میراث مکتب جعفری

سیدرضا اکرمی‌؛ ‌عضو جامعه روحانیت مبارز

امام ششم شیعیان در بین 12امام ویژگی‌های متعددی دارد. نخست اینکه از نظر تاریخی در شرایطی قرار داشت که بنی‌عباس می‌خواستند روی کار بیایند و بنی‌امیه برای حفظ مقام تلاش می‌کرد. مرکز حکومت بنی‌عباس، کوفه بود و بنی‌امیه، شام بود. مدینه با هر دو پایتخت فاصله بسیار داشت. امام صادق(ع) از این فرصت تنازع اموی‌ها و عباسی‌ها استفاده کرد و دانشگاه 4هزار نفری خودش را بسیج کرد. ایشان سال‌ها به تعلیم، تزکیه، تهذیب و پرورش شاگردان خود پرداخت. امام باقر(ع) پدر ایشان که حوزه 500نفری تشکیل داده بود در آخرین روز حیات به فرزندش فرمود «اوصیک باصحابی خیرا»؛ یعنی من درباره این شاگردان به تو توصیه نیکی دارم که از آنها مراقبت کن و به ایشان رسیدگی کن. و بالاخره امام صادق(ع) سوگند یاد کرد که من آن قدر برای شاگردان‌تان مایه بگذارم که همه ایشان به‌خودگردانی و خوداتکایی برسند و شخصیتی شوند که محیطی را اداره کنند و نیازی به دیگران نداشته باشند. امام صادق(ع) روی نیرویابی، نیروسازی و عرضه نیروی شایسته و بایسته به مردم بسیار اهتمام ورزید. صبح در مسجدالنبی و عصر در منزل به‌شدت روی شاگردانش کار کرد، آن هم شاگردانی متفاوت که یکی در بحث کلام متخصص بود و دیگری در بحث فقه، یکی در سیاست کار می‌کرد و دیگری در تبلیغ و اخلاق. ایشان در ابعاد گوناگون فقهی، اصولی، تفسیری و کلامی روی شاگردان‌شان وقت گذاشتند، به‌طوری که در سنت و در میان فرمایشات پیامبر و ائمه بیشترین سخن و کلام از امام صادق(ع) است که بر همین اساس ایشان را رئیس مذهب و مکتب معرفی کرده‌اند. و این فرصتی که برای امام صادق پیش آمد برای هیچ امام دیگری به اینگونه پیش نیامد.
امام خمینی(ره) در وصیت‌نامه خودشان بیانی دارند که 16افتخار را در اسلام محمدی معرفی می‌کنند، ازجمله اینکه افتخار می‌کنیم قرآن داریم، نهج‌البلاغه داریم، کعبه داریم، ائمه اثنی‌عشر داریم و ازجمله می‌فرمایند ما افتخار می‌کنیم به فقه جعفری که دریای بزرگ است و در این دریای بزرگ همه‌‌چیز وجود دارد. امام صادق(ع) در همه حوزه‌های فکری و فرهنگی ازجمله سیاست، اخلاق، تجارت، جهاد و موضوعات دیگری سخن گفته. چنین است که ایشان رئیس مذهب جعفری نام می‌گیرد که خوشبختانه در قانون اساسی ما نیز این مسئله آمده است و نام ایشان حتی در قانون اساسی ما نیز به‌عنوان سند و افتخار باقی مانده که ما به این فقه افتخار می‌کنیم.
نکته قابل ذکر دیگر درباره امام صادق این است که ایشان آخرین امامی است که در مدینه به دنیا می‌آید و در همان مدینه نیز به خاک سپرده می‌شود. بعد از ایشان هیچ‌کدام از ائمه در مدینه از دنیا نمی‌روند. امام رضا(ع) در ایران و 4امام دیگر در بغداد و سامرا هستند. بقیع را باید سرمایه‌ای برای دنیای اسلام، چه شیعه و چه اهل سنت دانست. نکته نهایی درباره امام صادق(ع) اینکه ایشان شاگردانی تربیت کرد که یکی بهتر از دیگری بود، همچون محمد بن مسلم، زراره، ابوبصیر، جابر بن یزد جوفی و جابر بن حیان. امام مکتبی را باز کرد که احدی در آن محروم نبود و می‌توانست از امام صادق(ع) استفاده کند. و منصور دوانیقی دومین خلیفه عباسی به قدری نسبت به امام صادق(ع) حسادت می‌ورزید که گفت من بسیاری را کشتم ولی رئیس و فقیه آنها باقی مانده که خدا من را بکشد اگر او را از پا درنیاورم و درنهایت امام را مسموم کردند. و نوشته‌اند بعد از شهادت امام جعفر صادق(ع) چنان تشییع جنازه‌ای رخ داد که نظیر آن تاکنون انجام نگرفته و شاگردان بسیاری این تابوت را به دوش گرفتند، به بقیع بردند و به خاک سپردند.