مسیحایی که دنیا را نجات می‌دهد

شبنم سیدمجیدی - سمیرا مصطفی‌نژاد
روزنامه‌نگار

7‌ماه از پیدایش بدترین بحران قرن می‌گذرد و مسابقه برای یافتن جام‌مقدس دنیای پزشکی یعنی همان واکسن کووید-19 ادامه دارد. ویروس کرونا از زمان شیوع در چین حدود 600هزار نفر را در سراسر جهان کشته و نزدیک به 14میلیون نفر را در 196کشور آلوده کرده است. نحوه متوقف کردن بیماری‌ همه‌گیری که اقتصاد جهانی را تخریب کرده، اکنون به یک مسئله چندمیلیارد‌دلاری برای تولیدکنندگان واکسن تبدیل شده‌است. سازمان بهداشت جهانی در جدیدترین ارزیابی خود در ‌ماه ژوئیه، 21کاندیدای واکسن را شناسایی کرد که در مرحله آزمایش‌های بالینی قرار دارند و تقریباً نیمی از آنها شرکت‌ها یا مؤسسات چینی هستند. بسیاری از شرکت‌ها هنوز در مرحله اول تولید واکسن قرار‌دارند که یعنی به‌دنبال تعیین ایمنی و دوز درست محصول هستند. اما برخی از آنها فاز دوم یعنی تعیین میزان اثرگذاری دارو را به پایان رسانده‌اند.

چین، آمریکا و انگلستان، سردمدار واکسن
در شرایطی که رسیدن به واکسن نهایی، باعث می‌شود همه‌گیری کرونا احتمالاً پایان یابد، حتی درگیری‌های ژئوپلیتیک به‌خاطر واکسن از همین حالا در حال وقوع است. واکسن‌های ساخته شده در کشورهای آمریکا، انگلستان و چین در مسابقه‌ای جهانی که حداقل 197شرکت‌کننده دیگر دارد، پیشتاز همه هستند. بر اساس نتایج منتشر شده،2 نامزد واکسن به مرحله سوم آزمایشات رسیده‌اند؛ یکی دانشگاه آکسفورد با همکاری شرکت داروسازی سوئدی- انگلیسی با نام آسترا زنکا و دیگری چین. به‌نظر می‌رسد هر دوی این واکسن‌ها ایمن هستند و پاسخ‌های خوبی داده‌اند. نتایج مراحل اولیه واکسن دیگری از شرکت مدرنا در آمریکا دلگرم‌کننده بوده و این واکسن هم در حال ورود به مرحله سوم آزمایشات است.
حداقل 16واکسن دیگر اکنون در کشورهای استرالیا، فرانسه، آلمان، هند، روسیه، کره‌جنوبی، آمریکا، انگلستان و چین در جریان آزمایش‌های مختلف قرار دارند و 5مورد از این واکسن‌ها وارد فاز آزمایش بالینی شده‌اند.

آنها چه می‌گویند؟ 
کارشناسان هر روز بیشتر مطمئن می‌شوند که دیگر جای سؤال نیست که آیا واکسن در دسترس قرار‌خواهد‌گرفت یا نه؟ باری بلوم استاد بهداشت عمومی دانشگاه هاروارد آمریکا، چند روز پیش به خبرنگاران گفت: «مطمئنا بیش از یک واکسن خواهیم داشت». او هشدار داد که «هنوز مشخص نیست کدام واکسن‌ها در این مسابقه پیروز می‌شوند و تا زمانی که واکسن‌ها فاز سوم آزمایشات را به پایان نرسانند نمی‌دانیم آنها در برابر کرونا چقدر مؤثر خواهند بود و تا چه مدت در برابر ویروس از ما محافظت می‌کنند».
بلوم درباره زمان تأیید نهایی واکسن گفت: «اگر چه 7‌ماه پیش کاملاً این موضوع دیوانه‌وار به‌نظر می‌رسید، اما حالا ژانویه 2021به‌نظر زمان واقع‌بینانه‌ای برای تأیید نهایی واکسن است».
ریچارد هورتون، سردبیر لانست به این سؤال محتاطانه‌تر پاسخ داده است: «اگر ما تا پایان سال 2021به واکسن برسیم، فوق‌العاده عالی عمل کرده‌ایم».
زکی امانوئل، رئیس گروه اخلاق پزشکی و سیاست‌های بهداشتی دانشگاه پنسیلوانیا این موضوع را بیشتر باز‌می‌کند؛«اینکه ما فقط 7‌ماه بعد از اینکه ژنوم ویروس را دریافت کردیم، 3واکسن داریم که به فاز3 آزمایش‌های رسیده‌اند، به‌معنای واقعی کلمه بی‌سابقه است. اگر 6تا 8‌ماه دیگر بتوانیم مجوز تأیید واکسن را بگیریم، باز هم در تاریخ جهان کاملاً بی‌سابقه است.» در این پرونده، جزئیات روند تولید واکسن در بعضی کشورهایی که بیشترین درگیری را با این موضوع داشته‌اند، بررسی خواهیم کرد.

