ما دست‌شستن را یاد گرفته‌ایم

نگار حسینخانی ـ روزنامه نگار

تصاویر در آغوش گرفتن مادران و پدران در کاورهای پلاستیکی، دیدارهای پشت پنجره و احوالپرسی‌های فاصله‌دار همان‌قدر که چند‌ماه پیش عجیب و فانتزی به‌نظر می‌رسید، امروز عادی و رویه‌ای روزمره شده است. دیگر از آن بوسه‌های آبدار و بغل‌های تنگ خبری نیست. دیگر از آن مهمانی‌های وقت و بی‌وقت و شرکت‌ کردن‌های گاه‌وبیگاه در عروسی و عزا اثری نمانده است. انگار چهره‌های پشت ماسک، ما را در سرزمین تازه‌ای فرود آورده است؛ هر چند دور و ناشناخته، اما نو و یادگرفتنی. در اینجا تأثیرات مثبت کرونا را با حسن موسوی‌چلک- جامعه‌شناس و رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران- مرور کرده‌ایم.



 با توجه به اینکه ویروس کرونا، بعضی روابط اجتماعی مانند بوسیدن، دست دادن‌های اغراق‌آمیز، مهمانی‌های فرمایشی و... را محدود کرده است، می‌توان شیوع آن را، آغازی برای اصلاح روابط اجتماعی دانست؟ 
روابط مردم در برقراری ارتباط و انتقال احساسات و عواطف، در هر جامعه‌ای متناسب با فرهنگ آن جامعه است. دست دادن و روبوسی در کشور ما، بخشی از فرهنگ اجتماعی ایران تلقی می‌شود. همینطور که کشورهای دیگر به‌گونه خاص خود و متناسب با فرهنگ‌شان این عواطف را بروز می‌دهند. بین اعراب، احوالپرسی به گونه‌ای دیگر است. حتی در یک کشور نیز مولفه‌های فرهنگی در نحوه انتقال صمیمیت، محبت و احترام تأثیرگذار است. ممکن بود عده‌ای برایشان این روابط خوشایند و برای عده‌ای ناخوشایند باشد. اما در دوره شیوع کرونا به‌علت روش‌های انتقال این ویروس در دستورالعمل‌ها، مواردی در تعاملات پیشنهاد شد که با آنچه انجام می‌دادیم متفاوت بود. بحث بر سر مثبت و منفی بودن نیست، اما بعضی از رفتارها تغییرات‌شان از جایی آغاز می‌شود. درباره کرونا هم می‌توان اینگونه گفت که ابراز ارادت‌هایمان در شرایط حاضر احتمالا دیگر مانند گذشته نباشد. مردم حالا پذیرفته‌اند و حتی پس از کرونا هم خیلی‌ها این تغییر سبک رفتار را رعایت خواهند کرد. کرونا کمک‌کننده ارتقای بهداشت فردی و محیط خواهد بود. کرونا هم تمام شود، ما دست‌شستن را یاد گرفته‌ایم. رعایت بهداشت فردی و محیط حساسیت‌برانگیزتر شد. بنابراین توانسته بر این بخش از رفتارمان تأثیرگذار باشد. اکنون نیز غالب مردم این موارد را رعایت می‌کنند. حتی این درباره روابط اعضای خانواده و فرزندان و والدین نیز حاکم است. پذیرش آن سخت است؛ سه بوسه، بغل کردن و دست زدن به شانه فرد مقابل کم‌کم از بین خواهد رفت.
 این به‌معنای کم‌رنگ‌تر شدن روابط و از بین رفتن آن نخواهد بود؟ 
نه. این عادت است. بعید می‌دانم دست ندادن روی کیفیت روابط عاطفی اثرگذار باشد. در عید بازدید‌ها محدود شده ولی اکنون روابط شمایل دیگری گرفته است. با پیامک و تماس این دلتنگی‌ها را برطرف خواهند کرد.
 حساسیت مردم برای حفظ سلامت و دوری‌گزینی از بیماران کرونا و مشکوک به ویروس باعث فاصله‌های قابل توجهی شده است. تا جایی که فرد بیمار گاهی درصدد انکار بیماری خود برمی‌آید. چرا ماهیت این بیماری از ویروسی همه‌گیر تبدیل به برچسبی برای دوری گزیدن بدل شد؟
