آغاز پروژه نجات‌مرجان‌های خلیج‌فارس

زهرا رفیعی- خبرنگار

 فاز مطالعاتی طرح احیای مرجان‌های خلیج‌فارس به اتمام رسیده و به‌زودی عملیات اجرایی برای نجات مرجان‌های خلیج‌فارس آغاز می‌شود. این طرح ملی است ولی به‌دلیل آسیب گسترده صنایع نفتی به مرجان‌های خارک و خارکو، فاز اول پروژه از این جزایر شروع خواهد شد.
8درصد از مرجان‌های جهان در خلیج‌فارس قرار دارد ولی مدت‌هاست به‌دلیل ورود آلاینده‌های شهری و صنعتی و همچنین تغییر نحوه صید و گسترش بی‌رویه آن بخش عمده‌ای از سواحل مرجانی کشور از بین رفته است. احیای مرجان‌ها سال‌هاست که موضوع تحقیقات دانشگاهی بود. ولی عملا به مرحله احیا نرسید. مرجان‌ها به‌دلیل نقشی که برای زادآوری و محل زیست آبزیان ایفا می‌کنند به‌عنوان یک اکوسیستم زنده بسیار اهمیت دارند.
 فرهاد قلی‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر درخصوص دلیل از بین رفتن مرجان‌های خلیج‌فارس به همشهری می‌گوید: ورود پساب‌های نفتی در سواحل خارک اکوسیستم‌های مرجانی را از بین برده است. به همین دلیل با کمک یکی از شرکت‌های ملی نفت بخشی از اقدامات احیایی انجام شده است. به گفته او، این اقدام در ردیف فعالیت‌های نوینی است که به‌صورت رسمی برای نجات مرجان‌های خلیج‌فارس آغاز شده. احیای مناطق مرجانی با کشت آبسنگ‌ها به‌معنای احیای زیستگاهی است که آغازگر زنجیره غذایی آبزیان است. پروژه‌های احیای مرجان‌های خلیج‌فارس حتی به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد و تاکنون هیچ یک از آنها به نتیجه نرسیده است. براساس آنچه مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر به همشهری گفته است، طرح جدید احیای مرجان‌های خلیج‌فارس شامل چند مرحله است که ۲سال به‌طول می‌انجامد. به‌گفته قلی‌نژاد، فاز مقدماتی طرح نجات مرجان‌ها شامل بررسی وضع موجود و نمونه‌برداری‌های لازم است.

احیای بدون پایش، دور ریختن پول است
مرجان‌ها، گونه‌های حساسی هستند که به کوچک‌ترین تغییرات محیطی واکنش نشان می‌دهند. از آنجا که مرجان‌ها پس از اتصال به یک زیرساخت سخت، دیگر تکان نمی‌خورند و از طریق جوانه‌زدن تکثیر می‌شوند، مراقبت از این گونه حساس به‌خصوص پس از احیای محیط‌های آسیب دیده اهمیت زیادی دارد.
پروین فرشچی، معاون سابق محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز موفقیت پروژه ملی نجات مرجان‌های خلیج‌فارس را در پایش طولانی‌مدت طرح می‌داند و به همشهری می‌گوید: اجرای پروژه‌های احیا بدون پایش دائمی نتایج کارساز نیست. به‌طور مثال چند سال پیش لایروبی‌ سواحل چابهار انجام شد که همراه با جابه‌جایی مرجان‌ها بود. اما بعد از 2 سال، این پروژه دیگر پیگیری نشد و منطقه مرجانی به پایداری نرسید و از بین رفت. بنابراین بدون پایش بلندمدت چندین ساله امکان احیای مرجان‌های خلیج‌فارس وجود ندارد. واکنش مرجان‌ها به آلودگی‌های صنعتی و شهری، فعالیت‌های اکتشافی صنعت نفت، روش صید ترال، گرمایش جهانی، اسیدیته شدن دریا و کدر شدن آب، مرگ است. مرجان‌ها گونه‌های متعددی دارند و به روش‌های مختلف احیا می‌شوند. ولی به اعتقاد مینو فرشچی، متخصص بیولوژی دریایی، بدون اطلاع از تنوع‌زیستی مرجان‌ها در خلیج‌فارس و عوامل تخریب آنها نمی‌توان به احیای این گونه کمک کرد. به‌گفته او، اگر قرار باشد فعالیت‌های انسانی در مناطق مرجانی مدیریت نشود، احیای آنها خرج اضافی است. چون مناطق مرجانی جدید برای استقرار و پایداری در محیط نیاز به زمان چندساله دارند.

انسان و مرگ مرجان‌های خلیج‌فارس
مرجان‌ها به 2گونه سخت و نرم تقسیم می‌شوند. مرجان‌های خلیج‌فارس که عمدتا از گونه سخت هستند در تلفیق مشخصی از میزان نور، شوری آب، دما (۱۸ تا ۱۹درجه دما در زمستان و تا ۳۲درجه در تابستان) و عمق (3 تا 25متر) زندگی می‌کنند.
گرمایش جهانی نیز بیشترین تأثیر را بر مرجان‌های خلیج‌فارس می‌گذارد. محمد مقدس، پژوهشگر حوزه اقیانوس‌ها و فعال محیط‌زیست خلیج‌فارس در این‌باره به همشهری می‌گوید: نخستین دلیل مرگ مرجان‌ها در خلیج‌فارس گرما و در درجه دوم انسان است. صیادان با انداختن لنگر به درون آب‌های کم عمق و کشیدن آن و همچنین استفاده از روش صید ترال یا تورهای گرگور (وسیله صید ماهی و خرچنگ) باعث شکسته شدن شاخه‌های مرجانی می‌شوند. عواملی مثل بیماری‌های طبیعی و توفان نقش کمی در مرگ مرجان‌ها دارد. خلیج‌فارس گرم‌ترین آب جهان را دارد و با تغییرات اقلیمی این آب گرم‌تر از قبل می‌شود. به گفته مقدس، مرجان‌ها برای زندگی با یک گونه از پلانگتون‌ها همزیستی دارند. با افزایش گرما پلانگتون‌ها اکسیژن بیشتری تولید می‌کنند در نتیجه مرجان‌ها برای فرار از مسمومیت، پلانگتون را رها می‌کنند و پس از مدتی می‌میرند.
دمای خلیج‌فارس همچون سایر نقاط جهان رو به افزایش است و چند سال قبل دمای آب در خلیج‌فارس به حدود 35درجه رسید و بیش از نیمی از مرجان‌های ایران نیز به همین دلیل جان باختند.
محمد مقدس، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست با اشاره به غواصی‌های خود در بیشتر آب‌های مرجانی کشور می‌گوید: 95درصد از مرجان‌های جزایر هنگام، هرمز، لارک، کیش و قشم مرده‌اند ولی در حوالی لاوان، هندورابی و ابوموسی به‌دلیل اینکه فعالیت‌های انسانی و ماهیگیری کمتر است، وضعیت مرجان‌ها بهتر است. البته برخی از گونه‌های مرجانی همچون مرجان‌های توده‌ای به گرما و رسوب آب مقاوم‌تر هستند و مرجان‌های شاخ گوزنی که از گونه‌های بسیار ارزشمند خلیج‌فارس بودند همگی از بین رفته‌اند.
احیای مرجان‌ها به اعتقاد محمد مقدس، علاوه بر اینکه نیاز به حفاظت از مزرعه مرجانی پس از کشت دارد، باید توسط تیم اجرایی متخصص انجام شود.