آلمان
هزاران نفر داوطلب آزمایش واکسن کرونا

شرکت بیوتکنولوژی آلمانی با عنوان بیو ان تک، با همکاری شرکت پفیزر آمریکایی برای تهیه واکسن ویروس کرونا نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده است و به گفته رئیس اجرایی این شرکت، آمادگی دارد که تأیید نهایی را تا پایان سال‌جاری میلادی بگیرد.
دکتر اوگر ساهین به وال‌استریت‌ژورنال گفته است که چندصد‌میلیون دوز حتی تا قبل از تأیید نهایی قابل‌تولید است و حدود یک‌میلیارد دوز از این واکسن تا پایان سال 2021 تولید خواهد شد. انگلستان یکی از خریداران این واکسن است و 30میلیون دوز آن  را خریده است.
شرکت بیو ان تک، در اصل یک شرکت بیوتکنولوژی برای درمان سرطان است و یکی از 17بنگاه جهانی به شمار می‌آید که آزمایش‌های انسانی روی واکسن کووید-19را آغاز کرده است. این شرکت که در شهر ماینز مستقر است در سال 2008 توسط دکتر ساهین و همسرش دکتر اوزلوم تورچی(هر دو از فرزندان مهاجران ترک) تاسیس شد.
واکسن این شرکت با استفاده از فناوری معروف به RNA یا mRNA در حال تولید است. این واکسن در انتظار تأیید مقامات است تا مرحله آخر یعنی فاز سوم آزمایش‌های را در پایان ‌ماه ژوئیه آغاز کند. مرحله سوم آزمایش‌های روی 30هزار نفر انجام خواهد شد که انتظار می‌رود تا پایان سال 2020 تکمیل شود و بعد از آن شرکت به‌دنبال بازارهای جهانی خواهد‌بود.
شرکت دیگری نیز در آلمان به مراحل خوبی از تولید واکسن رسیده است. این واکسن در شهرهای مختلف در حال آزمایش است، اما اعلام آمادگی هزاران نفر در یکی از شهرهای کوچک آلمان برای شرکت در آزمایش‌های بالینی تعجب همگان را برانگیخت. حدود 4هزار نفر تا اواسط ژوئیه برای شرکت در آزمایش‌های بالینی واکسن کرونا‌ویروس در بیمارستان دانشگاه آلمان در شهر توبینگن در نزدیکی اشتوتگارت ثبت‌نام کردند. محققان اعلام کردند که تعداد زیاد داوطلبان بالقوه برایشان حیرت‌آور بوده است؛ چرا که معمولاً برای پیدا کردن افراد کافی که در آزمایش‌های پزشکی داوطلب شوند، به مشکل می‌خورند. مدیر این پروژه پیتر کرمنسر به خبرگزاری دویچه‌وله در آلمان اعلام کرده است که «برخلاف بقیه آزمایش‌های پزشکی، این بار واقعاً با یک موقعیت ویژه روبه‌رو شده‌ایم. معمولاً در پیدا کردن افراد کافی که تحت‌آزمایش قرار‌بگیرند، به مشکل می‌خوریم».
مطالعه بالینی این واکسن از اواسط ماه ژوئن از سوی شرکت آلمانی کیور ‌واک آغاز‌شد. از آن زمان حدود 50نفر در این شهر دارو را دریافت کرده‌اند. به گفته کرمنسر هنوز هیچ عارضه جانبی خاصی مشاهده نشده است. تعداد زیاد داوطلبان به این معنی است که همه آنها قادر به شرکت در آزمایش نخواهند بود. این مرحله در نظر دارد با 168نفر کل آزمایش را پیش‌ببرد.
علاوه بر شهر توبینگن، آزمایش‌های دیگری در شهرهای هانوفر، مونیخ و گنت در بلژیک از سوی این شرکت آلمانی در حال پیگیری است. این شرکت نیز روی واکسن mRNA کار می‌کند. محققان به این واکسن دستورالعمل ساخت پروتئین‌های ویروس کرونا را داده‌اند. پس از واکسینه‌شدن فرد، سلول‌های بدن او، این پروتئین را تولید می‌کنند که بدن، آن را به‌عنوان یک عنصر خارجی تشخیص می‌دهد. سپس آنتی‌بادی و دیگر موارد ایمنی در برابر آن را تولید می‌کند.
شرکت کیور‌ واک یک وام 84میلیون دلاری از بانک سرمایه‌گذاری اروپا برای پیشبرد این تحقیقات دریافت می‌کند. این پول به شرکت کمک می‌کند تا مرکز تولید واکسن را تکمیل و بتواند واکسن را به شکل انبوه تولید کند.
دولت آلمان در ‌ماه ژوئن اعلام کرد سهام 300میلیون یورویی این شرکت را خواهد خرید. به گفته این شرکت دارویی، نتایج اولیه آزمایش بالینی در ‌ماه آگوست اعلام خواهد شد.

