شبکه‌های اجتماعی
چه شد که کار ما به تلگرام رسید؟
بررسی علل و سیاست‌هایی که باعث شد تا یک پیام‌رسان یکه‌تاز میدان اطلاع‌رسانی ایران با ۴۰ میلیون کاربر شود
این روزها بار دیگر بحث تلگرام، شایعات فیلترینگ آن و پافشاری بر مهاجرت کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی حتی به قیمت بستن خارجی‌ها داغ شده است. شاید تا همین چند سال قبل خیلی‌ها در کشور اصلا نامی از تلگرام نشنیده بودند. پیام‌رسان‌های دیگر هم که بیشتر نقشی برای تبادل پیام‌های شخصی داشتند یا مختل می‌شدند یا با فیلترینگ، کاربران دسته‌جمعی به اپلیکیشن جدید کوچ می‌کردند. تلگرام اما حالا مثل هیچ کدام از موارد گذشته نیست و پرونده آن را با ۴۰ میلیون کاربر داخل کشور نمی‌توان با گذشته مقایسه کرد و تصور داشت با فیلترینگ آن کاربران به فضای دیگری مهاجرت می‌کنند. اما چه شد که فضای مجازی ایران به جایی رسید که تلگرام به یکه‌تاز میدان پیام‌رسانی و حتی اطلاع‌رسانی تبدیل شد؟
در گوشه رینگ با فیلترینگ
شاید بتوان جواب این سؤال را در یک جمله از مصاحبه ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی با روزنامه خراسان پیدا کرد: «اینها (تلگرام) خیلی هوشیارانه ما رابه گوشه‌ای برده‌اند؛ البته تندروهای داخلی هم با حمایت از بستن توییتر و فیس‌بوک و... به آنها کمک کرده‌اند.»
واقعیت این است در دوره‌ای که پیام‌رسان‌هایی از قبیل وایبر و واتس‌اپ و وی‌چت، یکی پس از دیگری، مسدود می‌شدند، تلگرام این اقبال را داشت که مورد توجه کاربران ایرانی قرار بگیرد، دوره‌ای که فیلترینگ فوری در دستور کار دولت نبود. پس از این مرحله بود که خلاقیت‌های توسعه‌دهندگان تلگرام در زمینه ایجاد گروه‌ها، سوپرگروه‌ها، کانال‌ها و بهینه‌سازی عملکرد این پیام‌رسان، توانست تلگرام را به محبوب‌ترین پیام‌رسان (و شاید حتی محبوب‌ترین اپلیکیشن موبایلی) در بین ایرانی‌ها تبدیل کند. پایگاه کاربران تلگرام از همان آغاز مورد توجه گروه‌های سیاسی و اجتماعی مختلف قرار گرفت تا این پیام‌رسان حتی در نقش یک زیرساخت رسانه‌ای ظاهر شود و به آوردگاهی برای جناح‌ها و دیدگاه‌های مختلف تبدیل شود؛ آوردگاهی که در دوره انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر، توانست نقشی کلیدی در تبلیغات نامزدهای ریاست‌جمهوری بازی کند.
در واقع تلگرام که دبیر شورای‌عالی فضای مجازی آن را از لحاظ فنی شماره یک دنیا می‌داند، بدون آنکه سر سوزنی در داخل کشور سخت افزار و نرم افزار و پلتفرم در اختیار داشته باشد، ۴۰ میلیون کاربر داخلی را با هم مرتبط می‌کند این اپلیکیشن در زمانی مشهور شد که هیچ رقیبی نداشت. از داخلی‌ها که خبر چندانی نبود و رقبای خارجی دیگر به لطف فیلترینگ از میدان رقابت خارج شده بودند. خصوصیات تلگرام هم باعث شد تا خیلی سریع مهاجرت دسته‌جمعی کاربران ایرانی صورت بگیرد و حتی بسیاری از کسانی که زمانی احساس می‌کردند به پیام‌رسان نیاز ندارند، تلگرام را روی گوشی‌های خود نصب کردند. در واقع بستن بسیاری از سرویس‌ها و پلتفرم‌های مشهور از سرویس‌های وبلاگ گرفته تا اپلیکیشن‌های پیام‌رسان در کنار نبود نمونه داخلی قابل اتکا و مورد اطمینان کاربران همه شرایط را برای تلگرام مهیا کرد.
در دوره‌ای که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی رشدی قارچ‌گونه دارند، فیلتر کردن چند مورد از این شبکه‌ها، حکم تلاش دون‌کیشوت در مبارزه با آسیاب‌های بادی را خواهد داشت. همانطور که تخلف رانندگان نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای برای مسدود کردن اتوبان‌ها باشد، وجود محتوای نامناسب در بستر تلگرام و هر سایت و شبکه مجازی دیگری، بهتر است به مسدود شدن‌شان ختم نشود. همانگونه که قوانین راهنمایی و رانندگی برای برخورد با رانندگان متخلف ایجاد شده، به‌نظر می‌رسد بهترین اقدام در برابر محتواها و اقدام‌های مخرب در فضای مجازی هم، ایجاد بستر قانونی مناسب و شفافی برای برخورد با متخلفان باشد؛ چارچوبی که بتواند هم بر تولید و انتشار محتوای مخرب نظارت داشته باشد و به شفاف‌ترین شکل ممکن جنبه‌های فنی این نوع شبکه‌ها را پوشش دهد و در عین حال تضمین‌کننده خصوصی ماندن حریم خصوصی افراد باشد.
ما از تلگرام غول ساختیم
امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی، دبیر هیأت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی به همشهری می‌گوید: «اتفاقی که بین چند شبکه اجتماعی افتاد باعث شد که انحصار برای یک پیام رسان ایجاد شود. وقتی فیس‌بوک، یوتیوب، توییتر و...که شبکه‌های اجتماعی تعاملی بودند بسته شدند و فقط یک مسیر باز ماند، کاربران به سمت آن مسیر حرکت کردند، خواه ناخواه برای آن گروه جدید یک رانت ایجاد کرده‌ایم.» در واقع ما خودمان با بستن همه راه‌ها، پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌های دیگر تلگرام را به غول تبدیل کرده و حتی صاحبانش را ثروتمند کردیم. در دنیای جدید کاربر به‌عنوان یک سرمایه بالقوه مهم است. پیام‌رسان‌ها پس از گذشت مدتی از فعالیت‌شان برای ادامه حیات خود به مدل درآمدی نیاز دارند تا بتوانند هزینه‌هایشان را تأمین کنند. فیس‌بوک چندی پیش واتس‌اپ را با قیمت ۱۹میلیارد دلار خریداری کرد. در واقع مارک زوکربرگ برای خرید واتس‌اپ که در آن زمان ۴۵۰ میلیون کاربر داشت، ۱۹ میلیارد دلار به‌صورت نقدی و سهام پرداخت کرد، یعنی به ازای هر کاربر ۴۲ دلار. تلگرام در حال حاضر در جهان 100میلیون کاربر فعال دارد.
در همینه زمینه :