شبکه‌های اجتماعی
سال جدید با فیلترینگ تلگرام شروع می‌شود؟
گفت‌وگو با نمایندگان مجلس و فعالان فضای مجازی درباره حرف و حدیث‌هایی که این روزها درباره محدودیت تلگرام شنیده می‌شود
تلگرام قرار است فیلتر شود؟ این سؤالی است که روز گذشته بسیاری از مردم از یکدیگر می‌پرسیدند: شایعه و خبرهایی که به سرعت در بین کاربران دست به‌دست شد و بار دیگر این اپلیکیشن را جنجالی کرد. هر چند طی روزهای گذشته خبرهای مختلفی درباره فیلترینگ تلگرام در فروردین ۹۷ منتشر شده بود اما ماجرا زمانی به اوج رسید که عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه با انتشار مطلبی در کانال شخصی خود در پیام‌رسان سروش نوشت: ان‌شا‌ءالله به‌زودی زود شاهد تحولی عظیم درخصوص نجات فضای مجازی کشور از سلطه و نفوذ برخی از شبکه‌های اجتماعی بیگانه و مهاجرت مردم از شبکه‌های خارجی به شبکه‌های داخلی خواهیم بود. او همچنین با رد رفع فیلتر توییتر و یوتیوب اعلام کرد: اندک اشخاصی که این اتفاق‌نظر مبارک منافع آنها را به خطر انداخته، با مطرح کردن موضوع انحرافی رفع فیلتر توییتر، می‌خواهند فضای مجازی کشور را از چاله نفوذ برخی از شبکه‌ها خارجی به چاه ویل توییتر و سایر شبکه‌های صهیونیستی هدایت کنند.
به‌دنبال این ماجرا 2نماینده مجلس هم از شنیده‌شدن خبرهایی از منابع موثق درباره تصمیم برای فیلترینگ تلگرام خبر دادند. اما مدت کوتاهی بعد محمد حسین‌پور، مدیرکل ارتباطات و روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی شورای‌عالی فضای مجازی اعلام کرد: این شورا هیچ مصوبه‌ای برای فیلتر تلگرام نداشته است. به گفته او مصوبات شورا روی سایت ریاست‌جمهوری و سایت مرکز منتشر می‌شود و تنها کسی که اجازه اظهارنظر رسمی در این‌باره را دارد، فیروزآبادی، دبیر شوراست. ابوالحسین فیروزآبادی، دبیر شورای فضای مجازی به تازگی گفته بود اگر این سازمان به این نتیجه برسد که لزوم فیلترینگ تلگرام وجود دارد، این کار را انجام می‌دهند. او همچنین رشد تلگرام را در کشور غیرطبیعی دانسته و اعلام کرده که جرایم در این شبکه در حال افزایش است.
این در حالی است که تلگرام از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در کشور به شمار می‌رود و بیش از ۴۰ میلیون کاربر ایرانی دارد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران چندی پیش گفته بود که ۸۰درصد تولید اطلاعات در فضای مجازی فارسی‌زبان هم در این شبکه و از طریق ۱۱هزار کانال تلگرامی صورت می‌گیرد.
افشین کلاهی، عضو کمیسیون کسب‌وکارهای نوین و دانش‌بنیان اتاق ایران هم چندی پیش در گفت‌وگو باهمشهری گفته بود که در ایران ۱۰ تا ۱۵ هزار «کسب و کار تلگرامی» وجود دارد.
بنا بر ارزیابی او، حدود ۱۸۰ هزار خانواده ایرانی می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از فرصت‌های شغلی ایجاد شده از طریق این کانال‌های تلگرامی استفاده کنند.