روسیه
2 واکسن در دست آزمایش؛ تمام دارایی روس‌ها

روسیه روز چهارشنبه 15جولای اعلام کرد که نخستین دور از آزمایش بالینی واکسن تولید شده توسط وزارت دفاع و مرکز پژوهشی میکروب‌شناسی نیکولای گامالایا تکمیل شده‌ است. این آزمایش‌ در اواسط‌ماه ژوئن با حضور داوطلبانی از اعضای ارتش روسیه و تعدادی از افراد غیرنظامی آغاز شده بود. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که ابتدا گروهی 18نفره واکسن را دریافت کردند و برای 28روز در بیمارستان دانشگاه سچنووف ماندند تا به‌صورت روزانه تحت معاینه قرار گیرند. در این مدت، عملکرد حیاتی بدن داوطلبان در محدوده عادی باقی ماند بدون اینکه عوارضی شدید و جدی را تجربه کنند. به گفته سوتلانا ولتچیخینا، پژوهشگرارشد آزمایش، سیستم ایمنی داوطلبان وضعیت خوبی داشته و آنتی‌بادی‌های زیادی برای مقابله با ویروس در بدن آنها تولید شده‌ است. با این همه نتیجه‌گیری نهایی درباره واکنش‌های ایمنی داوطلبان باید توسط مؤسسه گامالیا که ساخت واکسن را به‌عهده داشته، در پایان‌ماه جولای اعلام شود. پس از آن وزارت بهداشت روسیه درباره ثبت واکسن و آغاز فاز بعدی آزمایش انسانی تصمیم خواهد گرفت. این واکسن متشکل از 2‌سرم‌وار حاوی آدنوویروس انسانی هستند که هریک آنتی‌ژن S ویروس جدید کرونا را حمل می‌کنند و با ورود به سلول‌های بدن انسان منجر به ایجاد واکنش ایمنی می‌شوند. واکسن ابتدا روی میمون‌ها و سپس از 18ژوئن 2020روی انسان‌ها به آزمایش گذاشته شد.
پیش از این نیز در ‌ماه می‌2020میخائیل موراشکو، وزیر بهداشت روسیه خبر از آغاز آزمایش بالینی واکسنی را داده بود. روسیه در آن زمان اعلام کرد  که کشورش همزمان درحال تحقیق روی 50پروژه مرتبط با کشف واکسن است. یکی دیگر از واکسن‌های روسیه توسط شرکت داروسازی دولتی مؤسسه وکتور در سیبری در دست تولید است. این شرکت در‌ماه آوریل برای آغاز آزمایش‌های بالینی اعلام آمادگی کرد و وزارت بهداشت روسیه نیز اعلام کرد پس از تأیید مثبت‌بودن نتایج آزمایش‌های حیوانی، اجازه آغاز آزمایش‌های انسانی را از 29ژوئن 2020به این شرکت داده است. شرکت وکتور می‌گوید 25نوع واکسن روی حیوانات آزمایش شدند و از میان آنها ۳نوع تأثیرگذارتر که بهترین وضعیت را برای تولید انبوه داشتند برای آزمایش انسانی برگزیده شدند. مدیرعامل مؤسسه وکتور ابراز امیدواری کرده‌است که آزمایش‌های بالینی این واکسن تا اواسط‌ماه سپتامبر، یعنی نهمین‌ماه سال میلادی، به پایان برسد و نتایج آن اعلام شود. از دیگر دستاورد‌های خبرساز روسیه برای تولید واکسن، حمله هکرهای روس به مراکز پژوهشی کشورهای آمریکا، کانادا و بریتانیا برای سرقت نتایج تحقیقات این مراکز در روند تولید واکسن بوده است. براساس گزارش نیویورک‌تایمز، آژانس امنیت ملی آمریکا روز 16جولای اعلام کرد گروهی از هکرهای روسیه که در حمله به سرور‌های حزب دمکرات آمریکا در سال 2016نیز دست داشته‌اند، در تلاش بوده‌اند تا اطلاعات مربوط به تولید واکسن کرونا را از سرور دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و دیگر سازمان‌های درمانی به سرقت ببرند. این گروه که با وزارت اطلاعات روسیه در ارتباط است، APT29 نام دارد و در تلاش بوده تا اطلاعات شرکت‌های دیگر را به سرقت ببرد تا از آنها برای پیشبرد سریع‌تر پژوهش‌های تولید واکسن خود استفاده کند. به گفته مقامات اطلاعات آمریکایی، هدف این گروه خرابکاری در تلاش‌های دیگر کشورها در مسیر ساخت واکسن کرونا نبوده است. این اقدام روس‌ها از شکلی جدید از رقابت میان مسکو و واشنگتن شبیه به دوران جنگ سرد خبر می‌دهد؛ دورانی که در آن جاسوس‌ها در تلاش بودند اطلاعات فناوری‌های جدید یکدیگر را طی رقابت فضایی به سرقت ببرند.

