دست بالای متحدان ترکیه در لیبی

سیاوش فلاح پور_خبرنگار

«لیبی دیگر از دست شما خارج شده است»؛ این جمله از حمزه تکین، نویسنده ترک حامی اردوغان طی 48ساعت گذشته بازتاب گسترده‌ای در میان کاربران عربی و ترک شبکه‌های اجتماعی داشته است. اشاره تکین به تحولات اخیر جنگ لیبی است؛ تحولاتی که به شکل قابل‌توجهی به نفع نیروهای مورد حمایت ترکیه و قطر تغییر مسیر داده و به‌نظر نمی‌رسد به این سادگی هم قابل بازگشت باشد. ائتلاف شبه‌نظامیان تحت امر ژنرال حفتر با حمایت‌های امارات، عربستان، مصر، فرانسه، روسیه و حتی اسرائیل از سال2014 تحولی بزرگ در جریان بحران داخلی لیبی به‌وجود آورد و دولت انقلابی این کشور، موسوم به دولت وفاق را تا مرز سقوط پیش راند. اما حالا با گذشت 6سال، شرایط به کلی تغییر کرده است؛ شهرهایی که در این سال‌ها به تصرف نیروهای حفتر درآمده بود، یکی بعد از دیگری سقوط می‌کنند و محاصره طرابلس، مقر دولت وفاق لیبی نیز به کلی از بین رفته است. این چرخش اساسی در معادلات لیبی، نتیجه ورود مستقیم ترکیه به درگیری‌های نظامی این کشور آفریقایی است. دولت اردوغان با وجود مخالفت‌های برخی احزاب ترکیه، از سال گذشته تصمیم گرفت سطح حمایت‌های محدود خود از طرابلس را ارتقا داده و وارد مرحله اعزام مستقیم نیرو و تجهیزات نظامی به این کشور شود. از پهپادها، تانک‌ها و سامانه‌های پدافندی ترکیه گرفته تا 12هزار پیکارجویی که پیش از این در ادلب حضور داشتند، حالا به خدمت دولت وفاق درآمده‌اند؛ دولتی که انتظار می‌رفت تا اواسط سال2019 به‌کلی از صحنه معادلات سیاسی لیبی حذف شود.
بشیر نافع، تاریخدان و نویسنده مشهور فلسطینی، اتفاقات اخیر جنگ داخلی لیبی را نقطه عطفی در مسیر تحولات حوزه مدیترانه و همچنین خاورمیانه به شمار آورده و در صفحه توییتر خود می‌نویسد: پس از شکست انقلاب‌های یمن، سوریه و مصر، حالا بار دیگر نیروهای حامی انقلاب‌های عربی در لیبی قدرت خود را باز یافته و به پایگاهی مقابل فشارهای منطقه‌ای نیروهای واپس‌گرا، همچون ابوظبی و ریاض تبدیل شده‌اند. نافع همچنین چرخش معادلات لیبی را نمایه‌ای از قدرت نظامی و منطقه‌ای ترکیه می‌داند.
نایل شافعی، تحلیلگر مصری حوزه انرژی نیز در مصاحبه با شبکه الجزیره گفت: پیشروی‌های دولت وفاق در لیبی مایه نگرانی اسرائیل است؛ چرا‌که با تحکیم موقعیت دولت در طرابلس، ائتلاف دریایی اسرائیل با قبرس، یونان و مصر برای انحصار منابع گازی مدیترانه دچار چالش‌های اساسی خواهد شد. به باور این تحلیلگر، فلسفه حمایت نظامی ترکیه از دولت وفاق لیبی، با وجود تمام هزینه‌های سیاسی و اقتصادی، ایجاد پایگاهی در حاشیه جنوبی مدیترانه برای مقابله با فشارهای اسرائیل و تامین امنیت حدود دریایی ترکیه است.

آخرین تحولات میدانی؛ دولت وفاق در مسیر نفت
در جریان پیشروی‌های اخیر ارتش ملی و آزادسازی شهر الترهونه، عملا می‌توان گفت غرب لیبی تحت سیطره دولت وفاق قرار گرفته است. نکته با اهمیت در این میان، دستیابی مجدد طرابلس به برخی میادین نفتی در 250کیلومتری شهر سرت است، آن هم درحالی‌که انتظار می‌رود پیشروی‌های ارتش ملی تا آزادسازی کامل شهر نفتی سرت ادامه داشته باشد. به این ترتیب، بخش مهمی از منابع مالی دولت وفاق در طرابلس که تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار داشت، تامین خواهد شد.
از سوی دیگر، در محور جنوبی شهر مصراته نیز پیشروی نیروهای دولت وفاق ادامه دارد تا جایی که فرودگاه شهر بنی‌ولید در صبح روز شنبه به تصرف این نیروها درآمده است. به نوشته روزنامه العربی الجدید، آزادسازی کامل بنی‌ولید همزمان با سرت، راه را برای سقوط پایگاه هوایی الجفره (به فاصله 350کیلومتری بنی‌ولید) هموار می‌کند؛ پایگاهی که اکنون در تصرف نیروهای حفتر است و از آن برای حملات هوایی مکرر به طرابلس و سایر مواضع نیروهای دولت وفاق استفاده می‌شود.
جالب آنکه در میان نیروهای به اسارت درآمده در فرودگاه بنی‌ولید، تعداد قابل‌توجهی جنگجویان آفریقایی (اکثرا سودانی) و همچنین چند تن از نیروهای نظامی روس دیده می‌شود. پیش از این رسانه‌های متعددی ازجمله الجزیره، فرانس24 و واشنگتن‌پست درباره حجم بالای نیروهای اجاره‌ای و مزدور در جنگ لیبی گزارش داده بودند؛ نیروهایی با ملیت‌های مختلف که عمدتا به واسطه منابع مالی امارات، برای حمایت از مواضع شبه‌نظامیان حفتر عازم لیبی می‌شوند. علاوه بر این، تسلیحات روسی و پهپادهای اماراتی نیز از دیگر مشاهدات قابل توجه در فرودگاه بنی‌ولید بوده است.
تمام اینها در حالی است که گفته می‌شود روند ارسال نیرو و تجهیزات نظامی به شهر سرت برای حمایت از مواضع شبه‌نظامیان حفتر مقابل حملات دولت وفاق به طرز چشمگیری افزایش یافته است. شبکه الجزیره در گزارش خود با اشاره به این موضوع می‌نویسد: منطقه نفتی سرت از اهمیت بالایی برای حامیان خارجی حفتر برخوردار است و بدون‌شک حاضر نیستند به‌سادگی از آن دست بکشند. براساس تحقیقات این شبکه، ارزش تسلیحات و سایر تجهیزات نظامی- فنی که امارات از سال2014 تا‌کنون برای حمایت از حفتر به لیبی ارسال کرده، بیش از 18میلیارد دلار ارزیابی می‌شود.
از سوی دیگر، عبدالفتاح سیسی، رئیس دولت کودتایی مصر نیز روز گذشته در ملاقاتی خارج از برنامه با ژنرال حفتر در قاهره اعلام کرد امنیت لیبی، امنیت مصر است و این کشور در مقابل «تلاش‌های برخی بازیگران خبیث» برای تکرار فجایع سوریه در لیبی منفعل نخواهد ماند. مراد سیسی از عبارت بازیگران خبیث، کشورهایی نظیر قطر و ترکیه هستند که پیش از این از دولت محمد مرسی در مصر حمایت می‌کردند.