فیلترینگ راهکار مسئله نیست
محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات که چندی پیش اعلام کرده بود، مسئله رفع فیلتر توییتر و یوتیوب در حال بررسی در شورای‌عالی فضای مجازی است، بارها تأکید کرده که از نظر این وزارتخانه بستن تلگرام به‌عنوان یک شبکه اجتماعی، راهکار نهایی مسئله نخواهد بود. او یک‌بار در یک برنامه تلویزیونی هم در مقابل عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه درباره فیلترینگ تلگرام گفت: یک‌بار به کسی گفتند در را ببند بیرون هوا سرد است و در مقابل جواب شنید: در را ببندم هوای بیرون گرم می‌شود؟
مسیر سعادت از فیلترینگ نمی‌گذرد. خصلت فضای مجازی سرعت است و کلام حق هم به سرعت منتشر خواهد شد. وزیر ارتباطات درباره فیلترینگ تلگرام در گفت‌وگو با همشهری هم اعلام کرد که مفهوم اشتباهی که وجود دارد این است که مردم درباره فیلترینگ به وزارت ارتباطات نگاه می‌کنند؛ وزارت ارتباطات اما درباره فیلترینگ کمترین نقش را دارد. او در این رابطه گفت: وزارت ارتباطات خودش مرجع تصمیم‌گیری نیست و فقط تصمیم ابلاغ شده را اجرا می‌کند. در مسائل محدودسازی اکنون این اشکال وارد است که برخورد سلیقه‌ای و ضعف قانونی وجود دارد. ما توصیه‌مان به فعالان این عرصه این بود که روی نظام حقوقی این مسئله کار کنند. این مسئله اکنون ضعفی است که در این عرصه وجود دارد نه ضعف اجرا. ما به‌عنوان کارگزار حاکمیت نمی‌توانیم خلاف قانون عمل کنیم. وقتی گفته می‌شود سایتی یا سرویسی بسته یا باز شود ما باید اجرا کنیم ولو آنکه اعتقاد نداشته باشیم، چون غیر آن خلاف قانون است؛ پس نیاز داریم که قوانین اصلاح شود.
نباید وام‌دار تلگرام باشیم
محمد اسماعیل سعیدی، یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس است که قاطعانه از فیلترشدن تلگرام حمایت می‌کند، چون «وقتی خودمان امکانات و افراد لازم را داریم، نباید وام‌دار آنها باشیم.» او در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره می‌گوید: «من نظرم این است که باید پیام‌رسان‌های داخلی و ایرانی تقویت بشوند. تلگرام راضی نمی‌شود سرورهای مربوط به ایران را به‌خودمان بدهد، اخیرا هم بحث اعمال تحریم آمریکا را مطرح کرده و یک سری سیستم‌ها را که باید می‌خریدند، به ایران ندادند. در چنین اوضاعی چرا ما باید وام‌دارشان باشیم؟ ما خودمان امکانات و افرادی را داریم که اگر حمایت شوند می‌توانند با تلگرام رقابت کنند.»
نگرانی اصلی او نبود حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی است که طبق گفته خودش، هیچ حمایتی در این‌باره صورت نگرفته است. او به همشهری می‌گوید: «آقای وزیر در زمان رأی اعتماد به کمیسیون آمدند و وعده دادند که پیام‌رسان ایرانی و شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی می‌کنند. فیلتر شدن به شورای‌عالی فضای مجازی مربوط است و من نمی‌دانم مصوبه‌ای درباره فیلترینگ تلگرام دارند یا نه اما به‌عنوان یک عضو کمیسیون فرهنگی از وزیر درباره حمایت‌شان از پیام‌رسان‌های داخلی سؤال دارم. ایشان در جلسه به ما قول داده بودند که تا آخر سال اتفاقاتی رخ بدهد اما اینطور نشد.»
او زیاد بودن تعداد کاربران تلگرام را مانعی برای بستن این شبکه اجتماعی نمی‌داند و می‌گوید: «فرض کنید 20میلیون نفر در تلگرام باشند. خب، منتقل می‌شوند. این اتفاق قبلا هم افتاده است. یک زمانی واتس‌اپ در ایران بود اما وقتی نتوانست خدمات بدهد، در عرض 5، 6ماه همه به فضای جدید رفتند. این مهاجرت به شبکه ایرانی جدید شدنی است اما مسئولان در این‌باره بی‌ارادگی نشان می‌دهند. قرار بود از 5یا 6شبکه بومی حمایت کنند که نکردند. از 200سرور، 7 تا را به افراد دادند. خب در چنین فضایی معلوم است که نمی‌شود نتیجه گرفت. اگر پول تزریق کرده بودند مشکل پیش نمی‌آمد. خودشان هم می‌گویند که پول نداده‌اند و ما می‌دانیم چه عواملی باعث شده پول تزریق نکنند.»
