نبرد خاموش ترکیه و عربستان در لبنان

رسانه‌های لبنانی هفته‌های گذشته چندین گزارش درباره افزایش نفوذ ترکیه در این کشور منتشر کرده‌اند؛ گزارش‌هایی که البته هنوز روشن نیست روایتگر واقعیت است یا موجی تازه از پروپاگاندای سعودی در لبنان علیه ترکیه. در این گزارش‌ها به‌طور مشخص مسئله نفوذ نرم ترکیه در استان طرابلس (شمال لبنان) مورد توجه قرار گرفته است؛ استانی که پایگاه سنتی حامیان عربستان سعودی و اصلی‌ترین منطقه اهل سنت لبنان به شمار می‌آید. جالب آنکه تنها سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به لبنان نیز 10سال قبل از یکی از روستاهای همین استان آغاز شد. تمام اینها در حالی است که طی سال‌های اخیر و در سایه تضعیف نقش عربستان سعودی در لبنان، میل برخی شهروندان اهل سنت این کشور به الگوی ترکیه و حرکت به مدار منطقه‌ای آنکارا نیز بیشتر شده است؛ امری که نشانه‌های آن را می‌توان در بالا بردن تصاویر اردوغان یا پرچم‌های ترکیه در جریان اعتراضات اخیر در طرابلس مشاهده کرد.
روزنامه الاخبار نیز که اخیرا از زاویه‌ای دیگر این موضوع را مورد بررسی قرار داده در گزارش خود می‌نویسد: با وجود تحولات و اتفاقات متعدد در 10سال گذشته، افزایش نقش ترکیه در لبنان روندی ثابت داشته است، واقعیتی که نشانه‌های آن کاملا روشن بوده و از قضا، شباهتی هم به الگوی کشورهای عربی خلیج‌فارس در ریخت و پاش‌های مالی ندارد!
الگوی مورد نظر روزنامه الاخبار و البته برخی دیگر از رسانه‌های لبنانی، ایجاد شبکه‌های امنیتی در پوشش فعالیت‎‌های اجتماعی و البته ارسال سلاح به داخل لبنان است. این نگرانی‌ها مخصوصا با ناآرامی‌های محدود اخیر در طرابلس میان برخی افراد مسلح با ارتش لبنان شدت گرفته است. الاخبار در این‌باره می‌نویسد: طی ماه‌های گذشته شایعات متعددی درباره نقش ترکیه در حمایت از برخی جریانات سازمان یافته در طرابلس منتشر شده است؛ از کنفرانس حامیان بهاء الحریری (برادر سعد الحریری و رقیب وی) گرفته تا موتورسوارانی که چندین بار با استفاده از سلاح، مانع از حرکت ارتش به سوی برخی روستاهای شمالی در طرابلس شده‌اند. انگشت اتهام در تمام این موارد، به سوی سازمان اطلاعات ترکیه نشانه رفته است؛ مخصوصا پس از آنکه محمد فهمی، وزیر کشور لبنان از نقش «یک کشور خارجی» در این تحولات امنیتی سخن گفت.
ماجر از کجا شروع شد؟
چشم‌انداز ترکیه برای نفوذ در لبنان تقریبا همزمان با چرخش بنیادین این کشور به سوی همسایگان شرقی، مخصوصا سوریه آغاز شده است. در همان مقطع زمانی سفر اردوغان به لبنان، سلسله قراردادهای تجاری-اقتصادی این کشور با سوریه در سال‌های 2009 و 2010 کلید خورد؛ قراردادهایی که اگرچه نوید شراکتی استراتژیک و بلندمدت را می‌داد اما خیلی زود به نبردی امنیتی و بعدتر، جنگ آشکار میان 2 کشور تبدیل شد. طی این 10سال، نیروهای اسلامگرای منطقه، مخصوصا سازمان اخوان‌المسلمین به اصلی‌ترین معبر ترکیه برای نفوذ در کشورهای عربی تبدیل شده‌اند؛ امری که به‌نظر می‌رسد در پرونده لبنان نیز تکرار شود.
در گزارش شبکه الجدید لبنان با اشاره به این پیشینه آمده است: امروز می‌توان گفت حضور ترکیه در لبنان ابعاد متفاوتی پیدا کرده اما در نهایت یک هدف واحد را دنبال می‌کند؛ توسعه نفوذ در شمال و مشخصا در میان مسلمانان اهل سنت. این بخشی از نبرد میان ترکیه با امارات و عربستان بر سر رهبری اهل سنت است که به‌تدریج در لبنان وارد مراحل جدی‌تری خواهد شد. برای درک ابعاد متفاوت نفوذ ترکیه در شمال لبنان کافی است به فعالیت‌های مدنی و اقتصادی این کشور طی 10سال گذشته نگاهی داشته باشیم. اکنون تعداد دانشجویان لبنانی که از دانشگاه‌های ترکیه پذیرش گرفته و البته به زبان ترکی هم مسلط هستند از مرز 10هزار نفر عبور کرده است. به موازات این فرصت‌ها، خدمات اجتماعی و عمرانی ترکیه برای شهروندان اهل سنت لبنان در شمال نیز به‌تدریج افزایش یافته است. محوریت این خدمات با سازمان تیکا (آژانس همکاری و هماهنگی‌های ترکیه؛ یکی از بازوهای نرم سیاست خارجی این کشور) است؛ از احداث جاده‌های بین روستایی گرفته تا حفر چاه آب و سازماندهی کمک‌های انسانی و غذایی. همچنین باید توجه داشت که بخش عمده کمک‌های انسانی قطر به لبنان نیز معمولا در راستای اهداف ترکیه به‌کار گرفته می‌شود. اعطای پناهندگی به علمای شاخص سلفی (مخصوصا پس از کاهش حمایت‌های عربستان از این گروه‌ها)، شناسایی شهروندان لبنانی با اصلیت ترکمان برای اعطای اقامت ترکیه، شناسایی نیازهای دقیق بازار لبنان برای تامین کالاهای نسبتا ارزان‌قیمت و جذب سرمایه‌گذاران لبنانی برای ورود به بخش کشاورزی ترکیه از دیگر اقدامات این کشور طی 10سال گذشته برای توسعه نفوذ نرم خود در مناطق شمالی عنوان می‌شود. جالب آنکه نبرد پنهان سعودی-ترکی بر سر نفوذ در جامعه اهل سنت لبنان، به‌طور قابل توجهی بر وضعیت حزب المستقبل (اصلی‌ترین پایگاه سیاسی اهل سنت) نیز تأثیر گذاشته است. به نوشته روزنامه الاخبار، بخش نه چندان اندکی از مقامات حزب، ازجمله برخی چهره‌های نزدیک به سعد الحریری به همکاری با ترکیه گرایش پیدا کرده‌اند؛ آن هم در شرایطی که هیچ چشم‌اندازی از سوی امارات و عربستان برای حمایت از متحدینشان در لبنان وجود ندارد.