آخر این فیلم ترسناک، سینما زنده می‌ماند

احسان ظلی‌پور ـ روزنامه نگار وکارشناس اکران


1
 یک سال قبل از آمدن کرونا، مثل دست‌کم یک دهه اخیر، رقابتی نفسگیر برای در اختیارگرفتن اکران نوروزی بین تهیه‌کننده‌ها، پخش‌کننده‌ها و سینماداران جریان داشت. این رقابت بر سر اکران نوروزی به‌عنوان مهم‌ترین موعد نمایش فیلم، طبیعی و بدیهی بود. اسفند۹۸ کرونا همه‌‌چیز را به‌هم ریخت. به محض اینکه ماجرای کرونا جدی شد و زمزمه تعطیل‌شدن سینماها به‌راه افتاد، صاحبان فیلم‌های اکران نوروزی به‌دنبال راه گریز افتادند؛ جوری که هم انصراف بدهند و هم مشمول قانون ۶‌ ماه محرومیت از اکران نشوند. مالک یکی از فیلم‌ها اعلام کرد که آماده اکران نیست. تهیه‌کننده یکی دیگر از فیلم‌ها می‌گفت هنوز چند سکانس از فیلمش را فیلمبرداری نکرده و خلاصه هر کس به‌نحوی به‌دنبال بهانه‌ای برای فرار از اکران نوروزی بود. اسفند‌ماه که سینماها مثل خیلی جاهای دیگر تعطیل شد، همه فکر می‌کردند این تعطیلی تا نیمه یا حداکثر پایان فروردین تمام می‌شود. هیچ‌کس تصور نمی‌کرد قرار است سینماها 4‌ماه تعطیل شوند. تهیه‌کنندگان، پخش‌کننده‌ها و به‌خصوص سینماداران دوست نداشتند باور کنند سینماها تا شروع تابستان تعطیل خواهد ماند، به‌خصوص اینکه برخی سینماداران بدهکاران بزرگ به پخش بودند؛ سینمادارانی که عادت دارند سهم پخش‌کننده و صاحب فیلم را نه از اکران روز که از اکران‌های بعدی پرداخت کنند. به همین دلیل سینماداران برای پرداخت سهم فیلم‌های پرفروش زمستان مثل «مطرب»، «زیرنظر» و «جهان با من برقص» روی اکران نوروزی حساب باز کرده بودند.کرونا این محاسبات را نیز به‌هم زد. در این مدت سینما، جزو معدود صنوفی بود که خروجی‌اش به صفر رسید. درحالی‌که بیشتر اصناف راهی برای ارتزاق در ایام کرونا یافته بودند، سینما هیچ درآمدی نداشت.


2
 سینماداران و تهیه‌کنندگان فیلم‌های نوروزی دچار ضرر و زیانی هنگفت شدند. راهکار اولیه ارشاد و سازمان سینمایی پرداخت وام ۱۰ میلیون تومانی به سینماداران بود که خیلی‌ها حاضر به دریافتش نشدند چون با این مبلغ نمی‌توانستند حتی حقوق3 نفر از کارکنانشان را پرداخت کنند. البته وزارت ارشاد در آن مقطع کار دیگری هم نمی‌توانست انجام دهد چون بودجه‌ای برای این بحران پیش‌بینی نشده بود و دست دولت خالی‌تر از این بود که با این همه مشکل، سینما را در اولویت قرار دهد. البته شایعه‌ای در محافل سینمایی راه افتاده بود که وزیر ارشاد از رئیس‌جمهور درخواست کمک ۵۰۰ میلیاردی کرده و قرار است بخشی از این اعتبار به سینماها و صاحبان فیلم‌ها اختصاص یابد. خبر اعتبار ۵۰۰‌میلیاردی هیچ وقت رسمیت نیافت و از سطح شایعه فراتر نرفت. آنچه واقعی بود همین وام ۱۰‌میلیونی بود که عملا دردی از ضرر هنگفت سینمادارها دوا نمی‌کرد.


