رنج‌های گوته برای ایرانیان
ترجمه‌های نصرالله فلسفی در شکل‌گیری ادبیات تازه فارسی موثر بود
علی بزرگیان
در ابتدای قرن۱۳۰۰، چون موجی از ترجمه آثار ادبی ایران را فراگرفت، مترجمان جوان و تازه‌نفسی پا به میدان گذاشتند و فارسی‌زبانان را با آثار ادبی مغرب‌زمین آشنا کردند.
در مجلاتی چون دانشکده و شرق آثاری از بودلر، گوته، لامارتین، شیللر، لافونتن، دانته، روسو، اسکار وایلد و گوته ترجمه شد و مترجمانی چون مسعود فرزاد، بزرگ علوی، عبدالحسین میکده، محمدعلی گلشائیان، رضا کاویانی و دیگران از مترجمان آن متون بودند. در بین آن مترجمان، نصرالله فلسفی نامی آشنا بود. مترجمی که کار ادبی‌اش را با شاعری آغاز کرد و با ترجمه «تاریخ انقلاب کبیر روسیه» (۱۳۰۳) به جهان ترجمه وارد شد و با ترجمه «سرگذشت ورتر» (رنج‌های ورتر جوان) گوته در سال۱۳۰۵ به شهرت رسید. نصرالله فلسفی در سال‌های ابتدایی قرن، با ترجمه «بیچارگان» یا همان «بینوایان»، از معرفی‌کنندگان ویکتور هوگو به ایرانیان شد.
بیچارگان متن منظوم رمان هوگو بود که سال۱۳۰۵ منتشر شد. در کنار ترجمه منتخب اشعار ویکتور هوگو، نصرالله فلسفی در مقاله‌ای در سال‌های ابتدایی قرن، در پنج‌سالگی درگذشت هوگو، این نویسنده فرانسوی که در آن ایام از محبوب‌ترین نویسندگان غربی در ایران بود دست به معرفی او زد. وقتی در سال۱۳۶۰ درگذشت، محمدابراهیم باستانی‌پاریزی به یاد او نوشت: «فلسفی از سال۱۳۴۳ به تقاضای شخصی بازنشسته شد و چون زن و فرزند نداشت، اغلب ایام عمر را در خارج گذراند... در این اواخر سخت ضعیف و ناتوان شده بود، قلب او نیز یاری نمی‌کرد و طبیبان ایرانی و فرنگی، دستگاهی که به قول خودش، برای حرکت قلب، با باتری کمک می‌فرستاد، در سینه او نصب کرده بودند و این خود دردی بر دردها افزوده بود... با مرگ مرحوم فلسفی، در محفل ادبی ایران که در 60-50 سال اخیر کورسویی بر پهنه فرهنگ قرون متمادی می‌زد، آخرین شمع، یا یکی از آخرین شمع‌های آن افسرد».
