نگاه نخست
گره آلودگی هوا و سلامت فردی در رکاب دوچرخه است
مریم نخعی‌پور- کارشناس حمل‌ونقل و ترافیک شهری
چند سالی است که آلودگی هوا یقه برخی از روزهای بهار و تابستانی تهران را می‌گیرد که عامل مهم آن پدیده‌ای به نام اُزن است. اگرچه اُزن مثل ذرات منواکسیدکربن چندان رنگ خاکستری بر آسمان نمی‌زند اما تأثیرات نامطلوبی که بر سلامت شهروندان می‌گذارد، دست کمی از آن ندارد. در این میان خودروها اصلی‌ترین علت تولید ذرات معلق در هوا به شمار می‌روند و تجربه نشان داده راه‌حل آن در گرو توسعه حمل‌ونقل عمومی از یک‌سو و استفاده از وسایل نقلیه پاک همچون دوچرخه است.
بی‌تردید روی آوردن به استفاده از دوچرخه، کاهش حجم ترافیک درون‌شهری را درپی دارد و نتیجه این امر نیز کاهش میزان مصرف سوخت و کاهش زمان سفر کاربران است. تأثیرات فراوانی که دوچرخه روی زندگی جوامع و مدیریت سوخت می‌گذارد، امری بدیهی به‌شمار می‌رود. اما این یک‌روی سکه است و دوچرخه‌سواری، سبب بهبود سلامت شهروندان و کاهش بروز بیماری‌های مختلف می‌شود. به هرترتیب با توجه به آنکه در اغلب کلانشهرهای کشور، قوانین سختگیرانه‌ای به‌منظور محدود کردن تردد خودروهای شخصی به اجرا در می‌آید، توسعه دوچرخه‌سواری می‌تواند راهکاری به‌منظور کاهش تراکم ترافیک در کنار بهبود شرایط زیست‌محیطی به‌شمار آید. پرداختن به دوچرخه و دوچرخه‌سواری در حمل‌ونقل شهری اصولا جزئی از یک تفکر کلی به‌حساب می‌آید که هدف منطبق کردن شهر با معیارهای انسانی فراموش شده را دنبال می‌کند تا بدین وسیله انسان‌ها را از التهاب و اضطراب ناشی از توسعه بی‌رویه شهرها برهاند. اما دوچرخه در ایران به‌جز در مقطع کوتاهی آن هم در بدو ورود، به‌عنوان ابزاری تفریحی مفهوم نداشت و همواره وسیله‌ای برای حمل‌ونقل و انجام کار و فعالیت در سطح شهرهای کشور به‌ویژه آنهایی که در محدوده مرکزی واقع هستند، محسوب می‌شود.
با توجه به مزایای خاص دوچرخه، در شرایط موجود رویکردی به این وسیله شده است، که از آن جمله می‌توان به طراحی مسیرهای دوچرخه اشاره کرد. ایده شهر سالم، یکی دیگر از این کوشش‌ها به‌شمار می‌رود که از جانب شهرداری تهران در راه شناخت عوامل مساعد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به‌منظور اصلاح فرهنگ شهرنشینی در میان طیف‌های گوناگون جامعه صورت گرفته است.
نقش دوچرخه در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی قطعی است و استفاده از دوچرخه به میزان قابل‌توجهی در تامین یکی از مولفه‌های اصلی توسعه پایدار در بخش حمل‌ونقل یعنی مسائل زیست‌محیطی تأثیرگذار است.
دوچرخه به دو طریق در افزایش کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد: مستقیم، درصورتی که راحتی و ایمنی آن تامین شده باشد و غیرمستقیم، از آنجایی که جایگزین شیوه‌های دودزا به‌ویژه در سفرهای کوتاه می‌شود، با کاهش این آلودگی‌ها، سلامت عمومی جامعه ارتقا می‌یابد، آنچنان که از دیدگاه جهانی نیز دوچرخه پایدارترین شیوه حمل‌ونقلی به شمار می‌رود. شایان ذکر است طبق تحقیقات انجام شده، 10000دوچرخه و وسایلی مانند موتورهای برقی به‌اندازه سایر وسایل نقلیه شهری هم آلودگی تولید نمی‌کنند.
شاید جالب باشد بدانیم طبق مطالعاتی که در استرالیا و اروپا به‌طور مستقل انجام شده، با وجود آنکه دوچرخه‌سواران 2 تا 3برابر رانندگان تنفس می‌کنند، نسبت به رانندگان وسایل نقلیه موتوری، آلودگی کمتری را جذب می‌کنند. این واقعیت از آنجا ناشی می‌شود که دوچرخه فرصت مانور (گریز از نقاط آلوده در طول مسیر) بیشتری داشته و خود تولید آلودگی نمی‌کند؛ بنابراین شدت آلودگی در اطراف دوچرخه‌سوار کمتر از خودرو است.
البته بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهد، دوچرخه‌سوارانی که از نزدیکی یک محل پر ترافیک در حال تردد هستند، آلودگی‌ها را تا 10برابر بیشتر نسبت به افراد پیاده‌ای که در آن محل ایستاده‌اند، وارد بدن خود می‌کنند. این مسئله مهر تأییدی است بر توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری در شهرها به‌ویژه تهران که شهروندان عادت به استفاده از خودروی شخصی کرده‌اند و خیلی‌ها از نبود مسیرهای ویژه ایمن دوچرخه گلایه می‌کنند.
بنابراین برای مقابله با مشکل مطرح شده، درصورت ممکن، مسیرهای دوچرخه باید از مناطق با آلودگی کمتر توسعه پیدا کند و از سوی دیگر مسیرها به شکلی باشد که گذر دوچرخه‌سوار از تقاطع‌های شهر با کمترین زمان توقف را امکان‌پذیر کند.