3
 بعد از چند‌ماه تعطیلی، بالاخره دولت عزمش را جزم کرد تا سینماها را باز کند. اول‌تیر موعد بازگشایی سینماها بود که عملا این اتفاق رخ نداد. فیلم‌های اکران نوروزی کنار کشیدند تا سینماها با فیلم‌های سال۹۸ تابستان ۹۹ را شروع کنند. بیشتر سینماها هم از این ماجرا استقبال نکردند تا روز بازگشایی سینماها بعد از 4‌ماه تعطیلی، فرق چندانی با روزهای دیگر نداشته باشد.
اما چرا اینگونه شد؟ 
استراتژی سازمان سینمایی برای ترغیب صاحبان فیلم‌ها غلط بود. قرار بود با ۶۰میلیون تومان کمک برای اقلام تبلیغاتی و ۲۰۰میلیون تومان وام بلاعوض فیلم‌ها روانه اکران شوند. فیلم‌های پرامید اکران نوروزی یعنی «خوب، بد، جلف: ارتش سری» و «شنای پروانه» با پیش‌بینی حداقل ۱۵ تا ۲۰میلیارد تومان فروش، قرار بود اکران شوند. این رقم‌های میلیاردی را اگر کنار حمایت ۲۶۰میلیون تومانی بگذارید متوجه می‌شوید چرا انگیزه‌ای برای ورود به عرصه اکران وجود نداشت.


4
 یکی از ظرفیت‌هایی که در این دوران فعال شد اکران آنلاین بود. این ظرفیت از مدت‌ها پیش وجود داشت ولی اگر کرونا پیش نمی‌آمد و سینماها تعطیل نمی‌شدند، بعید بود اکران آنلاین مورد توجه قرار گیرد. تا الان 7 الی 8 فیلم به‌صورت آنلاین اکران شده‌اند و همین تعداد فیلم هم در نوبت به‌سرمی‌برند. جز فیلم «خروج» که تولید پرهزینه‌ای داشت در مورد بقیه فیلم‌هایی که آنلاین اکران شدند می‌توان گفت به مبلغی بیش از گیشه احتمالی‌شان در اکران عمومی دست یافتند. مثلا «طلا» با کارکردی حدودی 2 میلیاردی به رقمی دست یافته که در اکران عمومی باید با فروشی بالای۶میلیارد تومان و بعد از دست‌کم 4، 3‌ماه معطلی به آن دست می‌یافت. در مورد «تیغ و ترمه» هم این حکم صادق است و به نفع فیلم پوراحمد شد که معطل بازشدن سینماها و اکران عمومی نماند و موفق به بازگرداندن بخشی از سرمایه تولیدش شد. احتمالا اکران آنلاین در آینده بیشتر مورد استقبال صاحبان فیلم‌ها، به‌خصوص فیلم‌های کم‌هزینه که خیلی هم مورد توجه سینماداران نیستند، قرار خواهد گرفت.
اکران آنلاین، یکی از نگرانی‌های پیش‌آمده در ایام کرونا را هم تا حدودی برطرف کرد. این روزها از ترافیک سنگین اکران زیاد صحبت شده. به‌نظرم ماجرا این قدرها هم نگران‌کننده نیست چون اکران آنلاین تا حدودی از این ترافیک کاسته است. همین فیلم‌های به نمایش درآمده در فضای مجازی را درنظر بگیرید، خروج حاتمی‌کیا اگر اکران می‌شد 2تا 3‌ماه بر پرده می‌ماند. برای طلا قرارداد ۶‌هفته‌ای بسته می‌شد. همه این فیلم‌هایی که آنلاین اکران شدند سینمای سرگروه می‌گرفتند. الان این فرصت در اختیار فیلم‌های دیگری قرار می‌گیرد. ما ۴‌ماه طلایی اکران عمومی را از دست دادیم، اکران نوروزی و اکران دوم بهارمان سوخت ولی از سوی دیگر شاهد ظرفیت تازه‌ای به نام اکران آنلاین شدیم؛ ظرفیتی که بعد از کرونا هم به کارمان خواهد آمد. با حدود ۱۰۰‌تولید سالانه و ظرفیت اکران ۷۰ فیلم ما همیشه با ترافیک اکران مواجه بوده‌ایم. اکران آنلاین بخشی از این صف طولانی اکران را خلوت خواهد کرد. ۴‌ماه از سال را از دست داده‌ایم ولی با آمدن ۲۰‌فیلم به فضای اکران، موضوع ترافیک فیلم‌ها تا حدی حل می‌شود. الان راهی برای نمایش فیلم‌ها یافته شده که برای تولیدات کم‌هزینه شاید حتی به‌صرفه‌تر از اکران عمومی باشد. با این راهکار، دیگر فیلم‌ها مجبور نیستند 2 سال در نوبت اکران عمومی بمانند؛ هم زودتر به نمایش درمی‌آیند، هم زودتر به پولشان می‌رسند و هم سهمشان از فروش بیشتر است. شاید در آینده فیلم‌هایی، از ابتدا با هدف اکران آنلاین تولید شوند.
اکران آنلاین را می‌توان تنها دستاورد کرونا برای سینمای ایران دانست.