آمریکا
چشم امید به  3شرکت جویای واکسن

تنها چند روز از اعلام خبر خوش نتایج مثبت واکسن شرکت آمریکایی مدرنا در آزمایش‌های بالینی می‌گذرد. روز 15جولای 2020دکتر آنتونی فائوچی متخصص‌ارشد بیماری‌های عفونی در آمریکا اعلام کرد نتایج آزمایش واکسن کووید-19شرکت مدرنا روی انسان امیدبخش بوده و به همین دلیل وارد فاز نهایی آزمایش شده است. این واکسن در شرایطی وارد فاز نهایی آزمایشی شده که مقامات آمریکایی انتظار تولید واکسن نهایی را تا پایان همین تابستان دارند. این دارو که محصول شرکت مدرنا، وابسته به مؤسسه ملی بهداشت آمریکاست، آزمایش نهایی واکسن خود را از 27جولای روی 30هزار نفر آغاز خواهد کرد تا از اثربخشی دارو برای مهار ویروس کرونا اطمینان حاصل کند. دانشمندان مدرنا می‌گویند سیستم ایمنی بدن 45نفری که در مرحله پیشین آزمایش، واکسن را دریافت کرده‌اند، بهبود قابل توجهی در برابر بیماری پیدا کرد. در خون این افراد آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده‌ای ایجاد شد که مقدار این آنتی‌بادی‌ها با میزان آنتی‌بادی تولید شده در بدن نجات‌یافتگان کرونا برابری می‌کند. نتایج مثبت این آزمایش در نشریه معتبر نیوانگلند منتشر شده است. اگرچه تضمینی وجود ندارد اما دولت آمریکا امیدوار است نتایج فاز نهایی آزمایش واکسن جدید مدرنا تا پایان سال‌جاری مشخص شود که در این صورت رکوردی جدید در فرایند تولید واکسن ثبت خواهد شد. داوطلبانی که در مرحله پیش این دارو را دریافت کرده‌اند با عوارضی مانند تب و لرز، سردرد و بی‌حالی مواجه شده‌اند که معمولا این عوارض میان تمامی واکسن‌ها رایج است. نتایج مثبت به‌دست آمده تنها داوطلبان جوان را شامل شده و نتیجه آزمایش روی داوطلبان مسن‌تر هنوز منتشر نشده است.
دولت آمریکا همچنین در تاریخ هفتم جولای 2020اعلام کرد که به شرکت نواوکس مبلغ 1.6میلیارد دلار پرداخت خواهد کرد تا روند تولید واکسن کرونا را تسریع کند. این بزرگ‌ترین معامله‌ای است که تاکنون برای سرعت‌بخشیدن به روند تولید واکسن کرونا انجام شده است. این مبلغ با هدف تولید 100میلیون دوز از واکسن جدید این شرکت تا اول سال 2021پرداخت خواهد شد؛ البته اگر اثرگذاری واکسن جدید در آزمایش‌های بالینی به اثبات برسند. این معامله برای شرکت نواوکس قماری بزرگ است زیرا این شرکت مستقر در مریلند آمریکا تا به امروز دارویی را روانه بازارها نکرده است. با بسته‌شدن این قرارداد، ‌مبلغ سرمایه‌گذاری دولت فدرال برای سفارش واکسن‌های جدید مقابله با کرونا به ۴میلیارد دلار رسیده است. این مبلغ در قالب عملیاتی به نام «عملیات سرعت‌بخشی» دولت فدرال آمریکا به شرکت‌ها و مؤسسه‌های داروسازی پرداخت می‌شود. این عملیات تاکنون به 6شرکت که لزوما تمامی آنها آمریکایی نیستند، مبالغی را پرداخت کرده و روند پیشروی هریک از آنها در تولید واکسن متفاوت است. شرکت آمریکایی مدرنا یکی از این شرکت‌هاست که تاکنون 500میلیون دلار از دولت پول دریافت کرده و البته مانند نواوکس تا به امروز دارویی را روانه بازار نکرده است. مدرنا از فناوری ژنتیک برای سرعت بخشیدن به روند تولید واکسن خود استفاده می‌کند.
امید دیگر آمریکا در تولید زودهنگام واکسن کووید-19شرکت جانسون و جانسون است که انتظار می‌رود فاز نهایی آزمایش انسانی خود را در اواخر‌ ماه جولای آغاز کند. این شرکت دراواسط‌ماه ژوئن اعلام کرد که شرکت دارویی جنسن وابسته به این شرکت قصد دارد فرایند تولید واکسن کووید-19را به واسطه آغاز فاز یک و ۲ آزمایش انسانی واکسن Ad26.COV2-S تسریع بخشد. در ابتدا قرار بود این واکسن در اوایل‌ماه سپتامبر به آزمایش گذاشته شود اما زمان آغاز آن تا نیمه جولای جلو افتاد. هنوز نتایج این فاز از آزمایش انسانی واکسن شرکت جانسون و جانسون منتشر نشده است.

