یادداشت
کرونا و آینده حمل‌ونقل عمومی
محمد علیخانی _ رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران
جای تعجب نیست که از زمان شیوع کووید-19 میزان استفاده از حمل‌ونقل عمومی در شهرهای مختلف جهان به طرز چشمگیری کاهش یافته است. براساس آمارهای جهانی، میزان استفاده از حمل‌ونقل عمومی در اکثر شهرها و مناطق شهری بین 60تا 90درصد کاهش یافته است. در این میان، اپراتورهای حمل‌ونقل عمومی اکنون با بزرگ‌ترین چالش خود که اطمینان دادن به شهروندان برای استفاده بیشتر از این شکل تردد در شهرهاست، مواجه هستند. این چالش بزرگ یعنی داشتن سیستم حمل‌ونقلی ایمن برای حفظ سلامت شهروندان از ابتلا به ویروس کرونا، یکی از مهم‌ترین مسائل پیش‌روی همه سیستم‌های مدیریت شهری در تمام دنیاست. آنچه که امروز می‌توان به‌عنوان راهکار اصلی برای حل این بحران جهانی درنظر گرفت، افزایش سرعت سازگاری با شرایط و ایجاد سرویس‌های حمل‌ونقلی انعطاف‌پذیر در شهرهاست. پاسخ به بحران کووید-19 یا هر موقعیتی که باعث کاهش ارائه خدمات در مقیاس وسیع شود، نیاز به یک رویکرد چند لایه دارد که از مسافران و مجموعه حمل‌ونقل عمومی پشتیبانی می‌کند و شامل داشتن ابزاری برای برقراری ارتباط سریع با مردم و تغییرات سریع در برنامه‌های حمل‌ونقلی و به‌طور ویژه خطوط مترو را نشان می‌دهد. هنری برگسون، فیلسوف فرانسوی می‌گوید: «آینده چیزی نیست که اتفاق می‌افتد، بلکه کاری است که ما می‌خواهیم در مورد آن انجام دهیم». بنابراین شرایط کنونی را باید فرصتی مناسب برای ایجاد استراتژی‌های جدید بدانیم.
مهم‌ترین بخش حمل‌ونقل عمومی که کووید-19 ما را وادار به پرداختن به آن می‌کند، مسئله مهم ایمنی مسافر است؛ به‌خصوص که انتظار می‌رود با توجه به سیاست‌های جاری همچنان میزان استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی افزایش یابد. بنابراین لازم است ماسک برای افرادی که از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند اجباری شود.اما در کنار این موضوع، مسئله بزرگ‌تر این است که چگونه می‌توان با رعایت نکردن فاصله اجتماعی مقابله کرد؟ به این دلیل که نمی‌توان از نظر قانونی شهروندان را مجبور به رعایت فاصله اجتماعی و حتی استفاده از ماسک در سیستم حمل‌ونقل عمومی کرد، سازماندهی دقیق آن نیز مسئله پیچیده‌ای است؛ بنابراین ضروری است به شکل اصولی اقدامات لازم برای فرهنگسازی مردم صورت بگیرد. ایجاد فضاهای مناسب در ایستگاه‌های مترو، اتوبوس و تاکسی برای ارائه توصیه‌های بهداشتی مناسب به شهروندان و تأکید بر رعایت فاصله اجتماعی اگر چه شاید زمان‌بر باشد، اما در بلندمدت فرهنگ مناسب استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی در شرایط بحرانی را نهادینه می‌سازد. در کنار این مسائل ما باید به‌عنوان یک هدف اصلی، شرایطی را فراهم کنیم تا تصویر خوبی از تضمین سلامت شهروندان در حمل‌ونقل عمومی در ذهن‌ها ایجاد شود و آنها اطمینان داشته باشند که حضورشان در ایستگاه‌های حمل‌ونقلی و استفاده از این خدمات به معنی ورود به محل اصلی ویروس‌کرونا نیست؛ هرچند که همچنان اقدامات بهداشتی متعددی در ایستگاه‌ها انجام می‌شود.