5
 سمفا. این یکی ربطی به کرونا ندارد ولی این سامانه راه‌اندازی‌اش مصادف‌شده با روزهای بازگشایی سینماها بعد از تعطیلات کرونایی. سمفا، مشکل خواب پول گیشه را برطرف می‌کند و این دستاورد قابل توجهی است. برای اینکه تفاوت ماجرا مشخص شود. از پرفروش‌ترین فیلم اکران ۹۸ مثال می‌زنم. سال گذشته مطرب، حدود ۴۰میلیارد تومان فروخت. جالب است بدانید تا همین چند روز پیش(و احتمالا تا همین الان) دفتر پخش، بالای ۱۰میلیارد تومان از سینماهای نمایش‌دهنده طلبکار است. با سامانه سمفا دیگر سینمادار امکان نگه‌داشتن سهم پخش‌کننده را ندارد و از هر بلیتی که به‌صورت اینترنتی خریده می‌شود، سهم پخش‌کننده به حسابش ریخته می‌شود. مشکل سمفا این است که فقط شامل بلیت‌فروشی آنلاین می‌شود و افرادی که مستقیم از گیشه بلیت می‌خرند در دایره این سامانه قرار نمی‌گیرند. فکر می‌کنم می‌شود با تمهیداتی این مشکل را هم حل کرد. البته هم‌اکنون، بالای ۸۰درصد بلیت فروشی به‌صورت آنلاین انجام می‌شود. با سمفا، صاحبان فیلم زودتر به پولشان می‌رسند، البته به شرطی که دفاتر پخش بدقولی نکنند.
یکی از مناسبات غیررسمی سینمای ایران، کارکردن با پول گیشه است. از سینمادار تا پخش‌کننده در این چرخه از خواب سرمایه بهره می‌گیرند و این صاحب فیلم است که سرش بی‌کلاه می‌ماند. الان همه امیدوارند با سامانه سمفا این مشکل دیرین سینمای ایران برطرف شود.
 

6
پیش‌بینی آینده پیش‌روی فیلم‌ها و سینماها، اگر غیرممکن نباشد بسیار دشوار است. اساسا کرونا امکان هر پیش‌بینی‌ای را سخت کرده. در شرایط فعلی اگر در هفته اول اکران فیلم‌ها، ظرفیت ۳۰ درصدی سینماهای بزرگ مثل آزادی و کورش پر شود، می‌شود گفت شاهد اتفاقی مثبت بوده‌ایم.
اینکه گفته می‌شود چون مردم ۴‌ماه به سینما نیامده‌اند و در خانه فیلم و سریال دیده‌اند باعث شده عادت سینمارفتن از سرشان بیفتد، خیلی منطقی نیست. حتی استقبال‌نشدن از بازگشایی سینماها در کشور‌های دیگر را هم به‌سادگی نمی‌توان به اینجا تعمیم داد. ما در ایران مخاطبانی داریم که سینمارفتن یکی از مهم‌ترین تفریحاتشان است؛ سینماروهایی که شاید هدفشان از صرفا تماشای فیلم خوب نباشد و خود آیین سینمارفتن به‌عنوان یک تفریح برایشان مهم باشد. به‌نظرم اگر همزمان فیلمی به‌صورت آنلاین در دسترس باشد و روی پرده هم برود باز عده‌ای ترجیح می‌دهند شال و کلاه کنند و به سینما بروند. سینمارفتن بخش مهمی از اوقات فراغت عده‌ای را به‌خصوص در روزهای آخر هفته پر می‌کند. نکته‌ای که همه را به تردید وا می‌دارد هراس از کروناست. اکران با طعم کرونا می‌تواند هر محاسبه‌ای را بر هم بزند. البته مردم این روزها به رستوران می‌روند، پاساژگردی را از سر گرفته‌اند و از آن شرایط هولناک اسفند تا اواسط اردیبهشت فاصله گرفته‌اند. چند روزی است که مسابقات لیگ برتر آغاز شده و به‌نظر می‌رسد همه می‌کوشند خودشان را با شرایط جدید وفق دهند. تا اطلاع ثانوی باید با کرونا زندگی کرد و سینما هم بخشی از زندگی است. با فاصله‌گذاری اجتماعی، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و خلاصه با الکل و ماسک، سینمارفتن می‌تواند همچنان بخشی از اوقات فراغت مردم را پر کند. هنوز زود است که قضاوت کنیم ولی این را می‌توان با قاطعیت گفت سینما از زندگی مردم حذف نخواهد شد. روزهای سختی گذشتند و روزهایی شاید سخت‌تر و مبهم‌تر در راه است، آخر این فیلم اما سینما زنده می‌ماند.