ترکیه
همکاری با روسیه برای تولید واکسن

ترکیه برای ساخت و تولید واکسن دست به دامن همکاری‌های بین‌المللی شده است. بنابر گفته‌های مقامات این کشور در ماه‌های گذشته، ظرفیت تولید واکسن در این کشور وجود ندارد و حتی اگر بتوانند به واکسن برسند، نمی‌توانند پیش از دیگر کشورها آن را به تولید انبوه برسانند.
بر همین اساس عضو کمیته مقابله با ویروس کرونا در وزارت بهداشت ترکیه در ‌ماه آوریل گفته بود که تلاش‌های زیادی برای ساخت واکسن انجام شده است، اما ترکیه توانایی تولید مقادیر زیادی واکسن را ندارد. پروفسور مفتح جیهان، همچنین گفت که کشورهای زیادی در مورد این مسئله آمادگی بیشتری نسبت به ترکیه دارند و آنها قبلاً ‌واکسن‌هایی برای سایر ویروس‌ها تولید کرده‌اند. او ادامه داد: امکانات آنها از پیش آماده است. آنها به محض تولید واکسن، آن را در دوزهای انبوه تولید خواهند‌کرد. البته این کشورها نیز با خط پایان کشف واکسن حداقل یک سال فاصله دارند و از آنجا که ما مرکزی برای تولید واکسن نداریم، این روند برایمان طولانی‌تر خواهد بود.
جیهان در حالی این اظهارات را عنوان کرد که دولت ترکیه اعلام کرده بود از مؤسسات و محققان این کشور برای یافتن واکسن حمایت می‌کند.
درست یک‌ماه بعد از این صحبت‌ها بود که محی‌الدین یاسین نخست‌وزیر مالزی، اعلام کرد این کشور آماده همکاری با ترکیه برای تولید واکسن کووید-19 است. 
محی‌الدین گفت که او و رجب‌طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه توافق کرده‌اند که از توانایی دو کشور در مبارزه با ویروس کرونا و در مواجهه با چالش‌های این ویروس استفاده کنند.
حدود یک‌ماه بعد از این صحبت‌ها، ترکیه اعلام همکاری با یک کشور دیگر را اعلام کرد. وزیر بهداشت ترکیه، اوایل ژوئیه گفت که این کشور و روسیه در زمینه ساخت واکسن ویروس کرونا توافق کرده‌اند و آزمایشات بالینی با همکاری مشترک این دو کشور انجام می‌شود.  فخرالدین کوجا وزیر بهداشت این کشور گفت: مشاوران علمی 2کشور قرار است دور دوم مذاکرات را در اواخر هفته جاری برگزار کنند.
کوجا گفت: در مجموع 22دانشگاه و مرکز تحقیقی در ترکیه در تلاشند تا واکسن را بسازند و 4مورد آنها نیز به مرحله آزمایش روی حیوانات رسیده‌اند.
این وزیر همچنین گفت که ترکیه فواید داروی مالاریا یعنی هیدروکسی‌کلروکیلن را مشاهده کرده‌است و با وجود نگرانی‌های مطرح شده در مورد این دارو، تجویز آن را برای بیماران مبتلا به کووید-19 ادامه خواهد داد. کوجا گفت که بر خلاف سایر کشورها، ترکیه از ابتدای شیوع کووید-19 از این دارو استفاده کرده است.
روسای جمهور 2کشور، ولادیمیر پوتین از روسیه و رجب‌طیب اردوغان از ترکیه در 18‌ماه می ‌گفت‌وگوهای تلفنی انجام دادند و رهبر روسیه بر اهمیت همکاری منطقه‌ای از جمله توسعه تکنیک‌های درمانی برای مقابله با کووید-19و تولید واکسن تأکید کرد. آنا پوپووا، رئیس نظارت بهداشتی روسیه در تاریخ 22می ‌گفت که مسکو و آنکارا برای همکاری مشترک در تولید واکسن ضد‌ویروس آماده‌اند. بنابراین شاید ترکیه با کمک روسیه بتواند به توانایی تولید انبوه واکسن دست‌یابد.

ایران
تداوم اخبار امیدبخش درباره تولید واکسن داخلی

ایران نیز مشابه دیگر کشورهای جهان همزمان با ورود ویروس کرونا و آغاز همه‌گیری تلاش‌های خود را برای کشف واکسن کووید-19آغاز کرد. از نیمه دوم اسفند‌ماه، پژوهش‌ها در زمینه درمان کووید-19توسط گروه‌ها و شرکت‌های مختلف ایرانی آغاز شد اما اطلاعاتی که در رسانه‌ها درباره جزئیات کار و روند پیشرفت منعکس شده‌است، بدون جزئیات و کلی هستند. دکتر امیرعلی حمیدیه، دبیر ستاد توسعه سلول‌های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در اردیبهشت سال 99اعلام کرد که محققان فعال حوزه سلول بنیادی در شرکت‌های دانش‌بنیان توانسته‌اند همپای تمام مراکز علم و فناوری جهان فعالیت خود را در حوزه کرونا آغاز کنند و تاکنون فعالیت‌های متعددی انجام داده‌اند. به گفته او، محققان در حوزه‌های تولید محصولات مختلف مورد نیاز در بحران کرونا، تحقیق  کرده‌اند و  در تولید واکسن‌های دست‌ورزی، تحقیق و تولید داروهای ضدویروس، سلول درمانی و استفاده از سلول‌های مزانشیمی و استفاده از سلول‌های طبیعی کشنده فعالیت دارند. حمیدیه گفت که چند گروه علمی در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادین برای افزایش ایمنی بدن در درمان کرونا فعالیت دارند که نتایج پژوهش‌های آنها تا اواخر تابستان مشخص می‌شود. همچنین او به پروژه شرکت دانش‌بنیانی اشاره کرد که درحال تولید دارویی ضدویروس بود؛ دارویی که به گفته حمیدیه تولید آن همزمان توسط یک شرکت آمریکایی نیز در دست بررسی بوده است.
در خردادماه سال‌جاری نیز مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد مبارزه با کرونا اعلام کرد که نتیجه پژوهش‌های یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه تولید واکسن کرونا تا مهرماه مشخص خواهد شد. به گفته او خبرهای به‌دست‌آمده از بعضی از پروژه‌های پژوهشی نشان از تأثیر مثبت تکنیک‌های در دست بررسی روی میزان بستری و بهبودی بیماران دارد؛ تحقیقاتی که بیشتر روی سلول‌درمانی و پلاسمادرمانی متمرکزند و درمان‌های پیشرفته‌ای هستند اما برای ورود به پروتکل کشوری باید تحقیقات جامع و کامل‌تری روی آنها انجام شود. دکتر نمکی، وزیر بهداشت چهارم تیرماه از کار گسترده ایران بر روی تهیه واکسن‌های مرتبط با کووید-19خبرداد و گفت: 2تیم بسیار برجسته در شرکت‌های دانش‌بنیان در حال فعالیت هستند که راه بسیار خوبی را در پیش گرفته‌اند اما هنوز برای اعلام نتایج زود است. در همان دوره رئیس کمیته علمی مقابله با کرونا از بسته‌شدن قرارداد درخصوص تولید واکسن‌های ویروس کرونا در کشور خبر داد که با فناوری mRNA ساخته شده‌اند. همچنین براساس جدید‌ترین اخبار اعلام شده از سوی وزیر بهداشت، ۲ تا ۳ تیم پژوهشی پیشرفت‌های بسیار خوبی در زمینه تولید واکسن کووید-19داشته‌اند. سعید نمکی روز 27تیرماه سال‌جاری اعلام کرد  که نتایج این پژوهش‌ها در مدل‌های حیوانی جواب‌های بسیار خوبی داشته‌اند و ابراز امیدواری کرد  که آزمایش انسانی این واکسن‌ به‌زودی آغاز شود. نمکی گفت: ایران پا به پای 5کشور بزرگ جهان روی کووید-19کار می‌کند و از دیگر کشورها عقب نیست. نمکی همچنین از فعالیت 57گروه تحقیقاتی برای تولید داروی بیماری کرونا خبر داد و گفت: این گروه از دانشمندان ایرانی روی دستورالعمل‌های دارویی متنوعی تحقیق می‌کنند و نتایج به‌دست آمده آنها در کمیته‌ای علمی متشکل از 50نفر از برجسته‌ترین دانشمندان کشور مورد بازبینی و بررسی قرار می‌گیرد. مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی اما معتقد است امکان دسترسی به واکسن کرونا زودتر از 5یا 6‌ماه آینده امکان‌پذیر نیست. این متخصص روز 28تیر با اعلام این خبر گفت هر آنچه بعضاً درباره تولید واکسن عنوان می‌شود، تبلیغات است. او با تأکید بر این مطلب که ایران هم روی ساخت واکسن کار می‌کند اعلام کرد: آنچه مسلم است ایران تکنولوژی تولید واکسن را دارد و هر زمان ساخت آن به تأیید برسد، می‌تواند آن را در داخل کشور تولید کند.

