چراغ قرمز «اُزن» روشن شد

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

بهار99 امروز به ایستگاه پایانی خود رسیده و از فردا تابستانی برای پایتخت‌نشینان آغاز می‌شود که چراغ نگرانی‌ها برای کیفیت هوایش از همین حالا روشن شده است. در روزهای گذشته از سال‌جاری، متأسفانه هوای پایتخت صحنه نمایش آلاینده‌ای‌ به نام اُزن شد و چنانچه کارشناسانی نظیر حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به همشهری خبر داده‌اند، اُزن در تهران99، نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته بسیار بالاتر بوده است. با توجه به چنین مولفه نگران‌کننده‌ای می‌توان انتظار اعلام غلظت‌های بالایی از اُزن را در تابستان داشته باشیم.

بهار چگونه گذشت؟
ابتدای هر سال گزارش‌هایی درخصوص کیفیت هوای سال گذشته منتشر می‌شود که نشان می‌دهد سال هوایی تهران چگونه سپری شده است. اگرچه هنوز نسخه98 آن منتشر نشده اما آمار و ارقام ثبت شده حاصل از گزارش‌ها نشان می‌دهد ردپای ازنی که برخی روزهای سال98 را آلوده کرد، امسال هم در بهار99 خودنمایی کرده و در تابستان نیز باید منتظر آمدن اُزن به آسمان تهران باشیم. اما درخصوص اینکه بهار امسال چگونه گذشت، آمار و ارقام ثبت شده در ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد هوا 15روز پاک، 72روز سالم (قابل‌قبول) و 6روز آلوده بوده است. اما نکته قابل توجه افزایش فزاینده غلظت اُزن در ایستگاه‌های شهر بوده است.

چیستی و چرایی اُزن 
ازن اگرچه برای بسیاری از شهروندان به‌معنای جنس لایه جو زمین است اما در محیط‌زیست شهری به‌عنوان یکی از 6آلاینده، هر روز اندازه‌گیری می‌شود. از سال96 و با تمرکز و تجهیز دستگاه‌های اندازه‌گیر اُزن در تهران، مشخص شد این آلاینده به‌عنوان بازیگر ماه‌های گرم سال باید جدی گرفته شود. این تمرکز از جنس همان تمرکزهایی بود که سال89 درخصوص ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون در تهران رخ داد و از آن سال مشخص شد هوای شهر در بیشتر روزها به واسطه این آلاینده آلوده می‌شود. در بهار سال97 ازن 4روز آلوده به هوای شهر تحمیل کرد و این عدد سال گذشته به 7 و امسال به 6روز رسیده است. البته این آمار تنها معطوف به بهار است و در تابستان نیز این آلاینده حرف‌هایی برای گفتن داشته و دارد. ازن اگرچه آلاینده‌ای ثانویه است که مستقیم از منابع متحرک و ثابت تولید نمی‌شود اما پیش‌سازهای آن مواد آلی فرار و اکسیدهای نیتروژن است که خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌های فرسوده و بخارات بنزین پیش‌سازهای آن هستند و تمامی این منابع در حضور گرما و نور خورشید، ازن را تولید می‌کنند. همچنین استفاده از سوخت گازوئیل در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها می‌تواند در افزایش غلظت اُزن نقش داشته باشد. اگر این آلاینده کنترل نشود، می‌تواند سبب تحریک سیستم تنفسی، ایجاد سرفه، تحریک گلو، درد قفسه سینه، ایجاد و تشدید آسم و آلرژی و درصورت مواجهه مکرر سبب تخریب بافت ریه شود. این عوارض در کودکان و سالمندان و افراد دارای بیماری‌های تنفسی عوارض بسیار جدی‌تری را به همراه دارد. از این‌رو در روزهای آلوده بر پایه ازن، توصیه می‌شود که در ساعات تابش شدید خورشید حضور افراد در فضاهای باز کاهش یابد. همچنین بهتر است که گروه‌های حساس یعنی کودکان، بانوان باردار، سالمندان و بیماران قلبی و ریوی در روزهایی که شاخص آلاینده ازن افزایش می‌یابد از فعالیت‌های طولانی و سنگین در فضاهای باز خودداری کنند.

وضعیت نگران‌کننده تابستان
هوای امسال از نظر روزهای آلوده شبیه سال گذشته بوده اما از نظر روزهای پاک، 9درصد کاهش داشته است. این در شرایطی است که هر سال بیشترین شمار روزهای پاک در 3ماهه بهار ثبت می‌شود و از این نظر بی‌شک هوای امسال کم‌کیفیت‌تر از سال گذشته بوده است. البته این تغییر کیفیت اگر با الگوی سال97 سپری می‌شد، موجب نگرانی نبود اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تابستان امسال، فصلی گرم با شدت تابش فراوان خورشید خواهد بود و این یعنی باید منتظر روزهای آلوده‌ بیشتری از نظر ازن در هوای تهران باشیم.

کیفیت هوای امروز و فردا
نتایج حاصل از سامانه پیش‌بینی کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد در پی برقراری شرایط مساعد جوی در روز جمعه 30خرداد، عوامل کافی برای تولید آلاینده ازن در ساعات بعدازظهر پدید آمد. در این زمینه امروز شنبه 31خرداد با کاهش تندی باد و همزمان با آغاز تردد خودروها در نخستین روز هفته، غلظت آلاینده‌ها به‌ویژه ذرات معلق افزایش می‌یابد و پیش‌بینی می‌شود در پاره‌ای مناطق کیفیت هوا کاهش پیدا‌ کند. در طول روز نیز کاهش تندی باد در برخی ساعات سبب تجمع آلاینده‌ ازن شده، علاوه ‌بر ‌این با افزایش غلظت ازن نسبت به روز گذشته در ساعات بعدازظهر روبه‌رو خواهیم شد که می‌تواند سبب کاهش کیفیت هوا در برخی مناطق شود. همچنین در اواخر وقت شنبه نیز در بیشتر مناطق افزایش غلظت ذرات معلق ناشی از افزایش ترافیک و کاهش کیفیت هوا دور از انتظار نخواهد بود. بدین‌ترتیب ممکن است شرایط برای آلوده شدن هوای شهر در نخستین روز تابستان فراهم شود.