فیلترینگ تلگرام شدنی نیست
حمیده زرآبادی، نماینده قزوین در مجلس نخستین کسی بود که از احتمال فیلتر شدن تلگرام در سال آینده گفت و اینکه، گویا عده‌ای از مسئولان امر به این نتیجه رسیده‌اند که تلگرام فیلتر شود. او در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره بیشتر توضیح می‌دهد: «براساس آنچه ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی و عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون دادستان کل کشور در مصاحبه‌های چند روز پیش داشته‌اند، این برداشت از نظر من وجود داشت که این اتفاق می‌افتد. ضمن اینکه اخباری هم در این حوزه به‌خود من رسیده و حرف‌هایی که در رسانه‌ها از قول این دو نفر مطرح شده، همین مضمون را می‌رساند که نگاهی به فیلترینگ تلگرام وجود دارد. آنچه من گفته‌ام این است که به‌نظر می‌رسد، این گروه به جمع‌بندی رسیده‌اند که این کار (فیلترینگ) را انجام بدهند. اگر تکذیب بشود که بهتر است چون اصلا انجام چنین کاری شدنی نیست.»
او در این گفت‌وگو درباره دلیل «نشدنی بودن فیلترینگ تلگرام» به همشهری می‌گوید: «اینکه با فیلتر کردن تلگرام یا هر فناوری دیگری جلوی استفاده از آن را می‌گیریم، اشتباه است. در دهه‌های گذشته ما با ورود فناوری‌های جدید مثل ویدئو و ماهواره برخوردهایی داشتیم و نتیجه را هم دیدیم. آن منع کردن‌ها باعث نشد که از این وسایل استفاده نشود، برعکس نوعی ترویج بی‌قانونی هم بود. اگر ما الان تلگرام را فیلتر کنیم، به‌طور غیرمستقیم به کاربر گفته‌ایم برو فیلترشکن بخر که یک کار اشتباه است.»
سیده حمیده زرآبادی البته با استفاده از پیام‌رسان داخلی هم موافق است اما اعتقاد دارد باید با برنامه جلو رفت: «یک سری شرایطی هست که باید آن را ایجاد کنند تا مردم بتوانند از پیام رسان‌های داخلی هم استفاده کنند. اینکه تا امروز چقدر در این زمینه موفق بوده‌اند را با سنجش تعداد کاربران پیام‌رسان‌های داخلی می‌توان سنجید. تعداد کاربرهای پیام‌رسان داخلی نشان می‌دهد که هنوز به اندازه کافی مشوق برای حضور آنها در فضای جدید وجود ندارد.»
این نماینده مجلس که معتقد است، فیلتر کردن راه مناسبی برای رشد پیام‌رسان داخلی نیست، می‌گوید: «به‌طور کلی، برای استفاده از یک فضای جدید مجازی، به یک سری پیش‌زمینه‌ها نیاز هست که اگر مهیا شود، کاربرها خودشان به سوی هدف جدید گرایش پیدا می‌کنند. چند وقت پیش که تلگرام تازه به بازار آمده بود، تعداد زیادی از ایرانی‌ها در وایبر بودند. زمانی که تلگرام آمد، چون سرویس بهتری ارائه می‌شد، مردم به آن سمت مهاجرت کردند. آن زمان از طرف دولت هیچ کاری انجام نشد. نه فیلترینگی صورت گرفت، نه هیچ کار دیگری. مردم خودشان بودند که انتخاب کردند و تصمیم گرفتند. در بحث پیام رسان داخلی هم ما باید زمینه یک رقابت درست را ایجاد کنیم. پول آنقدرها هم تعیین‌کننده نیست. شاید با مبلغ کمتر از این هم بتوانیم چنین رقابتی را ایجاد کنیم. فاکتور مهم، ایجاد رقابت است.»