چین
آزمایش‌های انسانی بدون مجوز

چین درحالی در تلاش است تا در رقابت جهانی تولید واکسن کرونا به مقام اول دست پیدا کند که آزمایشگاه‌هایش هنوز نتوانسته‌اند از زیر بار اتهام‌هایی که در رابطه با نشت ویروس کرونا به آنها وارد شده، خلاصی یابند و اعتبار آنها همچنان در مجامع جهانی لکه‌دار است. پیش از آغاز بحران کرونا نیز شرکت‌های داروسازی چین با تولید چند داروی بی‌اثر اعتبار خود را زیرسؤال برده بودند. 6‌ماه پس از ظهور نخستین مورد ابتلا به کرونا در شهر ووهان، چین به سرعت فرایند کشف و تولید واکسن را آغاز کرد و درحال حاضر چندین آزمایش بالینی را در دست اجرا دارد. محققان چینی از به‌دست‌آمدن نتایج امیدبخش اولیه از تست‌های انسانی و حیوانی خبر داده‌اند و مقامات چینی امیدوارند اوایل سال جدید میلادی نخستین دوزهای واکسن را وارد بازار کنند. آکادمی علوم پزشکی ارتش چین ازجمله مراکزی است که با همکاری شرکت داروسازی کن‌سینو درحال پژوهش روی واکسن کروناست و حدود یک‌ماه پیش توانست تأییدیه آغاز آزمایش‌های انسانی واکسن کووید-19را که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته ژنتیک ساخته است، به‌دست آورد. دولت چین در ‌ماه ژوئن به ارتش اجازه ویژه‌ای داد تا واکسن آزمایشی Ad5-nCoV شرکت کن‌سینو‌بیولوژیکز را روی سربازان ارتش چین آزمایش کند. شرکت کن سینو فاز اول و دوم آزمایش بالینی این واکسن را در‌ماه مارس انجام داد تا به نخستین شرکت داروسازی در جهان تبدیل شود که واکسنی را به مرحله آزمایش انسانی رسانده است. در‌ ماه می ‌نیز با انتشار مقاله‌ای علمی نتایج به‌دست آمده از تست‌های انسانی را مثبت و بدون عارضه اعلام کرد. دولت چین در راستای تسریع روند ساخت واکسن، مجوز فرایند آزمایش سریع را صادر کرده‌است؛ به این معنی که فازهای پیش‌بالینی مانند آزمایش‌های حیوانی و دیگر شکل‌های پژوهشی همزمان انجام شوند، نه یکی پس از دیگری؛ روندی که عده‌ای از دانشمندان چینی نیز با آن مخالفت و آن را خطرناک توصیف کرده‌اند. شرکت داروسازی سینو‌فارم از دیگر شرکت‌هایی است که در تلاش برای تولید سریع واکسن کرونا، پیش از دریافت مجوز از دولت برای آغاز آزمایش‌های انسانی، داروی ابداعی خود را روی کارمندان خود، ازجمله روی مدیران‌ارشد شرکت آزمایش کرده است. این اقدام چه از روی فداکاری باشد چه زیرپا گذاشتن هنجارهای اخلاقی بین‌المللی، توجه را بیشتر جلب رقابت شدید میان کشورهایی می‌کند که در تلاشند نام خود را به‌عنوان نخستین کشور تولید‌کننده واکسن ثبت کنند. چین درحال حاضر خود را به‌عنوان شرکت‌کننده‌ای قدرتمند نشان داده‌ است. 7 مورد از 19واکسن در دست تولیدی که در گوشه و کنار جهان در مرحله آزمایش انسانی هستند، به چین تعلق دارند یا با مشارکت چینی‌ها تولید شده‌اند. در این شرایط، سینو فارم و کن‌سینو اعلام کرده‌اند پژوهش‌هایشان وارد مرحله نهایی شده‌ است. چین و سینوفارم روی فناوری کاربردی و قدیمی سرمایه‌گذاری سنگینی کرده‌اند: واکسنی غیرفعال که از کشت ویروس کامل در آزمایشگاه و کشتن آن حاصل می‌شود، همان تکنیکی است که واکسن فلج‌اطفال را تولید کرد. رقبای غربی چین از فناوری‌های جدید و کمتر آزموده‌شده‌ای استفاده می‌کنند که پروتئین پوشاننده ویروس را هدف قرار می‌دهد. سینو‌فارم ادعا دارد پیش از دریافت مجوز آغاز آزمایش‌های بالینی انسانی، 30داوطلب برای دریافت واکسن اعلام آمادگی کرده‌اند. این شرکت اقدام غیراخلاقی خود را با پوششی از روحیه فداکاری تزئین کرده‌ است درحالی‌که فاز اول آزمایش انسانی معمولا به مجوز نهادهای قانونگذار دارویی هر کشور نیاز دارد تا درصورت وجود شواهد و مدارک کافی از آزمایش‌های انسانی مبنی بر ایمن‌بودن دارو، مجوز را صادر کنند.

