یادداشت
آیا گسل مشا فعال شده است؟
علی بیت‌اللهی- رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی
آنچه از دیرباز مسلم و مبرهن بوده، این است که گسل فشاری مشا، گسلی است کاری و لرزه‌زا و داده‌های موجود نشان می‌دهد که زمین‌لرزه‌های زیر به سبب کاری‌شدن گسل مشا روی‌داده است:
-زمین‌لرزه 23فوریه 958میلادی با بزرگی 7/7
- زمین‌لرزه 1075 هجری (1665میلادی) گستره دماوند، با بزرگی 6/5
- زمین‌لرزه 1665میلادی با بزرگی 5/6
- زمین‌لرزه 1802میلادی گستره دماوند و مازندران
- زمین‌لرزه خفیف 20ژوئن 1811میلادی دماوند
- زمین‌لرزه خفیف ژوئن 1815میلادی دماوند
- زمین‌لرزه 27مارس 1830میلادی دماوند - شمیرانات با بزرگی تخمین‌زده 7/1 و تعدادی دیگر از زمین‌لرزه‌های نوین که آخرین زمین‌لرزه تأثیر‌گذار آن نیز با بزرگی 5/1 در 19اردیبهشت 1399رخ داد و در تهران نیز احساس شد.
گسل مشا به‌دلیل قرارگیری مراکز جمعیتی در اطراف آن، اهمیت خاصی دارد؛ به‌طوری‌که در شعاع 10کیلومتری این گسل لرزه‌زا، 8شهر و 201آبادی از شرق تا غرب واقع شده است. 260582نفر جمعیت شهری و 94603نفر جمعیت روستایی (براساس آمار سال 1395) در امتداد گسل مشا و تا فاصله 10کیلومتری از طرفین آن ساکن هستند.
کیفیت واحدهای مسکونی واقع در امتداد گسل مشا نیز معرف توجه جدی به ارتقای شاخص سازه‌ای در این نوار لرزه‌زاست. در طول گسل مشا از شرق تا غرب تهران، تعداد واحدهای مسکونی شهری اسکلت‌دار 70924واحد و تعداد واحدهای روستایی 15934واحد است. تعداد واحدهای فاقد اسکلت شهری 11043واحد و تعداد واحدهای فاقداسکلت روستایی 13639واحد است. این وضعیت اهمیت توجه جدی به فعالیت لرزهای گسل مهم و فعال مشا را دو‌چندان می‌کند.
اما نکته‌ای که انگیزه اصلی تهیه این یادداشت شد، سخنی بود که در روز 25تیرماه1399، بعد از برگزاری جلسه مدیریت بحران شهر تهران، در رسانه‌ها انعکاس زیادی یافت و آن عبارتی به این مضمون بود که «گسل مشا فعال شده است.»
با هدف ارزیابی کمی این سخن، همه زلزله‌های رخ‌داده از انتهای سال1375تا امروز (بازه زمانی 24ساله) که توسط شبکه لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران جمع‌آوری شده بود، در اطراف این گسل، تفکیک شد. با هدف اینکه قضاوت عددی واقع‌بینانه‌ای از فعال‌شدن بیشتر آن نسبت به زمان به‌عمل بیاید، زلزله‌های واقع روی این گسل و محدوده‌های اطراف آن، به‌ترتیب سال تفکیک شد و نمودار ستونی آن رسم شد. نتایج نشان می‌دهد که از نظر تعداد رخداد، زلزله‌های با بزرگی بالای 2/5 در سال2015 سپس در سال2010 و نیز در سال2008 به‌ترتیب با بیشترین تعداد رخداد ثبت شده که عمده آنها نیز در بخش شرقی این گسل بوده است.
امسال و تا این زمان، تعداد رخداد زمین‌لرزه‌ها نسبت به 15سال گذشته، افزایش قابل‌توجهی نشان نمی‌دهد (با احتساب تعداد زلزله‌ها در ماه) و لذا از نظر نگارنده، این عبارت که گسل مشا فعال شده است، دارای ابهام است؛ زیرا گسل مشا گسل فعالی به شمار می‌رود که در طول دهه‌های اخیر از سمت فیروزکوه تا دماوند و شرق تهران، موجب رخداد زمین‌لرزه‌های متعددی شده است. از عبارت «گسل مشا فعال شده است» استنباط این مفهوم که «زلزله‌ای بزرگ در راه است»، به‌نظر نگارنده، صحیح نیست و چنین برداشتی از نرخ رخدادهای لرزهای، کارشناسانه نمی‌نماید. آنچه مسلم است و در سطور بالا به‌طور خلاصه ذکر شد، محدوده شرقی تهران، لرزه‌خیزی بالایی دارد و این واقعیتی است دیرپا و نه مختص این هفته‌ها و ماه‌ها، که حداقل بر پایه زلزله‌های 14تا 24ساله اخیر می‌توان آن‌را به‌وضوح مشاهده کرد.