بودجه‌ای که درست مدیریت نشد
در اینکه دست سازمان سینمایی برای کمک نقدی به سینماها و صاحبان فیلم‌ها خالی مانده شکی نیست اما واقعا وزیر ارشاد نمی‌تواند با کمی خوش‌سلیقگی در مدیریت بودجه سال۹۹، حداقل چراغ سینما را در این ایام بحرانی روشن نگه دارد.
به این اسامی نگاه کنید:  جشنواره ملی فیلم‌های کردی سنندج، جشنواره ملی فیلم و عکس روستا و عشایر خراسان شمالی، جشنواره ملی فیلم ساباط (حوزه میراث فرهنگی) در یزد، جشنواره منطقه‌ای فیلم و عکس کویر و زندگی در خراسان جنوبی، جشنواره ملی رضوی در گلستان، جشنواره ملی فیلم آیات در مشهد، جشنواره آفتاب انقلاب در اراک، جشنواره کودک و نوجوان اصفهان، جشنواره ملی نماز و نیایش و فیلمنامه نویسی دفاع‌مقدس در قم، جشنواره منطقه‌ای خلیج‌فارس در هرمزگان، جشنواره فیلم کوتاه تهران، جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه نهال، جشنواره مقاومت، جشنواره ملی فیلم دانشجویی، جشنواره بین‌المللی فیلم یاس و....
اینها بخشی از جشنواره‌های وزارت ارشاد فقط در حوزه سینماست که هر ساله با بودجه‌هایی کلان برگزار می‌شود. فارغ از هزینه کردن میلیاردها تومان از پول بیت‌المال و اینکه این جشنواره‌ها برای سینمای ایران تاکنون چه دستاوردی داشته‌اند بهتر نیست در شرایط بحرانی کنونی، وزارت ارشاد با تعطیل کردن اکثر این جشنواره‌های کم اثر و هزینه بر حداقل بخشی از هزینه‌های آن را به این سینمای در حال ورشکستگی تزریق کند؟
یا حتی اختصاص سهمی از بودجه نهادها و سازمان‌های مرتبط به فیلم‌ها و سینماها راهکار دیگری است. مثلا بنیاد فارابی هر سال بودجه مشخصی را صرف حمایت از تولیدات سینمایی می‌کند. سال۹۸ فارابی بودجه‌اش را بین تعداد قابل توجهی از تولیدات تقسیم کرد که اغلب آنها هم فیلم‌های ناموفقی از کار درآمدند. امسال با توجه به شرایط سخت پیش آمده و در سال رکود و کسادی تولید، فارابی می‌تواند بخشی از بودجه‌اش را صرف جبران ضرر و زیان فیلم‌ها و سینماها کند و مثلا بخشی از اعتباری که برای تولیدات سال۹۹ درنظر گرفته را به قربانیان اکران اختصاص دهد. نهادی چون حوزه هنری هم می‌تواند اقدام مشابهی انجام دهد که فعلا اتفاقی نیفتاده است. از باب حمایت از فیلم‌های روی پرده، تکلیف تلویزیون هم که روشن است. عملکرد صدا و سیما در قبال فیلم‌های سینمایی طی این سال‌ها به‌گونه‌ای بوده که در شرایط فعلی نیز نباید انتظاری از این سازمان داشت.
بعد از 4‌ماه تعطیلی، سینما روزهای پراسترسی را آغاز کرده است. این تازه اول راه است. هنوز هیچ چشم‌اندازی از وضعیت کرونا و تأثیرش بر سینما طی ماه‌های آینده وجود ندارد و این وزارت ارشاد است که می‌تواند با مدیریت بودجه‌اش در سال جدید، صاحبان فیلم‌ها و سینماداران را دلگرم کند. چرخ اکران اگر بچرخد چرخ سینما هم می‌چرخد ‌و چرخیدن چرخ سینما به معنای رونق دوباره تولید و سرکار رفتن هزاران نفر از اهالی سینماست که به غیر از تعداد اندکی، بقیه طی 4‌ماه گذشته روزهای سختی را برای تامین معیشت زندگی‌شان پشت سر گذاشته‌اند.



سینما از زندگی مردم حذف نخواهد شد
با فاصله‌گذاری اجتماعی، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و خلاصه با الکل و ماسک، سینمارفتن می‌تواند همچنان بخشی از اوقات فراغت مردم را پر کند. هنوز زود است که قضاوت کنیم ولی این را می‌توان با قاطعیت گفت سینما از زندگی مردم حذف نخواهد شد