انگلیس
صاحب 190میلیون دوز واکسن

انگلیس از پیشگامان ساخت واکسن کرونا در دنیا به شمار می‌آید و 190میلیون دوز واکسن را از 3شرکت مختلف خریده است. دانشگاه آکسفورد از ماه‌ها پیش ساخت واکسن و انجام آزمایش‌های آن را آغاز کرد و اخیراً اعلام شد که واکسن ساخته شده توسط این دانشگاه بی‌خطر به‌نظر می‌رسد و واکنش‌های ایمن داشته است. آزمایش‌های بالینی روی 1077نفر نشان داد که تزریق این واکسن منجر به ساخت آنتی‌بادی و سلول‌های T شکل می‌شود که می‌توانند با ویروس کرونا مبارزه‌کنند. این یافته‌ها بسیار امیدوارکننده هستند اما هنوز هم خیلی زود است که گفته‌شود این واکسن کارکرد درستی دارد. در نتیجه آزمایش‌های در مقیاس بزرگ‌تری در حال انجام است. در این مرحله بیش از 10هزار نفر در انگلیس در آزمایش‌های شرکت خواهند‌کرد. البته با توجه به کاهش تعداد مبتلایان به کووید-19 در انگلیس، علاوه بر مردم این کشور، آزمایش‌های روی 30هزار نفر در آمریکا، 2هزار نفر در آفریقای‌جنوبی و 5هزار نفر در برزیل انجام خواهد‌شد. انگلستان از قبل 100میلیون دوز از این واکسن را سفارش داده است. ‌ماه گذشته 4کشور عضو اتحادیه اروپا یعنی فرانسه، آلمان، ایتالیا و هلند توافقنامه خرید 400میلیون دوز از واکسن دانشگاه آکسفورد را امضا کردند. شرکت آسترا زنکا که با همکاری دانشگاه آکسفورد واکسن را تولید می‌کند، می‌گوید ظرفیت تولید 2میلیارد دوز واکسن کووید-19را دارد. این شرکت موافقتنامه‌های مشابهی با آمریکا و انگلستان با عنوان «ائتلاف برای نوآوری‌های آماده‌سازی‌ اپیدمیک» امضا کرده است. دولت انگلستان برای آنکه خیالش راحت شود، روی 2واکسن دیگر برای مقابله با کووید- 19سرمایه‌گذاری کرده است تا شانس دریافت واکسن را برای مردم خود افزایش‌دهد. انگلیس برای خرید 90میلیون‌دوز از 2واکسن که تولید کشورهای فرانسه و آلمان هستند، به‌منظور ایمن‌سازی‌ سلامت کارکنان بهداشت و درمان که در خط‌مقدم مقابله با ویروس قرار‌دارند، اقدام کرده است. این دو واکسن، متفاوت از واکسنی هستند که دانشگاه آکسفورد روی آن کار می‌کند و دولت انگلستان قبلاً 100میلیون دوز از آن را خریده است.
این اقدامات دولت باعث شده تا اقبال عمومی برای شرکت در آزمایش‌های مربوط به واکسن‌های کووید-19بیشتر شود. امید می‌رود تا ‌ماه اکتبر 500هزارنفر برای این آزمایش‌های داوطلب شوند. آلوک شارما، وزیر تجارت این کشور گفت که انگلیس 30میلیون دوز از واکسن mRNA که توسط شرکت آلمانی بیو ان تک و غول داروسازی آمریکا یعنی شرکت پفیزر تولید شده، قرارداد امضا کرده است. این شرکت اخیراً نتایج مثبت آزمایش‌های اولیه را اعلام کرده که نشان می‌دهد واکسن تولیدی آنها بی‌خطر است؛ اگر چه دوزهای بالاتر آن عوارض جانبی نشان داده‌است.
از دیگر سو دولت بریتانیا متعهد شده 60میلیون دوز واکسن ویروس کرونا را از شرکت والنوا فرانسه خریداری کند. این واکسن نسبت به نمونه‌های دیگر پیشرفت کمتری داشته است، اما با روشی متفاوت از شرکت بیو ان تک کار می‌کند. این واکسن در شعبه شرکت والنوا در اسکاتلند تولید می‌شود.
شرایط مالی و هزینه‌های این قراردادها افشا نشده است.

