آینده فضا در اختیار شرکت‌های خلاق

محمد کرباسی_دبیر گروه دانش و فناوری

شاید اگر تا چند سال قبل کسی از پرتاب‌های فضایی توسط شرکتی خصوصی حرف می‌زد همه به او می‌خندیدند. برای سال‌ها برنامه‌های فضایی و دانش آن تنها در سیطره دولت‌ها بود و همین مسئله ماجراهایی مثل رقابت فضایی را رقم می‌زد. اکنون اما پرتاب موفق فضاپیمای کرو‌دارگون فصل جدیدی را در تاریخ جهان گشوده است. در دنیا اکنون حرف اول و آخر را شرکت‌های خلاق می‌زنند و این شرکت‌ها هستند که می‌توانند کارهای به‌نظر نشدنی را به واقعیت تبدیل کنند. اسپیس ایکس حالا نخستین شرکت خصوصی جهان است که موفق شده با فضاپیما و موشک ساخت خود، انسان را به فضا برساند. این شرکت پیش از این هم دست به کارهایی زده بود که هیچ دولتی حتی آن را تصور هم نمی‌کرد. با خلاقیت اسپیس‌ایکس و ساخت موشک فالکون ۹ هزینه پرتاب محموله‌های فضایی به‌شدت کاهش پیدا کرد. پرتاب ماهواره‌ها به مدار زمین حالا به یک مسئله عادی در جهان تبدیل شده و با پایین‌آمدن هزینه‌ها کشورهای بیشتری این امکان را برای قراردادن ماهواره‌هایشان در فضا خواهند داشت. جداشدن استیج اول موشک فالکون ۹ پس از پرتاب و فرود آن روی سکوی شناور، ثبت خلاقیتی است که سال‌ها هیچ‌کدام از سازمان‌های فضایی دولتی در جهان با بودجه‌های کلان‌شان موفق به انجام آن نشده بودند. ساختن کپسول فضایی با قابلیت حمل انسان هم مسئله‌ای ساده به‌حساب نمی‌آید اما ایلان ماسک به‌عنوان بنیانگذار اسپیس‌ایکس و کارکنان این شرکت نشان داده‌اند که آینده دنیا را شرکت‌های خلاق خصوصی و استارتاپ‌ها می‌سازند.
این مسیر به راحتی طی نشده، بارها پرتاب‌ها و آزمایش‌های اسپیس ایکس با شکست همراه بوده است. کارکنان این شرکت که هفته گذشته خوشحال و سرحال بودند بارها با منفجرشدن پروژه‌های چندین ماهه‌شان اشک‌ریخته‌اند اما سرانجام پیروزی را به دور از کاغذبازی‌های اداری تجربه کرده‌اند.
شاید رفتن به مریخ اکنون برای خیلی‌ها یک شوخی باشد. این شرکت مثل همین پرتاب، اکنون در حال آزمایش و دست‌و‌پنجه نرم‌کردن با مشکلات ساخت فضاپیمایی به مقصد سیاره سرخ است.
شرکت دیگر ایلان ماسک یعنی تسلا موتورز هم با خودروهای الکتریکی و خودران خود تحولی در جهان به‌وجود آورده و پس از صدها سال نشان داده که می‌شود حمل‌ونقل را بدون بنزین و گازوئیل هم پیش برد.
استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق و فناور در همین چند سال گذشته سبک زندگی میلیون‌ها نفر از مردم جهان را تغییر داده‌اند. آنها نشان داده‌اند که کارها را می‌شود از راه‌هایی انجام داد که شاید سال‌ها به فکر دولت‌ها نرسیده است. این شرکت‌ها همه حوزه‌ها از حمل‌ونقل و سلامت گرفته تا بانکداری و ورزش را متحول کرده‌اند. یک زمان سیلیکون‌ولی در کالیفرنیای آمریکا بود؛ حالا سیلیکون‌ولی در بنگلور هند ، در سوژو چین ، در پکن یا شاید تهران و مشهد است.
باید فهمید که دوران اقتصادهای نفتی تمام‌شده و همه کشورهای جهان به‌دنبال اقتصاد مغزپایه هستند. کسی دیگر در دنیا پز به فولادسازی، تولید سیمان یا حتی پتروشیمی نمی‌دهد. همه پز و قدرت‌شان روی خلاقیت، فناوری و های‌تک است.
نفت یک رانت در اقتصاد کشورهاست و اتفاقا هم زمانی که قیمت نفت بالاتر بوده در کشورهای رانتیر فساد بیشتر و وضع مردم و اشتغال بدتر شده است. پول نفت به‌عنوان رانت وارد اقتصاد می‌شود و هر کسی با هر دلیلی سعی می‌کند به این رانت نزدیک‌تر شود.
مقاومت بخش سنتی و آنها که سال‌ها از رانت نفتی لذت برده‌اند هم بی‌فایده است. بخش‌های سنتی بالاخره زمانی می‌فهمند که در مقابل استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق می‌بازند؛ این اتفاقی است که در دنیا دارد می‌افتد.
دولت‌ها در این میان باید تنها قدرت شرکت‌های خلاق را بفهمند و موانع دست‌و‌پاگیر را بردارند. صدها سال تنها هزاران مدل مجوز و کاغذبازی توسعه داده شده‌ است و حالا باید اکوسیستم استارتاپی برای رشد شکل بگیرد. خیلی‌ها سرانجام باید متوجه فهرست کنونی شرکت‌های برتر جهان شوند و مفهوم پیشتازی صاحبان فناوری را بفهمند. مقاومت سنتی در مقابل تفکر فناوری مدرن بی‌فایده است. در جهان انقلابی جدید شده است که همه را با خود همسو می‌کند.
گاندی جمله‌ای دارد که می‌گوید: اول به شما می‌خندند، بعد به شما بی‌اعتنایی می‌کنند، بعد کتک‌تان می‌زنند و بعد شما پیروز می‌شوید. حکایت پیروزی شرکت‌های خلاق در حوزه‌های مختلف ازجمله فضا هم مثال دیگر این روند تاریخی است؛ پیروزی و موفقیت پس از به‌جان خریدن خنده دیگران و شکست.