احترام نظامی به فضای سبز و گردشگری شهرها

محبوبه ایزدپناه- مدیر اداره عرصه‌های ناکارآمد سازمان نوسازی
ساناز فنائی- کارشناس اداره عرصه‌های ناکارآمد سازمان نوسازی

تلاش برای خروج پادگان‌ها از شهر و تبدیل فضای آنها به عرصه‌های همگانی، تنها مختص ایران و تهران نیست. چه بسیار نمونه‌های جهانی از پادگان‌ها که هم‌اکنون تبدیل به بوستان‌هایی بزرگ شده‌اند؛ بوستان‌هایی که با داشتن ساختمان‌های قدیمی، حوادث و خاطرات فراوانی برای شهروندان زنده می‌کنند. تغییر و تحولات گسترده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی صورت گرفته طی دهه‌های اخیر به همراه رشد و گسترش فیزیکی روز افزون شهرها و جمعیت آنها موجب شده بسیاری از صنایع و فعالیت‌های قدیمی که زمانی خارج از محدوده شهر قرار داشتند، درون محدوده شهرها قرار گیرند و به‌دلیل داشتن ویژگی‌های خاص به‌عنوان کاربری‌های غیرشهری و ناسازگار با سکونت شناخته شوند. یکی از انواع عرصه‌های رهاشده و ناکارآمد شهری، پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی هستند. پس از جنگ جهانی دوم و جنگ سرد، بسیاری از اراضی نظامی به‌جا مانده درون شهرها، ضربه‌های بزرگی بر اقتصاد و حیات جمعی شهرها وارد کرد، اما با ارزیابی‌های صحیح و بهره‌گیری از پتانسیل‌های مختلف آنها و ایجاد کاربری‌های جدید بر حس مکان و ارزش‌های موجود افزوده شده و به‌عنوان محرک‌های جدید اقتصادی- اجتماعی و فضاهایی برای گردشگری، اوقات فراغت، ورزش، تفریح و سرگرمی، باعث ارتقای کیفیت زندگی جوامع محلی شده‌اند.

پادگان 06مثل پادگان چلسی 
بازآفرینی و احیای مناطق نظامی به‌عنوان یک اصل کلیدی و همچنین عامل پیونددهنده‌ای است که عناصر و محلات جدا افتاده شهری را به یکدیگر پیوند می‌دهد. پادگان چلسی، یکی از این تجارب است که در سال 1860ساخته شده و در سال 2008خالی و به خارج از شهر منتقل شد. در این میان طراحان «طرح جامع سربازخانه چلسی» در پی خلق طرحی مدرن، پایدار و با تلفیق ویژگی‌های معماری سنتی برای سایت نظامی برآمدند. آنها بناهایی زیبا، انعطاف‌پذیر و تاب‌آور را برای پادگان طراحی کردند و جالب اینکه درون محوطه پادگان کاربری‌های گوناگونی ازجمله تعدادی واحد مسکونی، فضای ورزشی عمومی، مرکز درمانی، مرکز محله، راسته‌های تجاری به همراه کاربری‌های خُرد محلی، میدان‌های عمومی، خیابان‌ها و پارک‌های محلی با کاشت 100درخت جدید و طراحی فضای مناسب برای بازی کودکان را مدنظر قرار دادند.

5بنای جدید در یورک 200ساله
از دیگر نمونه‌ها می‌توان به پروژه تغییر کاربری پادگان یورک اشاره کرد. مجموعه دوک یورک قبل از تغییر کاربری یک پادگان نظامی بود که در سال 1999طرح تغییر کاربری آن آغاز شده و در 3فاز و طی 6سال به بهره‌برداری عمومی رسید. سایت این پروژه، بیش از 200سال بسته بود، اما با تغییر کاربری بناهای اطراف و بازسازی مجموعه، چند سالی می‌شود که به منطقه‌ای سرزنده و فعال با امکان حضور اقشار مختلف جامعه، تبدیل شده است. از اهداف این پروژه می‌توان به خلق محیطی آرام، ایمن، با امنیت بالا و دارای حمل‌ونقل عمومی یکپارچه اشاره کرد. این مجموعه شامل ترکیبی از میادین، مسیرهای پیاده‌مدار و بناهای جذاب است که هویت پیشین محدوده را حفظ کرده‌اند. این پروژه طی 3 مرحله انجام گرفته که در 2 فاز ابتدایی، ترکیبی از کاربری‌های تجاری، خرده‌فروشی و مسکونی به همراه 5بنای جدید و تغییرات قابل توجه در ساختمان‌های موجود، اجرا شد. در فاز سوم توسعه، بخش عمده‌ای از ساختمان‌های قدیمی که در اصل برای کاربری اداری طراحی شده بود، مرمت و حفاظت شده و کاربری آن به گالری تغییر یافت.