ویروس کرونا انگ ندارد. اگر کسی حتی در داخل خانواده، مبتلا شد، به‌راحتی می‌تواند پس از گذراندن دوره نقاهت بیماری دوباره در اجتماع حاضر شود. در مقطعی که زمان انتقال ویروس است فرد باید حقوق دیگران را رعایت کند اما برچسب زدن و دوری از آدم‌ها نباید روابط را مخدوش کند و باعث قهر اجتماعی شود. البته ترس از بیماری ممکن است باعث بروز رفتارهای اشتباه شود، اما این نیز از ناشناختن بیماری نشأت می‌گیرد. طرد بیمار نه اخلاقی و نه انسانی است. ما حق زندگی داریم و نباید بیمار را در جزیره‌ای قرار دهیم. این ویروس چنین ماهیتی ندارد و مشکلی برای بیمار ایجاد نخواهد کرد.
 برگزاری مراسم عزا و عروسی جزء لاینفک زندگی ماست که اکنون مختل شده است. چطور باید این مسیر را طی کرد؟
درباره ازدواج باید بپذیریم اکنون در شرایطی هستیم که نباید فرصت‌های دورهمی ایجاد کنیم. بیشترین افراد مبتلا در 2 محیط عزا و عروسی مبتلا شده‌اند. عقل حکم می‌کند وقتی خطر سلامت را تهدید می‌کند، محتاط باشیم. اما فرایند سوگ در تسلای خاطر اطرافیان اثرگذار است. عزاداری با وجود سابقه‌ای که در فرهنگ ما دارد، نیازمند درک خانواده‌ها نسبت به شرایط است. با تماس، پیامک و تماس تصویری می‌توانند این دوران را سپری کنند. خانواده‌هایی که این فرایند را به‌طور کامل طی نمی‌کنند، ممکن است در آینده با مشکلاتی روبه‌رو شوند. آنچه امروز طی می‌کنیم در فرهنگ عزاداری ما نیست. به همین‌خاطر مشاوره سوگ، برای این افراد الزامی است.
 اما اگر این روابط را تا خانواده‌ها کوچک کنیم، کرونا روی این کانون‌های کوچک اجتماعی چه تأثیراتی داشته است؟
تعارض بین خانواده‌ها و فرزندان در بحران کرونا خود را نمایان‌تر کرد. البته باید گفت، کرونا چنین شرایطی ایجاد نکرد، این ویروس نشان داد ما خانواده بودن را بلد نیستیم. اما آنچه اتفاق افتاد در ناکارآمدی ساختار خانواده و ضعف آن بود. خانواده‌ها باید بدانند در چنین شرایطی اگر نتوانند به تفاهمی برسند و گفت‌وگوی منطقی با هم داشته باشند، تنش را بیشتر خواهند کرد. خلاف تصور موجود باید به این موضوع اعتراف کرد که خشونت‌های خانگی در این دوران بیشتر نشده، بلکه بروز پیدا کرده است. مهم این است افراد در خانواده مجهز به مهارت مدیریت باشند. وقتی دوران قرنطینه و مانایی این ویروس طولانی می‌شود، بعضی کارها، کارکرد خود را از دست می‌دهد. اما می‌توان از این بزنگاه به‌عنوان فرصت استفاده کرد. بعضی‌ها هم بودند که در همین دوران از تصمیم طلاق صرف‌نظر کردند. تصمیم گرفتند فرصت بیشتری به هم بدهند و به بی‌ارزش بودن توقعات‌شان پی بردند. اما چون این بازه زمانی طولانی شده و ما خلاقیت لازم را برای استفاده وحفظ این ارتباط کیفی نداریم، ممکن است با مشکلاتی هم روبه‌رو شویم.
 پس به زعم شما ویروس کرونا وجه مثبت و تأثیرات با اهمیتی هم داشته است.
قطعا هر بحرانی هر چند کارکرد منفی داشته باشد، وجوه مثبتی نیز دارد و کرونا نیز یکسری رفتارهای ما را اصلاح کرده و پیامی برایمان دارد که زندگی با مهربانی ادامه‌دار خواهد بود. بعضی آیین‌های دست و پاگیر را می‌توان حذف یا اصلاح کرد و اصرار به ادامه آن نداشت. این نیز می‌تواند با کاهش هزینه‌ها همراه باشد که منافع دیگری را در پی خواهد داشت. گرچه این ویروس در اقلام بهداشتی هزینه را افزایش داده، اما کارکردهای مثبت زیادی نیز داشته است.