در واقع، نظریه «قوی سیاه» (رخدادهای بسیار نادر و مهمی که به‌طور معمول کسی انتظار وقوع آنها را ندارد) به معنی وادار شدن به دیدن نقاط تاریک در جایی که شکست‌ها و چالش‌های سیستماتیک پنهان است امروزه تنها راهکار ما برای برون‌رفت از این بحران است. در این شرایط باید به 2 مسئله اصلی پرداخت که در واقع مسئله جدیدی نیستند، با این بحران جدی‌تر شده‌اند:
مسئله اول، بودجه عمومی است. با توجه به اینکه هزینه نگهداری سیستم حمل‌ونقل عمومی بسیار بالاست، اما در شرایطی شبیه به شرایط فعلی که با کمترین میزان تقاضا و کاهش ظرفیت مواجه است، سیستم باید بتواند کار خود را ادامه دهد. از این‌رو تخصیص کمک‌های مصوب دولتی برای سیستم حمل‌ونقل همگانی (مترو و اتوبوس)از جمله تخصیص یارانه بلیت مترو و اتوبوس-که در سال ۱۳۹۸ به میزان ۹۵۰ میلیارد تومان است اما دولت در سال ۱۳۹۸ کمتر از 2.5درصد سهم یارانه خود یعنی تنها ۲۵ میلیارد تومان به شهرداری تهران پرداخت کرده است- ضرورت دارد. از سوی دیگر با وجود وصول ۱۲۰۰ میلیارد تومان جرایم راهنمایی و رانندگی در شهر تهران در سال ۱۳۹۸، سهم ۶۰ درصدی شهرداری تهران به میزان ۷۲۰میلیارد تومان نیز پرداخت نشده است. البته تنها ۳۳میلیارد تومان پرداخته شده که این میزان نیز کمتر از 2.5درصد است. در شرایط کنونی نه‌تنها دولت باید به وظایف قانونی خود در قبال حمل‌ونقل عمل کند، بلکه برای ترمیم خسارات وارده به این بخش و به‌منظور پیشگیری از افزایش ویروس‌کرونا نیز باید از محل اعتبارات تخصیصی برای مقابله با این ویروس کمک‌های فوری و ویژه‌ای را به شهرداری تهران پرداخت کند. نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم، تأکید بر رعایت فاصله اجتماعی است. برای حل این موضوع در حمل‌ونقل همگانی، افزایش ناوگان مترو و اتوبوس حائز اهمیت است که متأسفانه این مهم نیز به‌دلیل پرداخت نشدن کمک‌های مصوب دولتی و در برخی موارد به‌دلیل تأثیر تحریم‌ها بر نقل و انتقالات ارزی و واردات قطعات و تجهیزات مورد نیاز، تا‌کنون محقق نشده است.
بنابراین در شرایط فعلی که کشور در بند تحریم‌های ظالمانه قرار گرفته است و امکانات سیستم مدیریت شهری برای ایجاد تسهیلات لازم برای تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی کافی نیست، پرداختن به این موضوع نیز تنها توسط شهرداری‌ها بی‌شک تحقق‌ناپذیر است. بنابراین علاوه بر تداوم تلاش‌ها برای توسعه شبکه حمل‌ونقل همگانی و تجهیز و تکمیل ناوگان این شبکه و همچنین تدابیر حفاظتی و اعمال پروتکل و مقررات مقابله با کرونا در حمل‌ونقل عمومی از سوی مدیریت شهری، از دیگر راه‌حل‌های فوری، کوتاه‌مدت و کم‌هزینه در شرایط فعلی، استفاده شهروندان از وسایل حفاظت شخصی مانند ماسک استاندارد است؛چرا که براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی به‌طور ویژه در این میان استفاده از ماسک تأثیر بسیار زیادی در کاهش ابتلای افراد به این ویروس دارد که شهروندان عزیز نیز می‌توانند با رعایت این مسئله به کاهش ابتلا به این ویروس کمک کند.