پادگانی که موزه‌ و قطب گردشگری آلبانی شد
پادگان‌ها و اراضی نظامی به‌دلیل سابقه تاریخی خود، قابلیت تبدیل شدن به موزه را نیز دارند که نمونه آن پایگاه نظامی پورتو پالرمو در آلبانی است. در اواخر قرن 20آلبانی شاهد اراضی نظامی رها شده‌ای بود که رو به تخریب و استفاده نادرست می‌رفت و مانع از توسعه پایدار شهری بود. پایگاه نظامی پورتو پالرمو، یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های نظامی آلبانی بوده که از اواخر دهه 60آغاز به‌کار کرده و تا دهه 80و سپس در اوج جنگ سرد به فعالیت خود ادامه داده است. پس از سال 1997، این پایگاه نظامی، عملکرد خود را از دست داد تا در دهه اخیر خلیج پورتو پالرمو به‌عنوان یک پتانسیل خوب برای توسعه گردشگری مورد توجه قرار گرفت. در حقیقت منظر این خلیج زیبا و داستان آن، مکانی ایده‌آل برای سازماندهی یک موزه را پیش‌روی مدیران شهری قرار داد. اگرچه پس از پایان جنگ سرد، خیلی‌ها این میراث نظامی را نامناسب می‌دانستند و اعتقاد به عدم ‌حفظ آن داشتند. به‌گونه‌ای که با ناآرامی‌های سال 1997، جمعیت محلی به بسیاری از ساختمان‌های پادگان حمله کردند تا به بسیاری از پایگاه‌های نظامی در سراسر قلمرو جمهوری آلبانی خسارات شدیدی وارد شود. سرانجام در سال 2013طرح بازآفرینی پایگاه نظامی پورتو پالرمو توسط شورای وزیران ارائه شد و این پروژه با هدف استفاده مجدد و احیای این پایگاه به موزه‌ای برای بازدید گردشگران آغاز و انجام شد و اکنون یکی از قطب‌های گردشگری آلبانی به شمار می‌رود.

فعالیت استارتاپی در پادگان تورین
در تجربه تورین ایتالیا نیز، مجموعه نظامی پادگان سابق لامارمورا در بخش غربی شهر و نزدیک به مرکز تاریخی آن قرار گرفته که طی سال‌های 1888-1887ساخته شده و شامل 6پادگان در کنار ساختمان اصلی و انبار بزرگ مهمات است. در جنگ جهانی دوم این پادگان‌ها در خدمت رژیم بودند و فضای باز آنها برای اجرای امور نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما در سال‌های بعد از جنگ مخروبه شدند تا در سال 2015دولت، بازآفرینی این مجموعه را در دستور کار قرار دهد. بازآفرینی در این طرح با ایجاد عملکردهای مسکونی، تجاری و توریستی در ساختمان‌های تاریخی موجود انجام شد. این طراحی یک مرکز چند عملکردی مختلط را از فضا‌های مختلف برای کار تا محل سکونت برای دانشجویان و افراد محلی فراهم می‌کند. پیشنهاد بخش مسکونی 2بخش مهم دارد: یک هتل و بخش مسکونی. در بخش تجاری نیز فضای کار و فعالان حوزه استارتاپی حضور دارند. هدف این پروژه ایجاد یک مرکز اجتماعی جدید در شهر با خدمات مشترک و میزان متعادلی از فضاهای یکپارچه عمومی و خصوصی است. ناگفته نماند که در بازآفرینی این مجموعه، هیچ‌یک از ساختمان‌های تاریخی تخریب یا تغییر پیدا نکرده‌اند. این پروژه به شهر، یک فضای عمومی نمادین داده و به این ترتیب به یکی از بهترین نشانه‌های شناخته شده و معروف شهر تورین تبدیل شده است.

پادگان 06و فرصتی بی‌نظیر
لیلا درخشان- خبرنگار
در تهران پادگان‌ها همواره یکی از قضایای بغرنج به‌حساب می‌آمده و می‌آیند. بیش از 10درصد مساحت تهران را پادگان‌ها در برگرفته‌اند. از این جهت تهران را می‌توان شهری نیمه نظامی نامید، به این خاطر که هیچ کلانشهر یا پایتخت دیگری در جهان این حجم از فضای نظامی را در دل خود ندارد. از سوی دیگر در طرح‌های جامع و تفصیلی تهران پادگان‌ها به‌عنوان فضای سبز درنظر گرفته شده‌اند. واقعیت قضیه هم این است که بیش از 90درصد مساحت پادگان‌های تهران فضای سبز است. البته از سوی دیگر این گمان وجود داشته که در گستره‌ای از پادگان‌ها، دور از چشم شهرداری ساخت و سازهایی انجام شده است. به واقع تغییر کاربری بخشی از فضای سبز مفروض تهران به ساختمان‌سازی مطرح شده که می‌تواند نقش مؤثری در کاهش خودپالایی شهر و تنگی نفس افزون‌تر به حساب‌ آید. از این‌رو تبدیل بخشی از زمین‌های پادگان 06ارتش به فضای سبز عمومی شهری خبری امیدوارکننده است.
امیدواری زمانی بزرگ‌تر و عمیق‌تر می‌شود که اگر تبدیل پادگان 06به فضای سبز گام اول یا تنها گام حفظ فضای سبز پادگان‌ها نبوده و تداوم داشته باشد. تهران عرصه چندانی برای توسعه فضای سبز ندارد. شمال شهر را کوهستان بلندی با ستیغ‌های سنگی در برگرفته و جنوب شهر نیز در محاصره بیابانی خوفناک است. تلاش‌هایی برای توسعه فضای سبز در شرق و غرب شهر انجام شده، اما اغلب نتایج چندانی در برنداشته. به این خاطر که به واقع یک جور تحمیل اکوسیستمی متفاوت به 
تپه ماهورهایی خشک بوده که هرگز درخت‌زار نبوده‌اند. بر این اساس در دسترس‌تر ، ممکن‌تر و منطقی‌تر برای توسعه فضای سبز تهران همین حفظ فضای سبز پادگان‌ها و ممانعت از تغییر کاربری آنهاست. قطعا این موضوع آنقدر اهمیت حیاتی دارد که برای مدیریت شهری تهران به هر مصالحه‌ای می‌ارزد.