بدرقه جاویدان

مرتضی کاردر ـ روزنامه نگار

بیشتر فرزندان و نواده‌های حاج میرزا علی‌اکبر کتابفروش خوانساری ناشر شدند. خاندانی که ما امروز آنها را به نام علمی می‌شناسیم و ناشرانی که سال‌ها بخشی از پیکره اصلی نشر ایران بوده‌اند، فرزندان محمداسماعیل علمی و نوادگان میرزاعلی‌اکبر به شمار می‌روند. کسانی که واردات و انتشار و فروش کتاب را از دوره قاجار آغاز کردند و از چاپ سنگی به حروف سربی رسیدند.
فعالیت انتشاراتی خاندان علمی، از شرکت تضامنی علمی و پسران (محمداسماعیل علمی) آغاز می‌شود و در نسل‌‌های بعد ادامه پیدا می‌کند. چاپ و نشر میراثی است که اگر یکی از فرزندان یا نوادگان آن را ادامه ندهد، دیگری آن را پی می‌گیرد. در این خاندان به نام‌های بزرگی برمی‌خوریم که سال‌ها ذیل عنوان انتشارات علمی و شرکت تضامنی علمی به فعالیت نشر ادامه می‌دهند و بعد در نسل‌های بعد یکی‌یکی مستقل می‌شوند و انتشاراتی‌های بزرگی چون «جاویدان»، «علم»، «علمی»، «سخن» و... را شکل می‌دهند که تا امروز نیز فعالیت می‌کنند.
محمود علمی یکی از اعضای این خانواده بزرگ است. محمود فرزند محمدحسن، نوه حاج محمداسماعیل بود که در سال ۱۳۰۴ به دنیا می‌آید و به اقتضای شغل خانوادگی از سال‌های نوجوانی و جوانی وارد نشر ایران می‌شود و به همراه ابوالقاسم علمی انتشارات جاویدان را تأسیس می‌کند.
انتشارات جاویدان کتاب‌های محمدعلی فروغی، علی دشتی، ابوالقاسم پاینده، صادق هدایت، صادق چوبک، حسین مکی و بسیاری دیگر از نام‌های بزرگ را برای نخستین‌بار منتشر می‌کند. کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی نخستین‌بار در انتشارات جاویدان منتشر می‌شود، همچنین نهج‌الفصاحه ابوالقاسم پاینده. ناشر کتاب‌های صادق هدایت نیز تا سال‌ها انتشارات جاویدان است و هنوز هم نسخه‌های افست همان کتاب‌هاست که در پیاده‌روهای خیابان انقلاب عرضه می‌شود.
فعالیت انتشارات جاویدان در سال‌های بعد رو به افول می‌رود اما دیگر عموزادگان و فرزندان و نوادگان خانواده علمی فعالیت نشر را ادامه می‌دهند، انتشارات سخن، انتشارات علم، انتشارات علمی ازجمله ناشران بزرگ سال‌های دهه 60 و 70 هستند که در میان آنها سخن از بقیه نامدارتر است.
در دهه80، سعیدرضا علمی، یکی از نوه‌های خانواده علمی، انتشارات جاویدان را با نام «بدرقه جاویدان» احیا و کتابفروشی «بدرقه جاویدان» را در تقاطع خیابان ولی‌عصر و فاطمی دایر می‌کند تا هم حرفه خانوادگی را ادامه دهد و هم نام رو به فراموشی یکی از انتشاراتی‌ها را زنده کند.
محمود علمی کمتر درباره نشر سخن گفت یا بهتر است بگوییم کمتر برای روایت تاریخ شفاهی نشر به سراغ او رفتند. اما او ازجمله کسانی بود که حرف‌های بسیاری درباره تاریخ نشر ایران و اوج و افول ناشران در سینه داشت.
محمود علمی، چهار‌شنبه14خرداد در ۹۵سالگی درگذشت. پیکر او دیروز در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. نام او در کنار دیگر اعضای خانواده بزرگ علمی در صنعت نشر ایران جاویدان خواهد ماند.