در کرمان گروه دوستداران طبیعت رفسنجان است که توانستند از معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست به واسطه 17برابر کردن جمعیت حیات وحش در منطقه تحت قرق خود لوح تقدیر دریافت کنند. اما چه تفاوتی میان محیط بانان و قرق بانان وجود دارد؟ آیا رویه آنها در حفاظت متفاوت است؟ چه امکاناتی دارند و چگونه از نیروهای خود دفاع می‌کنند؟ فرزاد مهدوی- رئیس هیأت مدیره گروه دوستداران طبیعت رفسنجان- به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
فعالیت قرق بانانی که در محدوده قرق شما فعالیت می‌کنند چه تفاوت و شباهت‌هایی با نیروهای محیط‌بانی دارد؟
کاری که قرق بانان در محدوده‌های قرق‌های اختصاصی انجام می‌دهند و کاری که محیط‌بانان در مناطق چهارگانه انجام می‌دهند به هم شباهت زیادی دارد. برای قرق‌بانی ما معمولا از نیروهای متخصص در حوزه حفاظت استفاده می‌کنیم به این معنا که بومی بوده و منطقه را بشناسند اما در استخدام به‌عنوان محیط‌بان، داشتن مدارک محیط‌زیستی نیز الزامی است. همچنین برای ما بسیار مهم است که قرق بانان با مسائل شکار آشنا بوده و ترفندهای شکارچیان را بشناسند و بتوانند آنها را گیر بیندازند.
به‌این ترتیب شما مدارک دانشگاهی را به‌هیچ عنوان مدنظر قرار نمی‌دهید؟
به‌هیچ وجه. مدرک دانشگاهی به درد ما نمی‌خورد. البته مدیرعامل انجمن ما فوق لیسانس در حوزه حیات وحش دارد و در دوره‌های مختلف حفاظتی شرکت کرده است اما کسانی که قرار است کار میدانی حفاظتی را انجام دهند باید به منطقه آشنا بوده و به لحاظ شرایط فیزیکی به‌گونه‌ای باشند که بتوانند شرایط سخت کوهستان، هوای بد، پیاده‌روی و سایر مخاطرات را تحمل کنند. علاقه‌مندی به ایفای این شغل از دیگر معیارهای ما برای انتخاب قرق‌بان است و ترجیح ما این است که جامعه محلی را در اولویت قرار دهیم. به‌عنوان مثال در قرق رفسنجان چند نفر از قرق‌بان‌ها که از شکارچیان قدیمی همین منطقه هستند را استخدام کرده‌ایم.
چه تعداد محیط‌بان و برای چه مساحتی به‌کار گرفته شده‌اند؟
ما 8 محیط‌بان داریم که از 126هزار هکتار حفاظت می‌کنند. تجهیزاتی هم که تاکنون از آنها برای حفاظت بهره گرفته‌ایم یک ماشین و دو موتور است.
به این ترتیب تقریبا مساحت منطقه قرق شما با مناطقی مانند پناهگاه حیات‌وحش خوش ییلاق برابری می‌کند و تقریبا تعداد نیروهای محیط‌بانی هم به یک اندازه است با این تفاوت که تجهیزات شما حداقلی‌تر است.
ما تنها در آغاز راه هستیم و تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم. امیدواریم که با منابع مالی حاصله از پروانه‌های شکار نیروهای قرق‌بانی را دوبرابر کرده و ماشین و موتور نیز به آن اضافه کنیم.
با این حال به‌نظر می‌رسد تفاوت معنادار شما با مناطق چهارگانه در این باشد که ما شاهد کاهش جمعیت حیات‌وحش در این مناطق و افزایش آن در قرق‌های اختصاصی هستیم.
زمان زیادی از وقت محیط‌بانان صرف کارها و فعالیت‌های اداری می‌شود؛ این امر نه‌تنها در رفسنجان بلکه در سایر مناطق نیز وجود دارد. درصورتی که در گروه دوستداران طبیعت رفسنجان تمام این فعالیت‌ها بر دوش مدیرعامل است و قرقبانان جز انجام فعالیت خود در منطقه نیاز نیست کار دیگری انجام دهند.