مصوبه فیلترینگ وجود ندارد
احد آزادیخواه، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس از لزوم استفاده از «تلگرام مدیریت شده»می‌گوید و اینکه «در هیچ کشوری فضای مجازی به اندازه ایران بی‌سر و سامان نیست.» او در عین حال وجود مصوبه فیلترینگ تلگرام در کمیسیون فرهنگی را رد می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در این‌باره دو مرجع داریم؛ یکی کمیسیون فرهنگی و دیگری، شورای‌عالی فضای مجازی. شورا که می‌گوید مصوبه‌ای ندارد، ما هم چنین چیزی نداریم.»
سخنگوی کمیسیون فرهنگی در صحبت‌هایش، استفاده از پیام‌رسان داخلی را به‌عنوان یک نمونه از تولید ملی مطرح می‌کند اما می‌گوید: «با توجه به شرایط فعلی تلگرام که برخی رگه‌های اقتصادی با آن گره خورده اینکه چقدر فیلترینگ به صلاح باشد مورد بحث است.» او به جای فیلترینگ، عبارت «مدیریت» را به‌کار می‌گیرد؛ مسئله‌ای که به‌طور جدی روی آن در حال بحث هستند: «تلگرام باید مدیریت‌شده باشد. در هیچ جای دنیا به این شیوه از فضای مجازی استفاده نمی‌شود. فضای مجازی در کشور ما کاملا بی‌سر و سامان است. ما از تلگرام می‌خواهیم سرورها را در اختیار خود ما بگذارد که با خیال راحت از آن استفاده کنیم. آن زمان هیچ حرفی از فیلترینگ در میان نخواهد بود.» او درباره اینکه چه نیازی به مدیریت تلگرام وجود دارد و این مدیریت دقیقا به چه معناست، به همشهری می‌گوید: «شما دیدید که در اغتشاشات اخیر تلگرام چقدر مؤثر بود و به بیت المال ضرر زد. ما با ایجاد مشکل برای کشور مخالفیم. شورای مجازی می‌تواند از روشی استفاده کند که متقاضی‌ها از این سیستم‌ها استفاده کنند و در عین حال قابل کنترل هم باشد.وقتی شرایط اینطور است که این شبکه بتواند آرامش اجتماعی و امنیت ملی ما را به خطر بیندازد، هیچ عقل سلیمی قبول نمی‌کند که اجازه بدهند، راحت کارش را بکند.» راه‌حل از نظر آزادیخواه، ارائه یک طرح درباره استفاده سامان‌یافته از فضای مجازی و تلگرام است که باید توسط شورای‌عالی فضای مجازی ارائه شود، «این طرح باید به لحاظ فنی به ما بگوید که چطور می‌شود بخشی از سرورها را به ایران بیاوریم یا سرورهایی که در خارج از ایران هستند اما به ما مربوط می‌شوند، مدیریتش در اختیار ما باشد. در عین حال، برنامه‌ای داشته باشیم که بتوانیم آرام آرام به سمت یک گزینه جایگزین برویم.»
او معتقد است: «مردم ما هیچ تعصبی روی تلگرام یا هر اپلیکیشن دیگری ندارند فقط یک ابزار تماس آسان نیاز دارند.اگر ما بتوانیم یک جایگزین قدرتمند و جامع ایجاد کنیم حتما مردم استقبال خواهند کرد. الان پیام‌رسان‌ها وارد فضای رقابت شده‌اند. ما 5پیام‌رسان شناسایی‌شده ایرانی داریم که قدرت رقابت با تلگرام و واتس‌اپ و وایبر را دارند.»
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس تنها در یک مورد معتقد به فیلترینگ است: « اگر تلگرام احتمال خطر برای امنیت ملی ما داشته باشد و مثل چند وقت پیش که حدود 100شهر ما دچار مشکلاتی شدند، حادثه‌ای پیش بیاید، با هیچ‌کس تعارف نداریم و فیلتر می‌کنیم چون هیچ‌چیزی به اندازه امنیت ملی برای ما اهمیت ندارد و باید قاطعانه با آن برخورد کنیم. این برخورد اتفاقی است که در تمام دنیا می‌افتد.»
