هنر قلم‌زنی یعنی ساختن یک منظره زیبا از یک ظرف نه چندان زیبا
که از هیچش قلم‌زن نقش چون بست؟
اسم قلم‌زنی که می‌آید آهنگ صدای تق‌تق چکش‌های ریز و ظریف قلم‌زن‌ها توی گوش می‌پیچد؛ صدایی که آدم را می‌برد به بازار قلم‌زنی اصفهان و حجره‌های نه چندان بزرگی که توی همان‌ها هنری به بزرگی تاریخ ایران نفس می‌کشد. قلم‌زنی از آن هنرهایی است که می‌تواند ادعا کند قبل از تولد هنر به دنیا آمده؛ هنری که دربست ایرانی است و قدمتش بر می‌گردد به هزاره اول؛ یعنی همان وقت‌هایی که آدم‌ها تصمیم گرفتند از فکر و توانایی‌شان برای زیبا‌ترکردن اطرافشان استفاده کنند و بعد اسم این مهارت را گذاشتند هنر. قلم‌زنی از این دست هنرهاست. هنری که هزار‌ها سال قدمت دارد و هنوز چرخ رونقش به همت قلم‌زن‌هایی در اصفهان و یزد و کرمان و تهران می‌چرخد و امید آینده‌اش هم به دست‌های جوان و مشتاقی است که صاحبشان می‌خواهد بشود استاد قلم‌زن.
چطور قلم‌زنی می‌کنند؟
یک ظرف خوش رنگ و لعاب قلم‌زنی با ریزه‌کاری‌های بی‌مثالش تا قبل از اینکه زیر دست استاد قلم‌زن بیاید یک ظرف برنجی یا مسی یا نقره‌ای معمولی بوده؛ ظرفی که تنها ویژگی آن جنسش بوده و همین. اما بعد از اینکه می‌آید زیر دست قلم‌زن می‌شود یک ظرف که اگر گلدان یا کوزه باشد، تویش را پر از قیر می‌کنند و اگر سینی باشد زیرش را با قیر می‌پوشانند و کار قلم‌زنی را روی آن شروع می‌کنند؛ کاری که از اول تا آخرش طرح‌انداختن روی سطح ظرف به وسیله قلم‌های مختلف و چکش است. فوت اول کار قلم‌زنی این است که چطور قلم و چکش را توی دستمان بگیریم. اتفاقاً آماتور یا حرفه‌ای‌بودن قلم‌زنی را هم می‌شود از همین دست‌گرفتن ابزار فهمید. بعد از آن هم نوبت ضرباهنگ چکش و قلم است؛ ضرباهنگی که باید آن‌قدر دقیق و ظریف و بجا باشد که هم نقش را از کار در بیاورد و هم ظرف را سوراخ نکند. بعد از درآوردن طرح هم نوبت پاک‌کردن ظرف از قیر است که اصطلاحا به آن شکستن قیر می‌گویند. روش کار هم این است که ظرف کامل‌شده حاوی قیر را داخل آب سرد قرار می‌دهند و با چکش، قیر داخل آن را می‌شکنند. بعد هم آن را حرارت می‌دهند تا قیر باقی‌مانده بسوزد. بعد از این هم نوبت مرحله پایانی یا پرداخت کار است. از اینجا به بعد دیگر کار قلم‌زنی تمام شده و استاد مانده و یک اثر هنری جدید.
قلم‌زنی چه ابزاری می‌خواهد؟
قلم‌زنی از آن هنرهای ارزان به‌حساب می‌آید. لازم نیست برای یاد گرفتن قلم‌زنی کار را روی ظرف طلا و نقره شروع کرد. یک ظرف مسی یا ورشو می‌تواند دفتر مشق خوبی برای یادگرفتن این هنر باشد. به‌اضافه یک چکش مخصوص و تقریباً ۱۶ مدل قلم در سایز‌ها و مدل‌های مختلف که هر کدام به درد درآوردن یک‌سری کار روی فلز می‌خورند. قلم‌زنی با همین ابراز شروع می‌شود.
چقدر طول می‌کشد یاد بگیریم؟
یادگرفتن این هنر را باید وقتی شروع کرد که پنجه‌ها قدرت لازم را برای واردکردن به جای ضربه‌های چکش و کنترل قلم‌ها داشته باشند. از آن به بعد است که بسته به استعداد و حوصله و پشتکار می‌شود بین ۶ ماه تا یک سال همه تکنیک‌های قلم‌زنی را یاد گرفت؛ تکنیک‌هایی مثل ریزه‌کاری، برجسته‌کاری، تکنیک عکسی، تکنیک منبت و تکنیک مشبک؛ تکنیک‌هایی که به کمک آنها می‌شود همه هنرهای معرق را روی یک ظرف پیاده کرد.
چطور درآمد کسب کنیم؟
برگزاری نمایشگاه، فروش کار به صورت تکی و گرفتن سفارش از هر طریقی که امکانش برای هنرمند فراهم است، بازار کار هنر قلم‌زنی است؛ بازار‌کاری که گرچه خیلی پررونق نیست، اما اگر راهش را پیدا کنید، هنر‌شناس‌ها برایش سر و دست می‌شکنند.
قیر قلم‌زنی
قیر قلم‌زنی همان قیر خودمان است که به آن گچ اضافه می‌کنند. نکته اضافه‌کردن گچ این است که گچ، قیر را شکننده می‌کند. نکته استفاده از قیر هم این است که باعث استحکام ظرف و البته کم‌شدن ضربه‌های قلم روی ظرف می‌شود.
قلم‌زنی اصل
کپی همه چیز وجود دارد. ظرف‌های قلم‌زنی هم استثناء ندارند. اما بیننده هرقدر هم ناوارد باشد می‌تواند هنر اصل را از پرسی‌اش تشخیص بدهد. ساده‌ترین راهش هم توجه به جزئیات است. در هنر اصلی جزئیات شبیه هم نیستند و اصطلاحاً هر گلی یک سازی می‌زند.
کجا قلم‌زن شویم؟
اگر اهل اصفهان باشید، یادگرفتن هنر قلم‌زنی برایتان خیلی ساده است. کافی است بروید در بازار قلم‌زن‌ها و کنار دست یک استادمشق نظری کنید. اما اگر در شهری زندگی می‌کنید که بازار قلم‌زنی ندارد باید به فکر پیداکردن کلاس‌های خصوصی و عمومی باشید. الان که دوران کروناست باید سراغ ویدئوهای آموزشی بروید که به تعداد زیاد در دسترس است. فعلا همین فیلم‌ها می‌توانند کارتان را راه بیندازند اما در آینده باید سراغ کلاس و استاد بروید تا فوت‌های کوزه‌گری را یادتان دهد. نشانی دقیق این کلاس‌ها و کارگاه‌ها هم می‌شود نزدیک‌ترین آموزشگاه هنری یا فرهنگسرا به آدرس منزلتان؛ جاهایی که خصوصا در ابتدای فصل تابستان بازار کلاس‌های هنری‌شان داغ است.