کره شمالی
تولید واکسن؛ ابزار تبلیغاتی

کره‌شمالی می‌گوید به مسابقه تولید واکسن کووید-19 پیوسته است. مسابقه‌ای که پیش از این در برخی از بهترین ذهن‌های پزشکی دنیا تدوین شده است، در حال شکل‌دادن به پدیده‌ای است که میلیاردها‌دلار می‌ارزد. البته نباید انتظار داشت که کره‌شمالی به این زودی‌ها بتواند در این زمینه بین پیشتازها قرار‌گیرد. اگر بخواهیم صحبت‌های کمیسیون علمی و فناوری ایالتی کره‌شمالی را باور‌کنیم، آزمایش‌های بالینی برای واکسن داخلی این کشور در حال انجام است و اکنون در حال بررسی نحوه پیشبرد مرحله سوم هستند که شامل آزمایش‌های انسانی در سطح وسیع‌تری می‌شود. ممکن است این ادعا برای دنیای خارج از کره‌شمالی مشکوک به‌نظر‌برسد. مسابقه تولید واکسن یکی از دلهره‌آورترین و پرفشارترین چالش‌های علمی و فناوری است که دنیا در تاریخ اخیر به یاد می‌آورد. برای رسیدن به این واکسن باید مبالغ هنگفتی هزینه کرد و ملت‌ها برای برنده شدن در مسابقه‌ای که برتری علمی آنها را نشان و غرور ملی آنها را شکل می‌دهد، سرمایه‌گذاری سنگینی می‌کنند. با این حال، کره‌شمالی یکی از نابه‌سامان‌ترین سیستم‌های بهداشتی کره‌زمین را دارد و برای چندین دهه به کمک سازمان بهداشت جهانی توانسته است برای مردم خود واکسیناسیون انجام‌دهد. این واقعیت نیز وجود دارد که پیونگ‌یانگ هرگز به‌طور علنی وجود ویروس کرونا در کشور را تأیید نکرده است. بنابراین چرا کشوری که ادعا می‌کند حتی یک مورد ابتلا به کووید-19 نداشته و در شرایط سخت اقتصادی قرار دارد، زمان، پول و منابع خود را صرف تهیه واکسن می‌کند؟
پاسخ ساده‌ای به این سؤال وجود ندارد اما به‌احتمال زیاد ترکیبی از ترس از ویروس و همچنین تلاشی است برای متقاعد کردن مردم کره‌شمالی که کیم جونگ اون، رهبر این کشور یک‌بار دیگر خود را با چالش مواجه می‌کند تا از مردم خود محافظت کند. کره‌شمالی شمالی جزو نخستین کشورهایی بود که کووید-19برای آن یک تهدید جدی قلمداد می‌شد؛ چرا که اکثر کارشناسان معتقدند سیستم مراقبت‌های بهداشتی این کشور به سرعت مغلوب همه‌گیری خواهد‌شد. بسیاری از تجهیزات پزشکی این کشور به برق قابل‌اعتماد یا آب جاری دسترسی ندارند. دارو و سایر تجهیزات نیز اغلب در این کشور با کمبود مواجه است. از طرف دیگر کره‌شمالی برتری‌هایی نسبت به دیگر کشورها دارد. آنها به سرعت اقدامات خنثی‌کننده‌ای که در سایر کشورها اجرای آنها کندتر پیش‌می‌رود، تصویب می‌کنند. از این گذشته، آنها به شدت افرادی که وارد کشور می‌شوند را کنترل می‌کنند و معمولاً فقط تعداد کمی از گردشگران، دیپلمات‌ها و امدادگران وارد آن می‌شوند. همچنین رفت‌وآمدهای مردم این کشور نیز به‌شدت تحت کنترل است. کیم هم اوایل‌ ماه ژوئیه گفت که تلاش‌های کشورش درخشان بوده است. اما به مقامات کشور هشدار داد که از خود راضی نشوند؛ چرا که بحران هنوز ادامه دارد.
با این حال پیونگ یانگ باید مسابقه تولید واکسن را پشت درهای بسته دنبال کند. آن هم در شرایطی که بعضی از رقبا شرکت‌های بزرگ دارویی‌ای هستند که بیشتر از کل اقتصاد کره‌شمالی ارزش دارند. بنابراین تولید واکسن کرونا برای کره‌شمالی از نظر مالی توجیهی ندارد. با وجود این به پتانسیل تبلیغاتی آن نگاه کنید تا تصویر اتفاقاتی که در این کشور در جریان است برایتان واضح‌تر شود. خبرگزاری‌های دولتی این کشور در گزارش‌های خود می‌نویسند:«استعدادها، علم و فناوری، مهم‌ترین سرمایه و سلاح استراتژیک ما هستند. این استعدادها تحسین جهانی را برانگیخته‌اند. به لطف دانشمندان و تکنسین‌های ما قدرت و منزلت کره‌شمالی در عرصه بین‌المللی نشان داده می‌شود».