مرخصی و ساعات کاری در قرق‌های اختصاصی چگونه است؟
شرایط کاری فعلی ما 15روز در‌ماه است. در فصول گرم سال که هوا بهتر است در 15روز ماموریت 7الی 8شب نیز در منطقه حضور دارند. اما در زمستان ساعت کاری آنها از 5الی 6صبح شروع و تا شب ادامه دارد.
تخلف در هر قشر و گروهی هست و گاه این امر را در نیروهای محیط‌بانی نیز مشاهده می‌کنیم. آیا در قرقبانان به چنین مسئله‌ای برخورد کرده‌اید؟
تخلفات در هر شغل و حرفه‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد. درخصوص نیروهای قرق‌بانی هم ممکن است وجود داشته باشد. به‌عنوان مثال ما متوجه شدیم یکی از افراد استخدام شده در این قرق قصد دارد تخلف کند که در همان بدو کار به آن رسیدگی کردیم و یکی از نیروهای نامطمئن نیز اخراج شد. اما نیروهای دیگر بیش از 5 سال است با ما همکاری می‌کنند و به آنها اطمینان کامل داریم. باید توجه داشته باشیم که فساد می‌تواند در همه سیستم‌ها نفوذ پیدا کند اما در بخش خصوصی خیلی سریع خود را نشان می‌دهد، ممکن است در سایر سیستم‌ها این رسیدگی دیرتر اتفاق بیفتد. بسیاری از محیط‌بانان به لحاظ مالی در مضیقه هستند از این‌رو برخی خود را محق می‌دانند با تخلف‌ها، شرایط زندگی خود را بهتر کنند.
یکی از اتفاقاتی که در حوزه محیط بانی اتفاق افتاد بیمه تکمیلی درخصوص محیط‌بانان زیستگاه یوز بود که آنها را در مرتبه بهتری از سایرین قرار داد. آیا قرقبانان شما از چنین امتیازی برخوردارند.
قرق‌بان‌ها در قرق رفسنجان هم‌اکنون بیمه عادی هستند اما درصد هستیم برای آنها بیمه مسئولیت را اضافه کنیم. ما در مرحله پایه‌گذاری سیستم و درصدد ارتقای آن و بهبود شرایط قرق‌بان‌ها هستیم. اما در عین حال از نیروهای خود به اشکال مختلف حمایت می‌کنیم به‌عنوان مثال فردی، چندی پیش یکی از نیروهای ما را تهدید کرده بود. ما جمع شدیم و به فرد تهدید‌کننده هشدار دادیم یا موردی داشتیم که شکارچیان خانه یکی از قرقبانان را آتش زدند و ما مبلغی جمع‌آوری کردیم و به او کمک کردیم اتاق خود را بازسازی کند.
فارغ از مباحث اقتصادی و اشتغال زایی، فعالیت شما چه تأثیری داشته است؟
قرق‌بان‌ها در جامعه از وجهه اجتماعی برخوردارند. در رفسنجان هر کجا که می‌روند مردم مدام از آنها تقدیر می‌کنند و اکنون از افراد محترم جامعه هستند درحالی‌که شکارچی‌ها معمولا این جایگاه را ندارند.
پروژه قرق رفسنجان آیا در سطح ملی و بین‌المللی افتخاراتی کسب کرده است؟
در موضوع بین‌المللی ما تاکنون افتخاری کسب نکرده‌ایم. یکی از دلایل امر به حضور گسترده و جاافتادن قرق‌ها در اغلب کشورهای جهان برمی‌گردد که توانسته‌اند مدل‌های موفقی را عرضه کنند و این در حالی است که ما در ایران تازه شروع به این کار کرده‌ایم. در ایران ما توانسته‌ایم سازمان مردم‌نهاد برتر شده و همچنین جایزه صلح و محیط‌زیست را کسب کنیم. در سال گذشته نیز که ایده‌های برتر مورد تقدیر قرار گرفتند گروه دوستداران طبیعت رفسنجان موفق به دریافت لوح تقدیر شد.
در همینه زمینه :
